Guardian: «Το ναυάγιο στην Ελλάδα αποκαλύπτει τη θανάσιμη αποτυχία της Ευρώπης»

Οι θάνατοι έως και 500 ανθρώπων που υπάρχουν φόβοι ότι πνίγηκαν από τη βύθιση ενός υπερπλήρους αλιευτικού σκάφους στα ανοιχτά της νότιας Ελλάδας έριξαν για άλλη μια φορά τα φώτα της δημοσιότητας στην πιο θανατηφόρα μεταναστευτική οδό στον κόσμο και στην αποτυχία της Ευρώπης να αντιμετωπίσει μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της.

Από τότε που ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IoM) ξεκίνησε το έργο του για τους αγνοούμενους μετανάστες το 2014, υπολογίζεται ότι 27.000 άνθρωποι που προσπαθούσαν να φτάσουν στην Ευρώπη έχουν καταγραφεί ως νεκροί ή εξαφανισμένοι ενώ προσπαθούσαν να διασχίσουν τη Μεσόγειο.

Περισσότεροι από 21.000 από αυτούς τους θανάτους σημειώθηκαν στη λεγόμενη διαδρομή της κεντρικής Μεσογείου από τη Λιβύη ή την Τυνησία βόρεια προς την Ελλάδα ή την Ιταλία, μια διέλευση που μπορεί να διαρκέσει αρκετές ημέρες και συχνά γίνεται με μη αξιόπλοα, επικίνδυνα υπερφορτωμένα σκάφη.

Οι περισσότεροι μετανάστες στην Ελλάδα περνούν τώρα από την Τουρκία, είτε φτάνοντας στα ανατολικά ελληνικά νησιά με βάρκα είτε διασχίζοντας τον ποταμό Έβρο κατά μήκος των χερσαίων συνόρων – και ο αριθμός τους μειώθηκε απότομα από τότε που η Αθήνα ενέτεινε τις θαλάσσιες περιπολίες και έχτισε έναν φράχτη στα σύνορα.

Επειδή το ταξίδι μέχρι τη δυτική ή βόρεια Ευρώπη από την Ελλάδα περιλαμβάνει επίσης μια συχνά επίπονη διέλευση των Βαλκανίων, πολλοί μετανάστες τώρα επιδιώκουν να παρακάμψουν την Ελλάδα. Αντίθετα, η συντριπτική πλειοψηφία τώρα κατευθύνεται προς την Ιταλία, η οποία έχει καταγράψει 55.160 «παράτυπες» αφίξεις στην Ευρώπη μέχρι στιγμής φέτος, αριθμό υπερδιπλάσιο από τον αριθμό του 2022 – κυρίως από την Ακτή Ελεφαντοστού, την Αίγυπτο, τη Γουινέα, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές.

Η διαδρομή της κεντρικής Μεσογείου γίνεται, εν τω μεταξύ, πιο θανατηφόρα. Σύμφωνα με έκθεση του ΔΟΜ τον Απρίλιο, τουλάχιστον 441 άνθρωποι πνίγηκαν κατά τη διέλευση μεταξύ Ιανουαρίου και Μαρτίου του τρέχοντος έτους, η πιο θανατηφόρα περίοδος τριών μηνών από το 2017.

Άλλοι 600 που επιχείρησαν τη διέλευση τον Απρίλιο και τον Μάιο είναι γνωστό ότι είναι νεκροί ή αγνοούμενοι, ανεβάζοντας το σύνολο φέτος σε τουλάχιστον 1.039 πριν από τους θανάτους της Τετάρτης. Ο πραγματικός αριθμός, δεδομένου ότι πολλές βυθίσεις δεν καταγράφονται ποτέ, πιστεύεται ότι είναι πολύ υψηλότερος.

Η ΔΟΜ έχει στρέψει το δάχτυλο –αν και χωρίς ονόματα– σε ορισμένες μεσογειακές κυβερνήσεις, όπου οι κρατικές επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (SAR) έχουν καθυστερήσει και τα πλοία που λειτουργούν από ΜΚΟ έχουν παρεμποδιστεί.

Η Ιταλία έχει επιβάλει αυστηρούς περιορισμούς και έχει κατασχέσει ακόμη και ανθρωπιστικά πλοία, ενώ η Ελλάδα αντιμετωπίζει πολλαπλές κατηγορίες ότι απωθεί ανθρώπους πίσω στην Τουρκία, εμποδίζοντάς τους παράνομα να ζητήσουν άσυλο, κάτι που η Αθήνα αρνείται επανειλημμένα.

Συνολικά, ο αριθμός των ανθρώπων που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη παραμένει αρκετά χαμηλός στο ανώτατο όριο της περιόδου 2015-2016, εν μέρει χάρη στη συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία το 2016 και σε μια διακρατική συμφωνία του 2017 με τη Λιβύη που ουσιαστικά αναθέτει τη διάσωση στη λιβυκή ακτοφυλακή.

Αλλά ο αριθμός αυξάνεται – και με το αντιμεταναστευτικό αίσθημα και την πολιτική πίεση να αυξάνεται σε ολόκληρη την ήπειρο, το ερώτημα παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ΕΕ, με τα κράτη μέλη να είναι βαθιά διχασμένα.

Τα κράτη της νότιας «πρώτης γραμμής» έχουν από καιρό επωμιστεί το μεγαλύτερο βάρος. Τα πλουσιότερα βόρεια κράτη «προορισμού» συχνά διστάζουν να μοιραστούν το βάρος. Και οι σκληροπυρηνικοί κεντρικοί και ανατολικοί (όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία) έχουν αρνηθεί να δεχθούν πρόσφυγες.

Μετά από χρόνια διαμάχης, οι ηγέτες της ΕΕ ανακοίνωσαν την περασμένη εβδομάδα μια σημαντική πρόοδο στις διαπραγματεύσεις για ένα νέο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου, συμπεριλαμβανομένων των χρεώσεων 20.000 ευρώ για τα κράτη μέλη που αρνούνται να φιλοξενήσουν πρόσφυγες.

Το μπλοκ συμφώνησε ότι τα κράτη μέλη, και όχι η ΕΕ στο σύνολό της, θα καθόριζαν ποιες χώρες θεωρούνταν «ασφαλείς» για τους μετανάστες που απομακρύνθηκαν επειδή δεν ήταν επιλέξιμοι για άσυλο, δίνοντας στα κράτη μέλη μεγαλύτερη ατομική ευελιξία.

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είπε επίσης ότι το μπλοκ εξετάζει το ενδεχόμενο παροχής άνω του 1 δισ. ευρώ σε βοήθεια στην Τυνησία για τη διάσωση των κρατικών οικονομικών και την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης.

Πολλοί επικριτές, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι έχει σημειωθεί μικρή πραγματική πρόοδος στη δημιουργία ασφαλών και νόμιμων οδών για τους αιτούντες άσυλο προς την Ευρώπη, με υπερβολική πρόσφατη έμφαση στον περιορισμό των αιτήσεων ασύλου και στην ποινικοποίηση των δραστηριοτήτων SAR.

«Κάθε χαμένη ζωή είναι μια τραγωδία», δήλωσε την Πέμπτη η Μαρία Κλάρα Μάρτιν, εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα. «Αυτοί οι θάνατοι θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί με τη δημιουργία πιο ασφαλών μέσων εισόδου για άτομα που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις συγκρούσεις και τις διώξεις».

Ο Τζιανλούκα Ρόκο, επικεφαλής της αποστολής του ΔΟΜ στην Ελλάδα, είπε ότι είναι «επείγουσα η λήψη συγκεκριμένης και συντονισμένης δράσης από τα κράτη για να σωθούν ζωές στη θάλασσα και να μειωθούν τα επικίνδυνα ταξίδια αυξάνοντας τις ασφαλείς και τακτικές διαδρομές μετανάστευσης». Οι βαθύτερες αιτίες που ωθούν τόσους πολλούς να έρθουν στην Ευρώπη –πόλεμος, φυσικές καταστροφές, κλιματική κρίση, φτώχεια, ανισότητα και επισιτιστική ανασφάλεια– δεν θα εξαφανιστούν σύντομα.