Πώς απογειώθηκε η τιμή του ελαιολάδου: Από το βακτήριο και τους ληστές, στην ξηρασία και το Brexit

«Αυτή είναι μια ιστορία για Ισπανούς κλέφτες, Ιταλούς αγρότες και Βρετανούς ψηφοφόρους, και αν αυτό ακούγεται σαν κακόγουστο αστείο, αυτό συμβαίνει γιατί από πολλές απόψεις είναι». Έτσι αρχίζει το δίκτυο Sky News το εκτενές ρεπορτάζ του και την ανάλυδη δεδομένων για τις τιμές του ελαιολάδου που έχουν εκτοξευθεί την τελευταία τριετία.

Ποιο είναι πλέον το πιο ακριβό προϊόν στα ράφια των σούπερ μάρκετ; Δεν είναι η ζάχαρη, που είναι 70% πιο ακριβή τώρα από ό,τι τον Ιανουάριο του 2021. Ούτε τα ψημένα φασόλια που σκαρφάλωσαν κατά 60,6% και το σκληρό τυρί που γνώρισε αύξηση της τάξης του 44,7%. Ο υπολογιστής δαπανών αποκαλύπτει ότι η μέση τιμή ενός μπουκαλιού ελαιολάδου των 500 ml έχει αυξηθεί από 3,54 λίρες τον Ιανουάριο του 2021 σε 7,45 λίρες, άλμα της τάξεως του 110,5% που προκαλεί αντιδράσεις.

Πώς φτάσαμε όμως σε ένα σημείο όπου το ελαιόλαδο είναι πλέον το πιο κλεμμένο προϊόν στα ισπανικά σούπερ μάρκετ, όπου οι Ιταλοί χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο σπορέλαια και οι Βρετανοί διαμαρτύρονται πολύ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το Sky News επικοινώνησε με τρία άτομα στην αλυσίδα εφοδιασμού και ανακάλυψε ως καθοριστικούς παράγοντες μία βακτηριακή ασθένεια, μία σειρά από εγκληματικές συμμορίες, τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες και το Brexit - και πώς όλα αυτά σημαίνουν ότι το ελαιόλαδο στα ράφια μας μπορεί να μην είναι τόσο υγιεινό όσο νομίζουμε.

Οι ελαιώνες γίνονται «νεκροταφεία»

Πρώτος σταθμός η Ιταλία, όπου, σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας δημοσκοπήσεων Istituto Piepoli, το 45% των καταναλωτών ανακάλυψε ξανά το σπορέλαιο στην κουζίνα του και ο κλάδος αντιμετωπίζει υπαρξιακή κρίση. Ο Mάικ Καρλούτσι, διευθύνων σύμβουλος της ιταλικής εταιρείας εισαγωγής τροφίμων Tenuta Marmorelle, λέει ότι η παραγωγή σε μέρη της Ιταλίας καθίσταται αδύνατη λόγω μιας φυσικής καταστροφής που δεν έχει καμία σχέση με το κλίμα.

«Τα γεγονότα των τελευταίων 10 ετών κατέστησαν σχεδόν αδύνατη την παραγωγή ελαιολάδου στην Απουλία [η οποία παράγει το 40% του ελαιολάδου της Ιταλίας]», είπε. «Αυτό οφείλεται στην αυξανόμενη βακτηριακή νόσο Xylella Fastidiosa».
Η ασθένεια προσβάλλει και σκοτώνει αιωνόβια ελαιόδεντρα, μειώνοντας σημαντικά τις αποδόσεις.

Εξαπλώνεται κατά περίπου 20 έως 25 χιλιόμετρα το χρόνο, λέει ο Μάικ, αφήνοντας ένα «νεκροταφείο με μαραμένα και άγονα δέντρα που κάποτε ήταν εκπληκτικοί όμορφοι ελαιώνες». Πολλοί παραγωγοί αναγκάστηκαν να αντικαταστήσουν τα δέντρα τους με πιο ανθεκτικές ποικιλίες αλλά «aκόμη και αν τα νέα δέντρα καταφέρουν να μην υποκύψουν στην ασθένεια, θα περάσουν τουλάχιστον εννέα έως 12 χρόνια πριν παράγουν αξιοσημείωτη ποσότητα λαδιού», λέει.

Ο παράγοντας Brexit

Ενώ οι τιμές είναι αυξημένες σε όλη τη γηραιά ήπειρο, στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει άλλος ένας παράγοντας: το Brexit. «Το κόστος των τελωνειακών εγγράφων που φεύγουν από την Ευρώπη και εισέρχονται στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι περίπου 95 λίρες ανά αποστολή» λέει ο Μάικ.

«Οι μεταφορείς έχουν επιβάλει μια προσαύξηση Brexit για πρόσθετα καθήκοντα διαχειριστή που εκτελούνται από αυτούς κατά την εισαγωγή αγαθών από την Ευρώπη». Οι παλέτες που έρχονται στο Ηνωμένο Βασίλειο από την ΕΕ υπόκεινται πλέον σε πιο αυστηρούς κανόνες πυραντίστασης - που σημαίνει ότι το κόστος των παλετών έχει «τριπλασιαστεί, ακόμη και σε ορισμένες περιπτώσεις τετραπλασιάστηκε».

Οι πυρκαγιές και οι ξηρασίες

Ένα άλλο ζήτημα, όπως έχει αναφερθεί ευρέως, είναι οι πυρκαγιές και οι ξηρασίες στη νότια Ευρώπη πέρυσι. Αυτά τα καιρικά φαινόμενα έχουν οδηγήσει τους ανθρώπους σε ακραία μέτρα, σύμφωνα με τη Σάρα Βέιτσον, σομελιέ ελαιολάδου και ιδρύτρια του civilofsoil.com. «Μπορείτε να ρωτήσετε τους γέροντες στα χωριά της Ελλάδας, δεν είχαν ποτέ τέτοια έλλειψη», λέει.

«Βλέπω πολλούς παραγωγούς να πουλούν τα λάδια της προηγούμενης συγκομιδής τους, καθώς μπορούν να έχουν υψηλή τιμή για αυτό και μπορεί να το κρατούσαν κατά τη διάρκεια του έτους. Αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής δεν παίρνει φρέσκο ελαιόλαδο. Και όταν δεν είναι φρέσκο, όχι μόνο χάνει τη γεύση του, αλλά χάνει επίσης πολλά από τα οφέλη για την υγεία (δηλαδή αντιοξειδωτικά όπως οι πολυφαινόλες) τα οποία μειώνονται σημαντικά με την πάροδο του χρόνου.»

Εκτός από την κλιματική αλλαγή, υπάρχει μια πλημμύρα φθηνού ηλιελαίου που έρχεται από την Ουκρανία - έτσι ενώ η τιμή του ελαιολάδου ανεβαίνει, το κόστος των εναλλακτικών λύσεων μειώνεται.

200 δέντρα κλάπηκαν μέσα σε μια νύχτα

Το αποτέλεσμα είναι μια βιομηχανία σε κρίση, κάτι που οι οργανωμένοι εγκληματίες εκμεταλλεύονται. «Περίπου οι μισοί από τους αγρότες με τους οποίους συνεργάζομαι έχουν να πουν μια ιστορία για κλέφτες που κλέβουν τον υγρό χρυσό τους», λέει η Σάρα. «Μερικές φορές είναι το ίδιο το λάδι, ή ο καρπός της ελιάς στους ελαιώνες, ή ακόμα και μια τρελή ιστορία από έναν από τους παραγωγούς μας για κλέφτες που έρχονται τη νύχτα και ξεριζώνουν 200 φρεσκοφυτεμένα δέντρα».

Η Mαρία Ντόσον, διευθύνουσα σύμβουλος στην εταιρεία βιολογικών τροφίμων Clearspring, λέει ότι η βιομηχανία βλέπει «μερικά από τα χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής ελαιολάδου εδώ και πέντε δεκαετίες και δυστυχώς έλλειψη προμήθειας». Η εταιρεία της κατάφερε να εξασφαλίσει σταθερή προσφορά για το επόμενο έτος, αλλά η ίδια αναμένει ότι η αγορά θα παραμείνει αβέβαιη - χωρίς μειώσεις τιμών στο εγγύς μέλλον, ακόμη κι αν το 2025 φέρει καλύτερες σοδειές.

Η σομελιέ ελαιολάδου Σάρα δεν είναι επίσης αισιόδοξος. «Το ελαιόλαδο αντιμετωπίζει ήδη τιμές ρεκόρ και ο τρόπος που αλλάζει το κλίμα σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου (η οποία θερμαίνεται 20% ταχύτερα από τον υπόλοιπο κόσμο), δείχνει οτι οι ελλείψεις που έχουμε δει πιθανότατα θα συνεχιστούν».

Το ρεπορτάζ του Sky News καταλήγει σε έξι πρακτικές συμβουλές για να ξεχωρίζουν οι καταναλωτές το νοθευμένο λάδι. Το ελαιόλαδο διατηρείται καλύτερα σε πιο σκούρα μπουκάλια - μπορεί να αποσυντεθεί πιο γρήγορα σε διαφανή μπουκάλια.

Πρέπει να αναζητήσει κανείς ημερομηνία συγκομιδής - οτιδήποτε είναι άνω των τριών ετών πρέπει να αποφεύγεται, όπως και οτιδήποτε χωρίς ημερομηνία συγκομιδής. Σε αντίθετη περίπτωση, αναζητήστε μια ετικέτα με την ένδειξη «best by»
Επιλέξτε «εξαιρετικά παρθένο» - καθώς τα ελαιόλαδα με τις ετικέτες «αγνό», «ελαφρύ», «ελαιόλαδο» και «πυρηνέλαιο» έχουν υποστεί χημική επεξεργασία.
Το καθεστώς ΠΟΠ (προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης) και ΠΓΕ (προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη) θα πρέπει να εμπνέει κάποια εμπιστοσύνη - αλλά δεν αποτελεί εγγύηση.
Πού κατασκευάστηκε; Εάν δείτε ένα μπουκάλι που περιλαμβάνει πολλές χώρες, μπορεί να μην είναι τόσο καλής ποιότητας όσο ένα προϊόν που προήλθε από ελιές μιας και μόνο περιοχής. Αποφύγετε τέλος οτιδήποτε έχει πρόσθετα τρανς λιπαρά.