Ραΐσι: Ο βίος και η πολιτεία του «χασάπη της Τεχεράνης» και οι νέες ισορροπίες στη Μέση Ανατολή

Ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραΐσι σκοτώθηκε όταν το ελικόπτερο που μετέφερε τον ίδιο και άλλους αξιωματούχους συνετρίβη σε δύσβατη ορεινή περιοχή του βορειοδυτικού Ιράν χθες Κυριακή (19/5). Ο 63χρονος Ραΐσι επιβεβαιώθηκε νεκρός σήμερα από τα ιρανικά μέσα ενημέρωσης μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ Αμπντολαχιάν, τον Κυβερνήτη της επαρχίας του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν Μάλεκ Ραχμάτι και τον ιμάμη της προσευχής της Παρασκευής στην Ταμπρίζ, Μοχάμαντ Αλί Αλεχασέμ.

Η κυβέρνηση πραγματοποίησε «επείγουσα συνεδρίαση» τη Δευτέρα, με την καρέκλα του Ραΐσι να έχει μείνει κενή και καλυμμένη με ένα μαύρο ύφασμα. Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ιράν, θα πρέπει να προκηρυχθούν νέες προεδρικές εκλογές εντός 50 ημερών.

Ο θάνατος του Ραΐσι είναι βέβαιο ότι θα πυροδοτήσει έναν αγώνα εξουσίας, με μια πληθώρα φιλόδοξων υποψηφίων τώρα να διεκδικούν την εξουσία. Ο Ραΐσι, ο οποίος έγινε πρόεδρος του Ιράν το 2021, θεωρήθηκε ευρέως ως πυλώνας του καθεστώτος. Έφτασε στην προεδρία με τεράστια πλειοψηφία μετά τις εκλογές του 2021 - αλλά λιγότερο από το μισό του εκλογικού σώματος του Ιράν προσήλθε να ψηφίσει αφού απαγορεύτηκε σε πολλούς μετριοπαθείς υποψηφίους να είναι υποψήφιοι.

Ως νεαρός φοιτητής σε θρησκευτικό σεμινάριο στην ιερή πόλη Κομ, ο Ραΐσι συμμετείχε σε διαδηλώσεις κατά του φιλοδυτικού Σάχη στην επανάσταση του 1979. Οι επαφές του με θρησκευτικούς ηγέτες στο Κομ τον έκαναν αξιόπιστο πρόσωπο στο δικαστικό σώμα με αποτέλεαμα να γίνει αναπληρωτής εισαγγελέας του Ιράν σε ηλικία μόλις 25 ετών.

Έφτασε γρήγορα στην κορυφή - και με αυτόν τον τρόπο απέκτησε το προσωνύμιο «ο χασάπης της Τεχεράνης». Ως αναπληρωτής και στη συνέχεια γενικός εισαγγελέας, ήταν μέλος της αποκαλούμενης «Επιτροπής Θανάτου» - μιας ομάδας τεσσάρων δικαστών που προήδρευαν σε δικαστήρια το 1988 που συγκεντρώθηκαν για να «ξαναδικάσουν» τους πολιτικούς κρατούμενους του καθεστώτος.

Χιλιάδες από αυτούς τους κρατούμενους εκτελέστηκαν ανηλεώς και κατέληξαν σε μαζικούς τάφους χωρίς σήμανση. Ο ακριβής αριθμός των θανάτων δεν είναι γνωστός, αλλά οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκτιμούν ότι περίπου 5.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν μετά τις βάναυσες αποφάσεις του Ραΐσι.

Ο Ραΐσι όχι μόνο ήταν πιστός στη Δημοκρατία και στον Ανώτατο Ηγέτη της Ρουχολάχ Χομεϊνί, αλλά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 είχε αναπτύξει στενή σχέση με τον τότε πρόεδρο του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ. Ο Χαμενεΐ έγινε ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν μετά τον θάνατο του Χομεϊνί το 1989 και ήταν αναμφίβολα υπεύθυνος για την πορεία του Ραΐσι προς την προεδρία το 2021.

Μετά την εκλογή του, η σκληροπυρηνική θέση του Ραΐσι έγινε ακόμη πιο εμφανής. Το 2022, διέταξε αυστηρότερη επιβολή του «νόμου χιτζάμπ και αγνότητας» του Ιράν που περιορίζει το ντύσιμο και τη συμπεριφορά των γυναικών. Υπό αυτές τις εντολές, η 22χρονη Mάχσα Αμίνι συνελήφθη τον Σεπτέμβριο του 2022 από την «αστυνομία ηθών» του Ιράν επειδή φορούσε «ακατάλληλο» χιτζάμπ και πέθανε τρεις ημέρες αργότερα στο νοσοκομείο, προκαλώντας μαζικές αναταραχές και διαδηλώσεις.

Οι μήνες μετά τις πανεθνικές διαδηλώσεις παρουσίασαν μια από τις σοβαρότερες προκλήσεις για τους κληρικούς ηγέτες του Ιράν μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Εκατοντάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, σύμφωνα με ανθρωπιστικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων δεκάδων μελών προσωπικού ασφαλείας που συμμετείχαν σε μια σκληρή καταστολή των διαδηλωτών. «Οι πράξεις χάους είναι απαράδεκτες», επέμενε ο πρόεδρος.

Μετά τον θάνατό του, ο πρώτος αντιπρόεδρος του Ιράν, Moχάμαντ Μοχμπέρ, θα αναλάβει πλέον το ρόλο του μεταβατικού προέδρου. Θα ηγηθεί μιας προσωρινής κυβέρνησης μαζί με τον πρόεδρο του ιρανικού κοινοβουλίου, Μοχάμαντ Μπακέρ Καλίμπαφ, και τον επικεφαλής του δικαστικού σώματος, Γκολάμ-Χοσεΐν Μοχσενί-Ετζεΐ. Ο Καλίμπαφ, ο οποίος έκανε εκστρατεία για την ιρανική προεδρία ήδη από το 2005, αναμένεται να είναι ένας από τους υποψηφίους που θα πιέσουν σκληρά για να διαδεχθούν τον Ραΐσι.

Τα σωστικά συνεργεία πάλεψαν με χιονοθύελλες και δύσβατα εδάφη όλη τη νύχτα για να φτάσουν στα συντρίμμια του ελικοπτέρου του Ραΐσι στην επαρχία του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν τις πρώτες πρωινές ώρες σήμερα, αλλά οι προσπάθειές τους εμποδίστηκαν από το χιόνι και την ομίχλη. Οι άνδρες επέβαιναν σε ένα από τα τρία ελικόπτερα που ταξίδευαν μαζί σε απομακρυσμένο ορεινό έδαφος καλυμμένο με πυκνή ομίχλη όταν το αεροσκάφος κατέπεσε. Ώρες πριν από τη συντριβή, ο Ραΐσι εθεάθη σε ένα απόκοσμο βίντεο να κοιτάζει έξω από το παράθυρο του αεροσκάφους.

Σύμφωνα με το ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων Tasnim, ορισμένοι από το περιβάλλον του προέδρου στο αεροσκάφος μπόρεσαν να επικοινωνήσουν με τις ομάδες διάσωσης μετά τη συντριβή, «δημιουργώντας ελπίδες ότι το περιστατικό θα μπορούσε να είχε τελειώσει χωρίς θύματα». Όμως νωρίς σήμερα το πρωί, οι ελπίδες διαψεύστηκαν.

Ο αιφνίδιος θάνατος του Ραΐσι αναμφίβολα θα κλιμακώσει τις εντάσεις στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν είναι ο κύριος χορηγός της Χαμάς, η οποία δέχεται ανελέητη επίθεση στη Γάζα από τότε που τα μέλη της εξαπέλυσαν τις φονικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ. Σε ανακοίνωση της τη Δευτέρα, η Χαμάς εξέφρασε «ειλικρινή συλλυπητήρια και αλληλεγγύη» στον ανώτατο ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεΐ, την ιρανική κυβέρνηση και τον ιρανικό λαό για «αυτή την τεράστια απώλεια».

Επαίνεσε τους νεκρούς Ιρανούς ηγέτες για την υποστήριξη της παλαιστινιακής υπόθεσης και της αντίστασης κατά του Ισραήλ και εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι οι «βαθιές ρίζες» του Ιράν θα του επιτρέψουν να ξεπεράσει «τις επιπτώσεις αυτής της μεγάλης απώλειας».

Η Τεχεράνη προμηθεύει όπλα τη Μόσχα στον πόλεμό της με την Ουκρανία και ο Ραΐσι είχε σφυρηλατήσει στενή σχέση με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν τους μήνες πριν από τον θάνατό του. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ εξέφρασε σήμερα το πρωί τα συλλυπητήρια του Κρεμλίνου για τον θάνατο του Ραΐσι.α.

Ο πρωθυπουργός του Πακιστάν Σεχμπάζ Σαρίφ κήρυξε ημέρα πένθους για τον θάνατο του Ραΐσι και δήλωσε: «Εγώ, μαζί με την κυβέρνηση και τον λαό του Πακιστάν, εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια στο ιρανικό έθνος για αυτή τη φοβερή απώλεια. Είθε οι μαρτυρικές ψυχές να αναπαυθούν εν ουράνια ειρήνη ».

Ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι δήλωσε βαθιά λυπημένος και συγκλονισμένος από την είδηση και έστειλε τα συλλυπητήριά του στην οικογένεια του Ραΐσι και στον λαό του Ιράν. «Η Ινδία στέκεται στο πλευρό του Ιράν σε αυτήν την περίοδο θλίψης», είπε ο Μόντι σε ανάρτηση στην κοινωνική πλατφόρμα X τη Δευτέρα.

Η Σαουδική Αραβία, παραδοσιακά αντίπαλος του Ιράν, αν και οι δύο χώρες έκαναν πρόσφατα μια προσέγγιση, δήλωσε ότι στέκεται στο πλευρό του Ιράν σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες.

Όμως δεν υπήρξε άμεση επίσημη αντίδραση από το Ισραήλ. Ισραηλινός αξιωματούχος δήλωσε στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters ότι δεν εμπλέκεται στη συντριβή του ελικοπτέρου που είχε ως συνέπειεα τον θάνατο του προέδρου Ραΐσι. Τον περασμένο μήνα, μετά από ένα ισραηλινό χτύπημα σε ιρανικό προξενικό κτήριο στη Δαμασκό που σκότωσε δύο Ιρανούς στρατηγούς, η Τεχεράνη εκτόξευσε εκατοντάδες πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο Ισραήλ. Κυρίως καταρρίφθηκαν και οι εντάσεις προφανώς έκτοτε έχουν υποχωρήσει.

Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, ο Ραΐσι τήρησε επίσης σκληρή στάση στις διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά, βλέποντας την ευκαιρία να κερδίσει ευρεία ανακούφιση από τις κυρώσεις των ΗΠΑ με αντάλλαγμα μόνο μέτριους περιορισμούς στην ολοένα και πιο προηγμένη τεχνολογία του Ιράν. Οι σκληροπυρηνικοί του Ιράν είχαν κερδίσει έδαφος μετά τη χαοτική στρατιωτική απόσυρση των ΗΠΑ από το γειτονικό Αφγανιστάν και τις αλλαγές πολιτικής στην Ουάσιγκτον.

Το 2018, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ είχε αρνηθεί τη συμφωνία που είχε κάνει η Τεχεράνη με τις έξι δυτικές δυνάμεις και αποκατέστησε τις σκληρές κυρώσεις των ΗΠΑ στο Ιράν, ωθώντας την Τεχεράνη να παραβιάσει σταδιακά τα πυρηνικά όρια της συμφωνίας. Οι έμμεσες συνομιλίες μεταξύ της Τεχεράνης και της κυβέρνησης του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν για την αναβίωση της συμφωνίας έχουν σταματήσει.

Εν τω μεταξύ, οι εκτεταμένες διαμαρτυρίες κατά της εξουσίας των κληρικών και η αποτυχία να ανατραπεί η ταλαιπωρημένη οικονομία του Ιράν -που περιορίζεται από τις δυτικές κυρώσεις και την κακοδιαχείριση- μείωσαν τη δημοτικότητα του Ραΐσι στο εσωτερικό. Ο Ανώτατος Ηγέτης Αλί Χαμενεΐ προέτρεψε το κοινό να προσευχηθεί το βράδυ της Κυριακής μετά την είδηση ότι το ελικόπτερο του Ραΐσι συνετρίβη.

«Ελπίζουμε ότι ο Παντοδύναμος Θεός θα επιστρέψει τον αγαπητό πρόεδρο και τους συναδέλφους του με πλήρη υγεία στην αγκαλιά του έθνους», είπε ο Χαμενεΐ. Ωστόσο, ο ανώτατος ηγέτης τόνισε επίσης ότι η επιχείρηση της κυβέρνησης του Ιράν θα συνεχιστεί ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί. Ο Ραΐσι είναι ο δεύτερος Ιρανός πρόεδρος που πεθαίνει στην εξουσία. Το 1981, μια έκρηξη βόμβας σκότωσε τον Πρόεδρο Μοχάμαντ Αλί Ρατζάι τις χαοτικές μέρες μετά την επανάσταση.