Γουατεμάλα, χώρα που μαστίζουν η βία, η διαφθορά και η φτώχεια - Οι κρίσιμες αυριανές εκλογές

Υπό ισπανική κυριαρχία από το 1524, η Γουατεμάλα απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1821.

Το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, γνώρισε αλληλουχία στρατιωτικών δικτατοριών, με σύντομα διαλείμματα συνταγματικής νομιμότητας. Το 1954, ο πρόεδρος Χακόμπο Αρμπένς, ο οποίος προώθησε αγροτική μεταρρύθμιση και την εθνικοποίηση της ισχυρής αμερικανικής εταιρείας United Fruit Corporation, ανατράπηκε με πραξικόπημα υποστηριζόμενο από τη CIA.

Κινήματα ανταρτών μαρξιστικής ιδεολογίας σχηματίστηκαν στις αρχές των χρόνων του 1960· αντιμετώπισαν σκληρή καταστολή από τον στρατό, που προώθησε τη δημιουργία ακροδεξιών παραστρατιωτικών ομάδων και εφάρμοσε πολιτική καμένης γης.

Ο εμφύλιος κράτησε 36 χρόνια, ως το 1996, και είχε 200.000 νεκρούς και εξαφανισθέντες (το 83% εξ ατών ανήκε σε φυλές μάγια), καθώς και 1,5 εκατ. εκτοπισθέντες και εξορισθέντες, σύμφωνα με την Επιτροπή για την Ιστορική Αλήθεια.

Ο δικτάτορας Εφραίν Ρίος Μοντ, στην εξουσία το 1982-1983, πέθανε το 2018 καθώς δικαζόταν για γενοκτονία.

Διαφθορά, παντού και πάντα

Οι υποψήφιοι υπόσχονται να καταπολεμήσουν τη διαφθορά, γάγγραινα για τη χώρα. Κάτι που μάλλον πιο εύκολα λέγεται, παρά γίνεται.

Η θητεία του απερχόμενου δεξιού προέδρου Αλεχάντρο Γιαματέι, που εξελέγη το 2019, αμαυρώθηκε από σκάνδαλα διαφθοράς, γαρνιρισμένα με συλλήψεις εισαγγελέων που αγωνίστηκαν κατά της διαφθοράς, ενώ κάποιοι από αυτούς προτίμησαν την εξορία.

Διαδέχθηκε τον ηθοποιό Τζίμι Μοράλες, που καθώς υπήρχαν υποψίες σε βάρος του για παράνομη χρηματοδότηση της εκστρατείας η οποία τον οδήγησε στην εξουσία, έβαλε τέλος στην αποστολή του ΟΗΕ κατά της ατιμωρησίας, που ζητούσε την άρση της ασυλίας του. Ο κ. Μοράλες εξελέγη μετά την παραίτηση του προκατόχου του Ότο Πέρες Μολίνα, που κατέληξε στη φυλακή, εξαιτίας πολύκροτου σκανδάλου διαφθοράς.

Ο κ. Γιαματέι απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο επιστροφής της αποστολής του ΟΗΕ.

Και ο Χοσέ Ρουβέν Σαμόρα, ο ιδρυτής και εκδότης της εφημερίδας El Periódico, που δημοσίευσε έρευνες για υποθέσεις διαφθοράς στην κυβέρνηση, καταδικάστηκε, δέκα ημέρες πριν από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, σε 6 χρόνια κάθειρξη έπειτα από δίκη που ο ίδιος χαρακτήρισε «πολιτική».

Για τις διώξεις εναντίον των εισαγγελέων και του δημοσιογράφου υπεύθυνη είναι η γενική εισαγγελέας, η Κονσουέλο Πόρας, σύμμαχος του προέδρου Γιαματέι, που η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει εγγράψει σε κατάλογο «διεφθαρμένων» προσωπικοτήτων.

Τεράστιες ανισότητες και βία

Η μεγαλύτερη οικονομία της κεντρικής Αμερικής κατέγραψε ανάπτυξη 4% το 2022 κι αναμένεται να βιώσει επιβράδυνση φέτος (3,2%).

Η Γουατεμάλα παραμένει μια από τις πιο άνισες χώρες στην αμερικανική ήπειρο, με το ποσοστό της φτώχειας να φθάνει το 59,3% (κατά την Παγκόσμια Τράπεζα).

Υφάσματα, καφές, ζαχαροκάλαμο, μπανάνες και ασήμι είναι τα βασικά εξαγόμενα είδη.

Τα εμβάσματα από τη διασπορά αντιπροσωπεύουν το 19% του ΑΕΠ· αντιστοιχούσαν στο 11% πέντε χρόνια νωρίτερα.

Η χώρα συγκαταλέγεται σε αυτές που αντιμετωπίζουν το οξύτερο πρόβλημα λόγω της βίαιης εγκληματικότητας σε διεθνές επίπεδο: ο δείκτης των ανθρωποκτονιών έφθασε τις 17,3 ανά 100.000 κατοίκους το 2022, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Περίπου οι μισές αποδίδονται στις «μάρας», τις συμμορίες κακοποιών, ή θεωρείται πως συνδέονται με τη διακίνηση των ναρκωτικών που διέρχονται από τη χώρα.

Η εγκληματικότητα και η φτώχεια τροφοδοτούν τη μετανάστευση προς τις ΗΠΑ. Στη χώρα αυτή ζουν 2,8 εκατ. Γουατεμαλτέκοι, εκ των οποίων περίπου 400.000 έχουν λάβει άδειες παραμονής.

Ηφαίστεια και η «ωραιότερη λίμνη του κόσμου»

Στη χώρα επιφάνειας 108.889 χιλιομέτρων ζουν 17,7 εκατ. άνθρωποι που μιλούν, πέρα από ισπανικά, 21 γλώσσες αυτοχθόνων, κυρίως φυλών μάγια.

Η Γουατεμάλα, που γειτονεύει με το Μεξικό, το Μπελίζ, την Ονδούρα και το Ελ Σαλβαδόρ, βρίσκεται πάνω στον «δακτύλιο της φωτιάς» του Ειρηνικού Ωκεανού, όπου συγκεντρώνεται περί το 85% της σεισμικής και ηφαιστειακής δραστηριότητας του πλανήτη.

Έκρηξη του ηφαιστείου Φουέγο τον Ιούνιο του 2018 είχε στοιχίσει τη ζωή σε 202 ανθρώπους και άλλοι 229 κηρύχθηκαν αγνοούμενοι.

Άλλα τρία ηφαίστεια βρίσκονται γύρω από τη λίμνη Ατιτλάν, όπου έχουν ανακαλυφθεί πολλοί αρχαιολογικοί χώροι, συμπεριλαμβανομένων των ερειπίων της πόλης Σαμαμπάχ, γνωστής επίσης ως «Ατλαντίδας των Μάγια». Η συγκεκριμένη περιοχή, εξαιρετικά τουριστική, πλέον ασφυκτιά εξαιτίας της μόλυνσης.

Βραβεία Νόμπελ

Δυο υπήκοοι της χώρας έλαβαν βραβεία Νόμπελ: Λογοτεχνίας (1967) ο Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας, ο οποίος απεβίωσε το 1974· και Ειρήνης (1992) η αγωνίστρια για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών Ριγομπέρτα Μεντσού.

Κρίσιμες προεδρικές εκλογές

Οι ψηφοφόροι στη Γουατεμάλα καλούνται αύριο Κυριακή στις κάλπες, για να επιλέξουν τον επόμενο ή την επόμενη πρόεδρο της χώρας, αφού χθες Παρασκευή ολοκληρώθηκε η εξαιρετικά τεταμένη προεκλογική εκστρατεία, στην οποία κυριάρχησαν οι επιθέσεις εναντίον του απρόσμενου φαβορί των δημοσκοπήσεων, του Μπερνάρντο Αρέβαλο, που υπόσχεται να καταπολεμήσει τη διαφθορά, και η αμφισβήτηση της αμεροληψίας της εφορευτικής επιτροπής από την αντίπαλό του, τη Σάντρα Τόρες.

Ο κ. Αρέβαλο, 64 ετών, γιος του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της χώρας, που προκάλεσε γενική κατάπληξη περνώντας στον δεύτερο γύρο, υπόσχεται να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του και να βελτιώσει την παιδεία, να καταπολεμήσει τη βία, τη φτώχεια και να επιτεθεί στη διαφθορά.

«Ήμασταν για χρόνια τα θύματα –η λεία– διεφθαρμένων πολιτικών. Το να πάτε να ψηφίσετε θα στείλει ξεκάθαρο μήνυμα πως είναι ο λαός της Γουατεμάλας αυτός που κυβερνά τούτη τη χώρα, όχι οι διεφθαρμένοι», είπε κλείνοντας την εκστρατεία του.

Τρεις φορές ατυχήσασα υποψήφια για την προεδρία, η Σάντρα Τόρες, 67 ετών, η πρώην σύζυγος του κεντροαριστερού άλλοτε προέδρου Άλβαρο Κολόμ (2008-2012), που απεβίωσε νωρίτερα φέτος, υποσχέθηκε στη δική της εκστρατεία αγώνα κατά των συμμοριών και κατά της φτώχειας, εξαγγέλλοντας προγράμματα διατροφικής βοήθειας και κατάρτισης.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση που δημοσιοποιήθηκε την Τετάρτη, ο κ. Αρέβαλο, κοινωνιολόγος, πρώην διπλωμάτης, πιστώνεται το 50% των προθέσεων ψήφου, μπροστά από την κυρία Τόρες, επιχειρηματία, που προσελκύει το 32%.

Στην τελική ευθεία της κούρσας, η Σάντρα Τόρες είπε και επανέλαβε χθες πως «αμφισβητεί την εκλογική διαδικασία» δηλώνοντας «ανήσυχη» για την «ενδεχόμενη αλλοίωση των δεδομένων» κατά την καταμέτρηση των ψήφων από την εκλογική επιτροπή, το ανώτατο εκλογοδικείο (TSE).

Η υποψήφια της Εθνικής Ένωσης Ελπίδας (UNE) διερωτήθηκε αν ο θεσμός αυτός είναι «αμερόληπτος» ή μήπως «ανήκει στο Semilla (‘Σπόρος’)», αναφερόμενη στο κίνημα του αντιπάλου της.

Σε κάθε περίπτωση, είτε νικήσει εκείνος, είτε εκείνη, ο ή η επόμενη πρόεδρος θα βάλει τέλος σε 12 χρόνια διακυβέρνησης της Γουατεμάλας από τη δεξιά, συμπεριλαμβανομένης της τετραετούς θητείας του απερχόμενου αρχηγού του κράτους Αλεχάντρο Γιαματέι, η οποία σημαδεύτηκε από την καταστολή δικαστικών και δημοσιογράφων που έδωσαν μάχες κατά της διαφθοράς.

Ο απερχόμενος πρόεδρος Γιαματέι «επαναβεβαίωσε» χθες πως θα εγγυηθεί «διαφανή» και «ομαλή» μεταβίβαση της εξουσίας.

«Ο Μπερνάρντο Αρέβαλο παρουσιάζεται ως η επιλογή της πολιτικής αλλαγής» απέναντι «στη Σάντρα Τόρες, που έχει πάρει θέση υπεράσπισης του παραδοσιακού συστήματος των τελευταίων δεκαετιών», κατά την άποψη του Αρτούρο Ματούτε του ινστιτούτου Gobernalisis.

Αν επικρατήσει ο κ. Αρέβαλο και η εκλογική διαδικασία δεν αμαυρωθεί από νοθεία υπάρχει «μεγάλη ελπίδα για δημοκρατική και διαφανή επανίδρυση των θεσμών», εκτίμησε ο Φρανσίσκο Ρόχας, πρύτανης του Πανεπιστημίου για την Ειρήνη (UPEACE).

Εισαγγελία κατά Μπερνάρντο Αρέβαλο

Μολονότι και οι δύο υποψήφιοι ανήκουν στην κεντροαριστερά, η εισαγγελία πολλαπλασίασε μετά τον πρώτο γύρο τις έρευνές της εναντίον του Μπερνάρντο Αρέβαλο, τροφοδοτώντας υποψίες πως οι ελίτ της Γουατεμάλας τον θεωρούν κίνδυνο για τα συμφέροντά τους.

Κατόπιν αιτήματος εισαγγελέα, δικαστής διέταξε να αναιρεθεί η νομική υπόσταση του κόμματός του για υποτιθέμενες παρατυπίες κατά τη δημιουργία του, το 2017. Η απόφαση ανεστάλη από το Συνταγματικό Δικαστήριο. Ωστόσο οι υπηρεσίες του εισαγγελέα έκαναν έρευνα στην έδρα του κόμματος.

Χθες Παρασκευή, το ανώτατο δικαστήριο ακύρωσε την απόφαση διάλυσης του Σεμίγια. «Ομόφωνα, το δικαστήριο αποδέχθηκε την προσφυγή του Σεμίγια», δήλωσε ο Ρούντι Εσκιβέλ, εκπρόσωπος του ανώτατου δικαστηρίου.

Ο κ. Εσκιβέλ είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο πως σκοπός της νέας απόφασης ήταν να εξασφαλιστεί «η συμμετοχή του Σεμίγια στον δεύτερο γύρο της εκλογικής διαδικασίας».

Την Πέμπτη, ο εισαγγελέας Ραφαέλ Κουρουτσίτσε –στον οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ για «διαφθορά» και «αντιδημοκρατικές» ενέργειες– ανήγγειλε πιθανές συλλήψεις ηγετικών στελεχών του Σεμίγια, χωρίς να αποκλείσει «εφόδους, εντάλματα σύλληψης, αιτήματα για άρσεις ασυλίας μετά την 20ή Αυγούστου».

Η διεθνής κοινότητα και αναλυτές εξέλαβαν τις ενέργειες της εισαγγελίας ως απόπειρα αποκλεισμού του κ. Αρέβαλο από τις εκλογές.

Κορυφαίο στέλεχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με αρμοδιότητα τη Λατινική –ο Μπράιαν Νίκολς– αξίωσε χθες η διαδικασία είναι «ελεύθερη, δίκαιη, διαφανής και ειρηνική». «Η αληθινή δύναμη της δημοκρατίας έγκειται στον σεβασμό της βούλησης του λαού», ανέφερε μέσω X (του πρώην Twitter).

Τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του βάρβαρου εμφυλίου πολέμου, η πολυπληθέστερη χώρα της κεντρικής Αμερικής μαστίζεται από τη φτώχεια, τη βία και τη διαφθορά, κατάσταση που ωθεί κάθε χρόνο χιλιάδες Γουατεμαλτέκους να μεταναστεύουν. Τα δέκα από τα 17,6 εκατ. κατοίκους της Γουατεμάλας ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, σύμφωνα με επίσημες στατιστικές.

Ο νέος ή η νέα πρόεδρος πρόκειται να αναλάβει την εξουσία τη 14η Ιανουαρίου 2024.