«Hunger Games» στην Ευρώπη: Λεηλασίες, ελλείψεις και ταραχές -Το δυστοπικό μέλλον που προκαλεί τρόμο

Οι συνδυασμένες δυνάμεις του «Ελ Νίνιο» και της «Λα Νίνια» έχουν ακρωτηριάσει την παραγωγή σόγιας στη Λατινική Αμερική. Οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι αγρότες σιτηρών βρίσκονται σε πόλεμο. Η Ινδονησία έχει απαγορεύσει τις αποστολές φοινικέλαιου στην Ευρώπη, ενώ η Κίνα διψάει για καλλιέργειες. Η περιοχή της Μεσογείου μοιάζει περισσότερο με έρημο.

Το έτος είναι το 2024. «Έλλειψη τροφίμων στην Ευρώπη; Το μόνο ερώτημα είναι πότε, αλλά δεν ακούνε», ακούγεται μία φωνή σε ένα βίντεο. Το κοινό κάθεται ήσυχα και ακούει. Η δραματική αλληλουχία των γεγονότων που περιγράφεται παραπάνω, φυσικά, δεν έχει ακόμη συμβεί.

Όμως, επί δύο και πλέον ημέρες τον περασμένο μήνα, περίπου 60 αξιωματούχοι της ΕΕ και της κυβέρνησης, εμπειρογνώμονες σε θέματα επισιτιστικής ασφάλειας, εκπρόσωποι του κλάδου και δημοσιογράφοι συγκεντρώθηκαν στο κέντρο των Βρυξελλών για να εξετάσουν και να προλάβουν μία πιθανότητα που δεν υπήρχε καν στο ραντάρ πριν από μερικά χρόνια: μια πλήρη επισιτιστική κρίση.

Η ομάδα συγκεντρώθηκε σε ένα ανακαινισμένο κτήριο της Shell για να εξετάσει τι μπορεί να συμβεί σε ένα τέτοιο σενάριο και να βοηθήσει στο σχεδιασμό πολιτικών που στοχεύουν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση. Λίγους δρόμους πιο πέρα, οι αγρότες ενίσχυαν τις διαμαρτυρίες τους κατά της ΕΕ, διακόπτοντας τις προμήθειες στα σούπερ μάρκετ σαν να ήθελαν να αυξήσουν την εστίαση των συμμετεχόντων.

Ο χώρος της «Συνόδου» δεν ήταν ένα καταφύγιο ή ένα ασφαλές υπόγειο σε μια εμπόλεμη ζώνη. Οι εικόνες και τα βίντεο ξηρασίας, πλημμύρας και εμφύλιων ταραχών ωστόσο υπό τους δυνατούς ήχους δυσοίωνης μουσικής δημιούργησαν μια αίσθηση επείγοντος. «Να περιμένετε ένα επίπεδο χάους», προειδοποίησε ο Piotr Magnuszewski, μοντελιστής συστημάτων και σχεδιαστής παιχνιδιών που έχει συνεργαστεί με τα Ηνωμένα Έθνη. «Μπορεί μερικές φορές να μπερδεύεστε και να μην έχετε αρκετές πληροφορίες. Θα υπάρξει ταξίδι στο χρόνο».

Το να βλέπει κανείς μία από τις καλύτερα σιτισμένες περιοχές στον κόσμο να βιώνει ακραίες καταστάσεις υπογραμμίζει το αυξανόμενο επίπεδο συναγερμού μεταξύ των κυβερνήσεων σχετικά με την εξασφάλιση προμηθειών για τους πληθυσμούς τους. Σε διάστημα τεσσάρων ετών, πολλαπλά σοκ έχουν κλονίσει τον τρόπο καλλιέργειας, διανομής και κατανάλωσης των τροφίμων.

Τα «πολλαπλά σοκ» που απειλούν την Ευρώπη

Η πανδημία του κορονοϊού, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι διακοπές σε βασικούς ναυτιλιακούς δρόμους έχουν διαταράξει τις αλυσίδες εφοδιασμού και εκτόξευσαν τις τιμές στα ύψη. Ο ασταθής και ακραίος καιρός διαταράσσει πλέον τακτικά τη γεωργία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι αξιωματούχοι δεν ρωτούν πλέον πότε θα ξεσπάσει επισιτιστική κρίση, αλλά μάλλον πόσες κρίσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα.

Και έτσι, οι ειδικοί κάνουν προβολή στο 2025, οπότε υπάρχουν περισσότερες αποτυχίες συγκομιδής. Επηρεάζουν τις τιμές των ζωοτροφών, γεγονός που περιορίζει την παραγωγή ζώων και ψαριών. Ορισμένα πλοία που μεταφέρουν καλλιέργειες απομακρύνονται από την Ευρώπη για να καλύψουν τους πλειοδότες αλλού.

Τα όρια εξαγωγών της Ασίας στο φοινικέλαιο μειώνουν τις προμήθειες καθημερινών βασικών προϊόντων από μαργαρίνη μέχρι ψωμί. Οι ισχυρισμοί για εταιρική απληστία, παραπληροφόρηση και θεωρίες συνωμοσίας εξαπλώνονται.

«Η επικαιρότητα όσον αφορά στα τρόφιμα ήταν απίστευτη», δήλωσε η Katja Svensson, ανώτερη σύμβουλος συστημάτων τροφίμων στο Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών που συμμετείχε στην προσομοίωση. Τώρα θέλει η περιοχή της να διατηρήσει την επισιτιστική ασφάλεια. «Όταν βλέπεις το θέμα στις ταινίες, είναι συναρπαστικό. Γίνεσαι πραγματικά μέρος του και έχει πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο», είπε.

Το stress test είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό στον τραπεζικό κλάδο, μετά την οικονομική κρίση, ενώ κυβερνητικοί αξιωματούχοι και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ έχουν κάνει κατά καιρούς τη λεγόμενη άσκηση «wargaming», ακόμη και ένα που αφορούσε πανδημία λίγους μήνες πριν την εμφάνιση του κορονοϊού. Στην Ευρώπη, οι ασκήσεις με τη σφραγίδα της κυβέρνησης είναι σπάνιες, πόσο μάλλον όταν επικεντρώνονται στο φαγητό, σύμφωνα με τον Magnuszewski, επιστημονικό διευθυντή στο Κέντρο Λύσεων Συστημάτων στο Βρότσλαβ της Πολωνίας.

Φαινομενικά, η Ευρώπη βρίσκεται σε αξιοζήλευτη θέση. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές τροφίμων στον κόσμο, από δημητριακά και γαλακτοκομικά μέχρι χοιρινό και ελαιόλαδο, με μερικά από τα χαμηλότερα επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας. Κατά μέσο όρο, μόλις το 14% των δαπανών των νοικοκυριών πήγε για τρόφιμα το 2021, σε σύγκριση με περίπου 60% στη Νιγηρία και 40% στην Αίγυπτο. Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ασφάλειας Τροφίμων κατατάσσει τακτικά τις ευρωπαϊκές χώρες ως τις πιο ασφαλείς στον κόσμο.

Λεηλασίες, χρεοκοπίες και ελλείψεις βασικών τροφίμων

Υπάρχουν όμως τρωτά σημεία. Τα καιρικά και κλιματικά φαινόμενα πλήττουν τακτικά τους αγρότες, κοστίζοντας στην Ευρώπη πάνω από 50 δισεκατομμύρια ευρώ σε οικονομικές απώλειες το 2022. Το κόστος των λιπασμάτων και της ενέργειας που απαιτούνται για την καλλιέργεια των καλλιεργειών και τη διατήρηση της λειτουργίας των θερμοκηπίων εκτινάχθηκε στα ύψη μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η προσομοίωση συνεχίζει με το εικονικό ταξίδι στο 2025. Κλέφτες λεηλατούν τα σούπερ μάρκετ. Η αστυνομία αγωνίζεται να περιορίσει τις ταραχές που εξαπλώνονται στις πόλεις. Οι άνθρωποι στη Γερμανία δεν μπορούν να βρουν ψάρια και κρέας στα παντοπωλεία. Οι κτηνοτρόφοι χρεοκοπούν.

Εν τω μεταξύ, η εστίαση του κοινού μετατοπίζεται στην κερδοσκοπία από τους εμπόρους. Οι μικρές φάρμες πέφτουν σαν «ντόμινο», ενώ οι επιθέσεις σε μετανάστες αρχίζουν να γίνονται πιο διαδεδομένες. Είναι η ΕΕ ένα πλοίο που βυθίζεται, ρωτάει κάποιος στο βίντεο; Για όλα φταίνε οι «φιλελεύθερες ελίτ», λέει κάποιος άλλος.

Και τώρα οι λύσεις. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε ομάδες με κάθε άτομο να έχει έναν νέο ρόλο, από αγρότες λομπίστες μέχρι συνδικάτα εργαζομένων στον τομέα των τροφίμων. Σε κύκλους των τεσσάρων ή πέντε ατόμων (με καφέ και μπισκότα) οι ομάδες πραγματοποίησαν εργαστήρια για πολιτικές από τη διαχείριση κρίσεων και τη δημιουργία αποθεμάτων έως την παροχή τροφίμων για τους πιο ευάλωτους.

Μακροπρόθεσμα, υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με το πώς να περιοριστεί η ανησυχητικά υπερβολική εξάρτηση της Ευρώπης από τις εισαγωγές καλλιεργειών όπως η σόγια που απαιτούνται για τη διατροφή της τεράστιας βιομηχανίας κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων της.

Η δεύτερη μέρα επικεντρώθηκε σε προτάσεις πολιτικής και τυχόν συμπεράσματα. Βασική ιδέα ότι η διατροφή πρέπει να στραφεί προς πιο υγιεινές επιλογές και μακριά από το κρέας. Προέκυψαν πολλά ερωτήματα σχετικά με τον καλύτερο τρόπο διαχείρισης των αποθεμάτων τροφίμων και παρακολούθησης του επιπέδου των αποθεμάτων.

Οι συμμετέχοντες ξεχώρισαν άλλα θέματα για μελλοντικές ασκήσεις, από την ασφάλεια των τροφίμων και τη βιοτρομοκρατία μέχρι την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και την προετοιμασία για ασθένειες που μεταδίδονται στα ζώα, το τελευταίο είναι «ένα τεράστιο ζήτημα και κινδυνεύει να γίνει ακόμη μεγαλύτερο», τόνισε ο Svensson.

Στην πραγματικότητα, λίγες κυβερνήσεις στην Ευρώπη είναι προετοιμασμένες για τη διαχείριση μελλοντικών επισιτιστικών κρίσεων, σύμφωνα με τον Κρις Χέγκαντορν, έναν συνταξιούχο διπλωμάτη των ΗΠΑ που συνδιοργάνωσε το εργαστήριο. «Ζούμε σε κρίση τα τελευταία τρία χρόνια», είπε ο Hegadorn, επίκουρος καθηγητής παγκόσμιας πολιτικής τροφίμων στο Sciences Po στο Παρίσι. «Υπάρχουν πολλά περισσότερα να γίνουν σε κάθε επίπεδο. Οι κρίσεις θα ξεσπούν πιο γρήγορα και θα είναι πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμες».