Ιράν: Η επόμενη ημέρα μετά τον θάνατο Ραΐσι - Ο διάδοχος, οι προκλήσεις και οι τεταμένες ισορροπίες

Μια χώρα που βρίσκεται ήδη σε πολιτική μετάβαση καλείται σύντομα να αντικαταστήσει περισσότερους από έναν ηγέτες. Ο ξαφνικός θάνατος του προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι σε συντριβή ελικοπτέρου την Κυριακή ανέτρεψε τις αυξανόμενες εικασίες σχετικά με το ποιος θα αντικαταστήσει τον 85χρονο ανώτατο ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ του οποίου η υγεία ήταν εδώ και καιρό το επίκεντρο έντονου ενδιαφέροντος.

Η τραγική μοίρα του σκληροπυρηνικού προέδρου του Ιράν δεν αναμένεται να διαταράξει την κατεύθυνση της ιρανικής πολιτικής ή να συγκλονίσει την Ισλαμική Δημοκρατία με οποιονδήποτε επακόλουθο τρόπο. Αλλά θα δοκιμάσει ένα σύστημα όπου οι συντηρητικοί σκληροπυρηνικοί κυριαρχούν πλέον σε όλους τους κλάδους εξουσίας, τόσο εκλεγμένους όσο και μη. Οι αντίπαλοί του θα χαιρετίσουν το τέλος ενός πρώην εισαγγελέα που κατηγορήθηκε για τον καθοριστικό του ρόλο στις μαζικές εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων τη δεκαετία του 1980, κάτι που ο ίδιος αρνήθηκε. Ελπίζουν ότι το τέλος της διακυβέρνησής του θα επισπεύσει το τέλος αυτού του καθεστώτος.

Για τους κυβερνώντες συντηρητικούς του Ιράν, η κρατική κηδεία θα είναι μια περίσταση γεμάτη συγκίνηση. Θα είναι επίσης μια ευκαιρία να αρχίσουν να στέλνουν τα σήματα συνέχειας. Μια άλλη κρίσιμη θέση που πρέπει να καλυφθεί είναι η θέση που κατέχει αυτός ο μεσαίας βαθμίδας κληρικός στη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, το σώμα που είναι εξουσιοδοτημένο να επιλέξει τον νέο ανώτατο ηγέτη, όταν έρθει αυτή η πολύ πιο συνεπής μετάβαση.

Η συντριβή του ιρανικού ελικοπτέρου έρχεται σε μια στιγμή που η χώρα, αντιμέτωπη με άνευ προηγουμένου εξωτερικές προκλήσεις, προετοιμαζόταν ήδη για αλλαγή καθεστώτος με την αναμενόμενη πτώση στα επόμενα χρόνια του 85χρονου Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Στην υβριδική ηγεσία της χώρας όπου η εξουσία κατανέμεται με συχνά αδιαφανείς τρόπους μεταξύ κληρικών, πολιτικών και στρατού, είναι ο ανώτατος ηγέτης, και όχι ο πρόεδρος, που είναι τελικά αποφασιστικός.

Πράγματι, κατά κάποιο τρόπο οι θέσεις του προέδρου και του πρωθυπουργού –αρχικά βασισμένες σε ένα μοντέλο του γαλλικού Συντάγματος– κατακλύστηκαν κατά τη σύνταξη του συντάγματος του Ιράν το 1979, με αποτέλεσμα οι υποστηρικτές μιας πιο ισχυρής προεδρίας να ισχυριστούν ότι ο ρόλος είχε δώσει τη θέση του σε μία μορφή αυτοκρατορίας που δημιουργήθηκε στο όνομα της θρησκείας

Η προεδρία, όσο πιστή κι αν είναι στον ανώτατο ηγέτη –και ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραΐσι θεωρούνταν πολύ πιστός στον Χαμενεΐ– συχνά μεταφράζεται στον ρόλο του χρήσιμου αποδιοπομπαίου τράγου που βοηθά τον ανώτατο ηγέτη να αποφύγει την κριτική. Αυτή είναι σίγουρα η μοίρα του προκατόχου του Ραΐσι, Χασάν Ροχανί, ο οποίος έγινε «σάκος» για αποφάσεις που ελήφθησαν αλλού.

Ο γιός του Χαμενεΐ και η επόμενη ημέρα

Τους τελευταίους μήνες ο Ραΐσι, εκλεγμένος πρόεδρος το 2021, αλλά στην πράξη επιλεγμένος από τον ανώτατο ηγέτη, αναφερόταν ως πιθανός διάδοχος του Χαμενεΐ. Ο θάνατός του, ανοίγει έναν ακανθώδη δρόμο για τον γιο του Χαμενεΐ, Μοτζτάμπα Χαμενεΐ. Η επιλογή γίνεται από μια «συνέλευση εμπειρογνωμόνων» 88 ατόμων και η αποχώρηση του Ραϊσι σίγουρα θα ενίσχυε τις πιθανότητες μιας κληρονομικής διαδοχής στο Ιράν, ενδεχόμενο στο οποίο πολλοί κληρικοί αντιτίθενται ως ξένο στις επαναστατικές αρχές του Ιράν.

Ο θάνατος Ραϊσι συμβαίνει σε μία χώρα που βρίσκεται ήδη σε πολιτική μετάβαση. Ένα νέο σκληροπυρηνικό κοινοβούλιο εξελέγη μόλις την 1η Μαρτίου, στο οποίο η προσέλευση σε ορισμένες από τις εκλογές έπεσε κάτω από το 10%, και γενικά έφτασε σε εθνικό ποσοστό συμμετοχής μόλις 41% - ένα ιστορικό χαμηλό.

Μεταρρυθμιστές ή μετριοπαθείς πολιτικοί είτε αποκλείστηκαν είτε ξυλοκοπήθηκαν σοβαρά αφήνοντας μια νέα και, μέχρι στιγμής, αδοκίμαστη διαίρεση στο κοινοβούλιο μεταξύ των παραδοσιακών σκληροπυρηνικών και μιας υπερσυντηρητικής ομάδας γνωστής ως Paydari ή Μέτωπο Σταθερότητας και Αντιπαράθεσης (Steadfastness and Confrontation FrontFront)

Ο ουσιαστικός αποκλεισμός των μεταρρυθμιστών από την πολιτική συμμετοχή στο κοινοβούλιο για πρώτη φορά από το 1979 θα οδηγήσει τη χώρα σε ακόμη πιο αχαρτογράφητα νερά. Η σωρευτική διαταραχή έρχεται επίσης σε μια στιγμή που το Ιράν δεν μπορεί να αντέξει μεγάλη αβεβαιότητα, καθώς αντιμετωπίζει δυτικές προκλήσεις σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, μια δεινή οικονομία και τεταμένες σχέσεις με άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής, ειδικά όσον αφορά τις σχέσεις με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.

Η απώλεια του ΥΠΕΞ Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν στη συντριβή του ελικοπτέρου προσθέτει μόνο μια αίσθηση αστάθειας σε μια χώρα που περηφανευόταν για τον έλεγχο και την προβλεψιμότητα. Ο πιο πιθανός διάδοχός του είναι ο αναπληρωτής του, Αλί Μπαγκερί, αλλά οι σκληροπυρηνικοί μπορεί να τον θεωρήσουν πολύ πρόθυμο να διαπραγματευτεί με τη Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Αν και το Ιράν δεν έχει χάσει πρόεδρο στην εξουσία από την επανάσταση του 1979, η χώρα έχει ένα σαφές επίσημο σύστημα διαδοχής στο οποίο ο πρώτος αντιπρόεδρος - επί του παρόντος ο Moχάμαντ Μοχμπέρ αναλαμβάνει τα ηνία. Λίγοι θεωρούν τον Moχμπερ τραπεζίτη και πρώην αναπληρωτή κυβερνήτη της επαρχίας Χουζιστάν, ως αξιόπιστο πρόεδρο.

Ένας νέος πρόεδρος θα πρέπει να εκλεγεί εντός 50 ημερών, δίνοντας στον ανώτατο ηγέτη και στο περιβάλλον του σχετικά λίγο χρόνο για να επιλέξουν κάποιον που όχι μόνο θα γίνει πρόεδρος σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή, αλλά θα είναι και σε ισχυρή θέση να διαδεχθεί τον ίδιο τον Χαμενεΐ. Η άμεση πρόκληση οποιουδήποτε νέου ηγέτη θα ήταν να ελέγξει όχι μόνο την εσωτερική διαφωνία, αλλά τις παραταξιακές απαιτήσεις εντός της χώρας να ακολουθήσει μια πιο σκληρή γραμμή με τη Δύση και να πλησιάσει τη Ρωσία και την Κίνα.

Οι σχέσεις με το Ισραήλ και το πυρηνικό πρόγραμμα

Η διαχρονική πρόκληση για το Ιράν παραμένουν οι σχέσεις με το Ισραήλ που έφτασαν σε νέο επίπεδο κινδύνου τον Απρίλιο όταν οι δύο χώρες αντάλλαξαν πυρά, που πυροδοτήθηκαν από μια ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό, και γενικότερα από την υποστήριξη του Ιράν σε ομάδες πληρεξουσίων που είναι πρόθυμες να πολεμήσουν το Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς και της Χεζμπολάχ.

Αλλά οποιοσδήποτε νέος πρόεδρος θα πρέπει να πάρει μεγάλες αποφάσεις σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Στις 9 Μαΐου, ο Kαμάλ Χαραζί, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του ανώτατου ηγέτη και πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, είπε ότι το Ιράν θα εξετάσει το ενδεχόμενο μιας δογματικής στροφής στην πυρηνική αποτροπή εάν το Ισραήλ επιτεθεί σε αυτό που το Ιράν λέει ότι είναι μη στρατιωτικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.

Ο Ραφαέλ Γκρόσι, ο επικεφαλής του σώματος πυρηνικής επιθεώρησης του ΟΗΕ προειδοποίησε το Ιράν να τερματίσει τη χαλαρή συζήτηση για την ανάπτυξη πυρηνικού όπλου, λέγοντας ότι είναι ανησυχητικό. Οι αντίπαλοι του καθεστώτος, που εξακολουθούν να είναι ισχυροί μέσω της πολιτικής αντίστασης, δεν θα θρηνήσουν για το θάνατο του Raisi λόγω του ρόλου του στην καταστολή των διαδηλώσεων με σύνθημα «γυναίκα, ζωή, ελευθερία».

Ηλικιωμένοι Ιρανοί καταγγέλλουν τον Ραΐσι για τον ρόλο του ως αναπληρωτής εισαγγελέας στην Τεχεράνη το 1988, όταν, σε ηλικία 28 ετών, έπαιξε εξέχοντα ρόλο σε ένα κίνημα που σκότωσε έως και 30.000 πολιτικούς κρατούμενους, κυρίως μέλη της Οργάνωσης Λαϊκών Μουτζαχεντίν στο Ιράν (MEK). Το 2019 επιλέχθηκε ως επικεφαλής του δικαστικού σώματος από τον Χαμενεΐ, έναν ρόλο που χρησιμοποίησε για να αυξήσει την κρατική ομηρεία και να συνεχίσει την εγχώρια καταστολή μέσω επαναστατικών δικαστηρίων.