Το λόμπινκγκ στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., οι αδιαφανείς πρακτικές και οι... μη κυρώσεις

Σύμφωνα με το ΕΕΣ, το Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ, που παρέχει πληροφορίες σχετικά με τους εκπροσώπους συμφερόντων («λομπίστες») που ασκούν λόμπινγκ στην Επιτροπή, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, εμφανίζει αδυναμίες και κενά στις πληροφορίες που παρέχει, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται η διαφάνεια των δραστηριοτήτων λόμπινγκ που λαμβάνουν χώρα στα τρία μεγαλύτερα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

Επιπλέον, το ΕΕΣ σημειώνει ότι οι «λομπίστες» μπορούν να παρακάμψουν την εγγραφή στο Μητρώο για μεγάλο εύρος αλληλεπιδράσεων, στο πλαίσιο των οποίων έχουν το ελεύθερο να ασκήσουν επιρροή στους νομοθέτες της ΕΕ.

Το λόμπινγκ αποτελεί βασικό δημοκρατικό εργαλείο που παρέχει τη δυνατότητα σε οργανώσεις και άτομα να συνεισφέρουν στη χάραξη πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, χωρίς μηχανισμούς διαφάνειας, η δραστηριότητα αυτή μπορεί να οδηγήσει στην άσκηση αθέμιτης επιρροής, σε αθέμιτο ανταγωνισμό, ακόμη και διαφθορά. Προκειμένου να αποτρέψουν οποιαδήποτε αντιδεοντολογική συμπεριφορά υπαλλήλων τους, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ εφαρμόζουν δικά τους πλαίσια δεοντολογίας. Η Επιτροπή, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ενστερνίστηκαν το Μητρώο Διαφάνειας, το οποίο αποτελεί ένα κεντρικό σημείο εισόδου για τους εκπροσώπους συμφερόντων που επιθυμούν να επηρεάσουν τη χάραξη πολιτικών και τη λήψη αποφάσεων στην ΕΕ.

Το 2021 τα θεσμικά όργανα της ΕΕ συμφώνησαν να θεσπιστεί η αρχή της αιρεσιμότητας, σύμφωνα με την οποία η εγγραφή στο Μητρώο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση ορισμένων δραστηριοτήτων από τους εκπροσώπους συμφερόντων. Σύμφωνα με το ΕΕΣ, η διοργανική συμφωνία του 2021 συνάδει σε γενικές γραμμές με τις διεθνείς αρχές για τη διαφάνεια και την ακεραιότητα στον τομέα του λόμπινγκ, όμως δεν ορίζει ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά με την εφαρμογή της. Αντιθέτως, εναπόκειται στα θεσμικά όργανα να εφαρμόζουν τη συμφωνία, όπως ορίζει έκαστο, ρυθμίζοντας για παράδειγμα ποιες δραστηριότητες λόμπινγκ προϋποθέτουν εγγραφή στο Μητρώο ή τους τρόπους αλληλεπίδρασης των εκπροσώπων συμφερόντων με τα μέλη και το προσωπικό των θεσμικών οργάνων.

Τελικά, η εγγραφή των εκπροσώπων συμφερόντων στο Μητρώο απαιτείται για ορισμένες μόνο συναντήσεις και δραστηριότητες (π.χ. συμμετοχή σε επ' ακροατηρίου συζητήσεις ή ομάδες εμπειρογνωμόνων). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα μιας ΜΚΟ, η οποία συνδέεται με το «Qatargate» και η οποίαα συνδιοργάνωσε διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Κοινοβούλιο τον Ιούνιο του 2022, χωρίς να είναι εγγεγραμμένη στο Μητρώο.

Το ΕΕΣ τονίζει ότι μεταξύ 2019 και 2022, σχεδόν 1.000 εκπρόσωποι συμφερόντων κατά μέσο όρο διαγράφονταν ετησίως από το Μητρώο για διοικητικούς λόγους. Από την άλλη, οι εκπρόσωποι συμφερόντων που διαγράφηκαν κατόπιν έρευνας ήταν μόλις έξι.

Το ΕΕΣ επικρίνει τόσο το γεγονός ότι η εγγραφή των εκπροσώπων συμφερόντων στο Μητρώο συνιστά προϋπόθεση μόνο για τις συναντήσεις τους με τους πλέον υψηλόβαθμους υπαλλήλους, όσο και το ότι καταγράφονται μόνον οι προγραμματισμένες συναντήσεις. Η τήρηση αρχείου δεν είναι απαραίτητη για τις αυθόρμητες συναντήσεις, τις μη προγραμματισμένες τηλεφωνικές κλήσεις, τις ανταλλαγές μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Επιπλέον, για τις συναντήσεις τους με όλο το υπόλοιπο προσωπικό πλην όσων τοποθετούνται ιεραρχικά στη θέση του/της γενικού/-ής διευθυντή/διευθύντριας, οι εκπρόσωποι συμφερόντων δεν υποχρεούνται να είναι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο.

Το ΕΕΣ αναγνωρίζει ότι τα θεσμικά όργανα κάνουν κινήσεις προκειμένου να ενισχύσουν τη διαφάνεια και να ενθαρρύνουν την εγγραφή στο Μητρώο, και έχει πράγματι βελτιωθεί η πληροφόρηση που παρέχεται σχετικά με συναντήσεις και δραστηριότητες με εγγεγραμμένους εκπροσώπους συμφερόντων. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι η δημοσίευση τέτοιων πληροφοριών δεν γίνεται συστηματικά. Επιπλέον, υπάρχει περιθώριο να βελτιωθούν περαιτέρω οι έλεγχοι που διενεργούνται στα στοιχεία που καταχωρίζουν οι εκπρόσωποι συμφερόντων. Και αυτό ιδίως δεδομένου του κινδύνου οι χρηματοδοτούμενες από τρίτους ΜΚΟ να μην δημοσιοποιούν τις πηγές χρηματοδότησής τους, δηλώνοντας ότι εκπροσωπούν αποκλειστικά τα δικά τους συμφέροντα ή τα συλλογικά συμφέροντα των μελών τους. Αυτό ισχύει επί του παρόντος για το ένα τρίτο των εγγεγραμμένων στο Μητρώο ΜΚΟ.

Το ΕΕΣ τονίζει ακόμη ότι ο ιστότοπος του Μητρώου πρέπει να γίνει πιο φιλικός προς τον χρήστη και να παρέχονται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με βασικές πτυχές των δραστηριοτήτων λόμπινγκ.

Ο αριθμός των εγγεγραμμένων στο Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ εκπροσώπων συμφερόντων αυξήθηκε σημαντικά, από τους 5.500 εγγεγραμμένους το 2012 που δημιουργήθηκε, στους περίπου 12.500 το 2024. Η εγγραφή στο Μητρώο είναι προαιρετική και η σύστασή του βασίστηκε σε διοργανική συμφωνία, η οποία δεν αποτελεί εκτελεστέα νομοθετική πράξη. Ως εκ τούτου, δεν προβλέπεται η επιβολή κυρώσεων, σε αντίθεση με ορισμένες ρυθμίσεις σχετικά με το λόμπινγκ που έχουν θεσπίσει χώρες της ΕΕ και οι οποίες καλύπτουν ευρύτερο φάσμα υπαλλήλων.

Παρότι ο έλεγχος του ΕΕΣ εστιάζει στην περίοδο 2019-2022, λαμβάνει υπόψη του τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη χρήση του Μητρώου, τον Δεκέμβριο του 2022, μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου διαφθοράς Κατάρ-γκέιτ. Η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια διαπίστωσε πρόσφατα κρούσμα κακοδιοίκησης από μέρους της γραμματείας του Μητρώου —που αποτελεί κοινή δομή και για τα τρία θεσμικά όργανα—, λόγω μη διενέργειας ουσιαστικών ερευνών, επισημαίνει το ΕΕΣ.