Ισραήλ - Ιράν: Ο εφιάλτης γενικευμένης σύρραξης στη Μέση Ανατολή και το μεγάλο δίλημμα Χαμενεΐ

Η έντάση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ έχει φτάσει σε νέα ύψη μετά την αεροπορική επιδρομή του Ισραήλ στο προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό την 1η Απριλίου, όπου σκοτώθηκαν δύο ανώτατοι διοικητές των Φρουρών της Επανάστασης. Μετά από μια σύντομη περίοδο αόριστων δηλώσεων, Ιρανοί αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του Ανώτατου Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, άμβλυναν τα λόγια τους και υποσχέθηκαν να απαντήσουν στο Ισραήλ.

Koρυφαίοι διπλωμάτες και στρατηγοί σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή προειδοποιούν πλέον για μια γενικευμένη περιφερειακή ανάφλεξη, καθώς όλα δείχνουν οτι το Ιράν ετοιμάζεται να εξαπολύσει επίθεση αντιποίνων στο Ισραήλ, μετά το χτύπημα στην ιρανική πρεσβεία στη Δαμασκό. Δημοσίευμα-βόμβα της Wall Street Journal αναφέρει οτι οι Ισραηλινοί αναμένουν επίθεση το συντομότερο τις επόμενες 24 με 48 ώρες.

Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν υποσχέθηκε «σιδηρά» υποστήριξη στο Ισραήλ, το οποίο θεωρείται ευρέως υπεύθυνο για την επίθεση της 1ης Απριλίου του 2024, εν μέσω φλογερής ρητορικής από την Τεχεράνη που προειδοποιεί για εκδίκηση. Αλλά πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια ιρανική απάντηση; Και πώς εξετάζει η Τεχεράνη τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα από μία πιθανή ανάληψη δράσης;

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Aντονι Μπλίνκεν κάλεσε τον Ισραηλινό υπουργό Άμυνας Γιόαβ Γκάλαντ για να τον καθησυχάσει για την ακλόνητη αμερικανική υποστήριξη, ενώ οι υπουργοί Εξωτερικών του Ιράκ, του Κατάρ, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας τηλεφώνησαν στον Ιρανό ομόλογό τους, προφανώς για να μεταφέρουν το μήνυμα αποκλιμάκωσης από την κυβέρνηση Μπάιντεν.

«Το κακό καθεστώς έκανε ένα λάθος, πρέπει να τιμωρηθεί, και θα τιμωρηθεί», είπε ο Χαμενεΐ στο κήρυγμα του Eίντ-αλ-Φιτρ την Τετάρτη (10/4), σηματοδοτώντας το τέλος του ιερού μήνα του Ραμαζανιού των μουσουλμάνων. «Όταν επιτίθενται στο προξενείο μας, είναι σαν να έχουν επιτεθεί στο έδαφος μας». Λίγες ώρες αργότερα, εμφανίστηκαν αναφορές αμερικανικών και συμμαχικών πληροφοριών που υποδεικνύουν μια «επικείμενη» ιρανική επίθεση εναντίον του Ισραήλ, ενδεχομένως από το εσωτερικό του Ιράν, όχι μέσω συμμαχικών ενόπλων ομάδων στο Ιράκ ή τον Λίβανο.

Πώς άλλαξε τους συσχετισμούς η επίθεση στη Δαμασκό

Η επίθεση στη συριακή πρωτεύουσα την οποία η ισραηλινή κυβέρνηση δεν έχει ακόμη αναγνωρίσει δημόσια, ήταν μια δραματική τροπή στον μακροχρόνιο σκιώδη πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Για δεκαετίες τώρα, τόσο το Ιράν όσο και το Ισραήλ έχουν εμπλακεί σε επιχειρήσεις το ένα εναντίον του άλλου τόσο στον φυσικό όσο και στον εικονικό κόσμο. Αυτές οι επιθέσεις περιλαμβάνουν κυβερνοεπιθέσεις, υποστήριξη σε φιλικά διακείμενες δυνάμεις, αεροπορικές επιδρομές και στοχευμένες δολοφονίες που είχαν θύματα και στις δύο πλευρές.

Ωστόσο, η επίθεση στη Δαμασκό ήταν ιδιαίτερα δραματική, επειδή σκότωσε δύο στρατηγούς και άλλους πέντε αξιωματικούς της Δύναμης Κουντς του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης. Η δύναμη Κουντς είναι η πτέρυγα αντισυμβατικού πολέμου του Ιράν που υποστηρίζει τους πληρεξούσιους και τους περιφερειακούς εταίρους της Τεχεράνης με χρήματα, όπλα και εξοπλισμό εδώ και δεκαετίες.

Επιπλέον, έλαβε χώρα σε διπλωματικό θύλακα, εναντίον του οποίου το Ισραήλ δεν είχε προηγουμένως πραγματοποιήσει επιχειρήσεις, ακόμη και στη Δαμασκό, λέει ο Javed Ali, ειδικός σε θέματα εθνικής ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και πρώην ανώτερος αξιωματούχο της αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας των ΗΠΑ.

Η δύναμη Κουντς, δεν είχε χάσει ποτέ τόσους πολλούς αξιωματικούς σε μία επιχείρηση από τους αντιπάλους της. Ακόμη και η σημαντική επίθεση των ΗΠΑ εναντίον του πρώην αρχηγού της δύναμης, Κασέμ Σολεϊμανί τον Ιανουάριο του 2020 δεν σκότωσε άλλα ανώτερα μέλη της οργάνωσης. Επιπλέον, ο Mοχάμεντ Ζαχέντι, ένας από τους στρατηγούς που σκοτώθηκαν στην επίθεση της 1ης Απριλίου, ήταν άμεσα υπεύθυνος για τη διαχείριση των σχέσεων με τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, τη συριακή κυβέρνηση και τις σιιτικές πολιτοφυλακές στη χώρα και τη Χαμάς και την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη.

Τι είπαν οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και το Ιράν για τις επιθέσεις αντιποίνων;

Αμέσως μετά την επίθεση, Ιρανοί αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Χαμενεΐ, κατηγόρησαν δημόσια το Ισραήλ και ορκίστηκαν εκδίκηση. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Χοσεΐν Αμίρ δήλωσε: «Θεωρούμε ότι αυτή η επίθεση παραβιάζει όλους τους διπλωματικούς κανόνες και τις διεθνείς συνθήκες. Ο (Ισραηλινός πρωθυπουργός) Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει χάσει εντελώς την ψυχική του ισορροπία λόγω των διαδοχικών αποτυχιών στη Γάζα και της αποτυχίας του να πετύχει τους Σιωνιστικούς του στόχους».

Από την ισραηλινή σκοπιά, παρόλο που δεν υπήρξε επίσημη αναγνώριση της επιχείρησης στη Δαμασκό, ο εκπρόσωπος των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων, Ντάνιελ Χαγκάρι είπε ότι το χτύπημα στο κτήριο δεν ήταν διπλωματική εγκατάσταση, αλλά τοποθεσία όπου οι αξιωματούχοι της δύναμης Κουντς συναντούσαν τους εταίρους τους στην περιοχή για να προωθήσουν επιχειρήσεις εναντίον του Ισραήλ.

Πολλά ειδησεογραφικά μέσα ανέφεραν ότι άγνωστοι Αμερικανοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι επίκειται μεγάλη επίθεση με ιρανικό βαλλιστικό πύραυλο ή drone στο Ισραήλ. Αν αληθεύει, αυτό θα αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο το Ιράν απάντησε στον θάνατο του Κασέμ Σουλεϊμανί τον Ιανουάριο του 2020 εκτοξεύοντας βαλλιστικούς πυραύλους κατά των αμερικανικών δυνάμεων που σταθμεύουν στην αεροπορική βάση al-Asad στο δυτικό Ιράκ περίπου δύο εβδομάδες αργότερα.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επίσης επισημάνει ότι ενδέχεται να βοηθήσουν το Ισραήλ να απαντήσει σε οποιαδήποτε άμεση επίθεση του Ιράν, αν και οι λεπτομέρειες δεν είναι σαφείς.

Ποια είναι η φιλοσοφία του Ιράν για επιθέσεις κατά των συμφερόντων του;

Με φόντο τον σκιώδη πόλεμο πολλών δεκαετιών μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ που μέχρι στιγμής δεν έχει ξεσπάσει σε εχθροπραξίες μεγαλύτερης κλίμακας, η φιλοσοφία του Ιράν μέχρι σήμερα ήταν μια αναλογική και μετρημένη απάντηση με στόχο να μην κλιμακωθεί η σύγκρουση.

Ενώ ο Χαμενεΐ είπε στις 10 Απριλίου ότι «το κακό καθεστώς έκανε ένα λάθος και θα πρέπει να τιμωρηθεί και θα τιμωρηθεί», το Ιράν περιμένει συχνά μέρες, εβδομάδες ακόμη και χρόνια πριν ζητήσει αντίποινα. Η λήψη αποφάσεων της Τεχεράνης φαίνεται να καθοδηγείται από έναν συνδυασμό παραγόντων. Πρώτον, η εθνική ασφάλεια έχει συγκεντρωθεί στα χέρια του ανώτατου ηγέτη από την Ιρανική Επανάσταση το 1979, πράγμα που σημαίνει ότι ο αγιατολάχ έχει τον απόλυτο λόγο στη στρατηγική και τις προοπτικές του Ιράν.

Δεύτερον, οι επιχειρησιακές εκτιμήσεις σχετικά με την πρόσβαση σε πιθανούς στόχους και την ικανότητα του Ιράν να τους προκαλέσει βλάβη - ανεξάρτητα από το αν είναι φυσικοί ή εικονικοί - είναι εξίσου σημαντικές.

Και τρίτον, η ανάλυση των συνεπειών μιας επιτυχημένης επίθεσης αντιποίνων – και του τρόπου με τον οποίο θα μπορούσαν να επηρεάσουν άλλες σημαντικές ιρανικές εκτιμήσεις και συμφέροντα – είναι πολύ πιθανό να παίζουν ρόλο. Για παράδειγμα, ο ανώτατος ηγέτης εξετάζει τους πιθανούς κινδύνους οποιασδήποτε ιρανικής απάντησης έναντι των κερδών του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, την ικανότητά του να παρακάμψει τις κυρώσεις υπό τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά της οικονομίας του ή τις εγχώριες αντιδράσεις εάν το Ισραήλ διεξάγει επιχειρήσεις απευθείας στο Ιράν.

Ο Χαμενεΐ αντιμετωπίζει ένα τεράστιο δίλημμα, καλούμενος να αποφασίσει αν θα κλιμακώσει τη σύγκρουση, διακινδυνεύοντας τις συνέπειές της εν μέσω της απομόνωσης και της οικονομικής κρίσης του Ιράν, ή αν θα αδρανήσει, χάνοντας την αξιοπιστία μεταξύ των εγχώριων και περιφερειακών οπαδών του

Ποιες πιθανές επιλογές επίθεσης εξετάζει το Ιράν;

Με αυτό το πλαίσιο κατά νου, μια πιθανή ιρανική επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους εναντίον ισραηλινών διπλωματικών εγκαταστάσεων στην περιοχή μπορεί να είναι μια επιλογή στο τραπέζι. Πράγματι, το Ιράν έχει ήδη πει ότι οι πρεσβείες του Ισραήλ «δεν είναι πλέον ασφαλείς» μετά την επίθεση στη Δαμασκό.

Από την ιρανική σκοπιά, αυτό θα μπορούσε πιθανώς να εκληφθεί ως αναλογική και όχι ως διεύρυνση της συνεχιζόμενης σύγκρουσης με το Ισραήλ. Το πώς θα έμοιαζε όμως αυτό το είδος επίθεσης είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, καθώς θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί σε πυκνά αστικά περιβάλλοντα οπουδήποτε στην περιοχή. Σε τέτοιες συνθήκες, η πρόσκρουση ενός βαλλιστικού πυραύλου θα μπορούσε να προκαλέσει ένα ευρύτερες ζημιές και πλήγαματα σε αμάχους, ενδεχομένως σε μια χώρα με μουσουλμανική πλειοψηφία – κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει αντιδράσεις στο Ιράν ή να δημιουργήσει διπλωματικά προβλήματα μεταξύ του Ιράν και άλλων χωρών της περιοχής.

Αντίθετα, οι επιθέσεις με βαλλιστικούς πυραύλους εναντίον ισραηλινών στρατιωτικών στόχων απευθείας στο Ισραήλ – παρόμοιες με αυτές που πραγματοποίησε το Ιράν στην επίθεση στην αεροπορική βάση al-Asad τον Ιανουάριο του 2020 στο Ιράκ – μπορεί να είναι επιχειρησιακά εφικτές, αλλά να γίνουν αντιληπτές από το Ισραήλ ως κλιμάκωση.

Η Τεχεράνη θα είναι επιφυλακτική για οποιοδήποτε αντίποινα θα προκαλούσε μια σημαντική στρατιωτική απάντηση πέρα ​​από την ήδη επιθετική στάση του Ισραήλ εναντίον του IRGC και της δύναμης Quds. Πέρα από τους βαλλιστικούς πυραύλους, το Ιράν θα μπορούσε να στραφεί στους εταίρους και τους πληρεξούσιους του στην περιοχή για να επιτεθεί στα ισραηλινά συμφέροντα με συμβατικά όπλα ή αντισυμβατικά με τρομοκρατικές επιθέσεις.

Ενώ υπάρχει ένα μακρύ μοτίβο υποστηριζόμενης από το Ιράν τρομοκρατίας κατά του Ισραήλ τόσο στην περιοχή όσο και σε διακρατικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς, ο ανώτατος ηγέτης και άλλοι ιρανοί αξιωματούχοι ασφαλείας ενδέχεται να μην επιλέξουν αυτόν τον δρόμο, καθώς θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι δεν προέρχονται απευθείας από το Ιράν και εμπίπτουν σε αναλογικό και μετρημένο πλαίσιο.

Αν το Ιράν απαντήσει, θα προκαλέσει γενικευμένη σύγκρουση;

Αυτή είναι η κρίσιμη ερώτηση. Μια ευρύτερη σύγκρουση που προσελκύει τις ΗΠΑ, τον μεγάλο περιφερειακό αντίπαλο του Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και άλλους, είναι αυτό που φοβούνται οι αναλυτές ασφαλείας, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι και σχεδόν όλοι οι άλλοι στην περιοχή ότι θα είναι το επόμενο βήμα της σύγκρουσης.

Η απάντηση έχει πολλούς «αγνώστους Χ», ιδίως πώς θα αντιδράσει το Ισραήλ – με τον πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου να έχει δεσμευτεί να απαντήσει σε οποιαδήποτε επίθεση εντός των συνόρων του – και μετά πώς θα αντιδράσει το Ιράν και άλλοι σε αυτό. Με τόσες πολλές μεταβλητές στο παιχνίδι, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε εάν μια ιρανική απάντηση στην επίθεση στη Δαμασκό θα αποκαταστήσει την αποτροπή στα μάτια της Τεχεράνης ή θα πυροδοτήσει ένα ευρύτερο φάσμα επιθέσεων από πολλά μέρη που θα αποσταθεροποιήσουν περαιτέρω μια ήδη ασταθή περιοχή

Σχετικές ειδήσεις

• Τρόμος στη Μέση Ανατολή: «Το Ιράν θα χτυπήσει το Ισραήλ τις επόμενες ώρες» - Όλα τα σενάρια
• Συναγερμός στη Μέση Ανατολή: Φουντώνουν τα σενάρια για επίθεση του Ιράν στο Ισράηλ
• Χαμενεΐ: «Το Ισραήλ πρέπει να τιμωρηθεί και θα τιμωρηθεί για την επίθεση στην ιρανική πρεσβεία»