To «Ιερό Δισκοπότηρο» των ναυαγίων: «Μάχες» για τον αμύθητο θησαυρό του

Η ισπανική γαλέρα Σαν Χοσέ (San José), που βυθίστηκε πριν από 300 χρόνια από τους Βρετανούς στα ανοικτά των ακτών της Κολομβίας, παίρνοντας μαζί της 600 ψυχές, έχει χαρακτηριστεί ως το πολυτιμότερο ναυάγιο.

Είχε ένα φορτίο από χρυσό, ασήμι και σμαράγδια αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Αλλά χρόνια μετά την ανακάλυψή του, εξακολουθεί να μαίνεται μια συζήτηση για το ποιος είναι ο ιδιοκτήτης αυτού του θησαυρού και τι πρέπει να γίνει με το ναυάγιο.

Τα κράτη της Κολομβίας και της Ισπανίας έχουν διεκδικήσει, όπως και μια αμερικανική εταιρεία διάσωσης και ομάδες ιθαγενών στη Νότια Αμερική. Υπήρξαν δικαστικές διαμάχες στην Κολομβία και τις ΗΠΑ και η υπόθεση βρίσκεται τώρα στο Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης.

Η κολομβιανή κυβέρνηση λέει ότι θέλει να να μεταφέρει σε μουσείο τα συντρίμμια του. Οι κυνηγοί θησαυρών επισημαίνουν την εμπορική αξία του φορτίου, η οποία μπορεί να φτάσει τα 18 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αλλά οι αρχαιολόγοι λένε ότι το ναυάγιο - και χιλιάδες παρόμοια σε όλο τον κόσμο- θα πρέπει να αφεθούν εκεί που είναι.

Το San José βυθίστηκε το 1708 καθώς έπλεε από τον σημερινό Παναμά προς το λιμάνι της Καρχηδόνας στην Κολομβία. Από εκεί επρόκειτο να διασχίσει τον Ατλαντικό στην Ισπανία, αλλά οι Ισπανοί ήταν σε πόλεμο με τους Βρετανούς εκείνη την εποχή και ένα βρετανικό πολεμικό πλοίο το αναχαίτισε.

Οι Βρετανοί ήθελαν να αρπάξουν το πλοίο και τον θησαυρό του, αλλά εκτόξευσαν κατά λάθος μια οβίδα στις πυριτιδαποθήκες του Σαν Χοσέ. Το πλοίο ανατινάχθηκε και βυθίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά.

Το ναυάγιο βρισκόταν στον βυθό μέχρι τη δεκαετία του 1980, όταν μια αμερικανική εταιρεία έρευνας, η Glocca Mora, είπε ότι το βρήκε. Προσπάθησε να πείσει τους Κολομβιανούς να συνεργαστούν για να συγκεντρώσουν τον θησαυρό και να μοιράσουν τα έσοδα, αλλά οι δύο πλευρές δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν στα μερίδια κι έμπλεξαν σε δικαστική διαμάχη.

Το 2015, οι Κολομβιανοί δήλωσαν ότι βρήκαν το πλοίο, ανεξάρτητα από τις πληροφορίες που έδωσαν οι Αμερικανοί, σε διαφορετικό σημείο του βυθού της θάλασσας. Από τότε υποστήριξαν ότι η Glocca Mora, γνωστή πλέον ως Sea Search Armada, δεν έχει δικαίωμα στο πλοίο ή στον θησαυρό του.

Το ισπανικό κράτος από την πλευρά του υποστηρίζει ότι το Σαν Χοσέ και το φορτίο του παραμένουν κρατική ιδιοκτησία, και οι αυτόχθονες ομάδες από τη Βολιβία και το Περού λένε ότι δικαιούνται τουλάχιστον ένα μέρος της αξίας ως αποζημίωση για την κλοπή.

Υποστηρίζουν ότι δεν είναι ισπανικός θησαυρός επειδή λεηλατήθηκε από τους Ισπανούς από ορυχεία στις Άνδεις κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας.

Οι Κολομβιανοί δημοσίευσαν δελεαστικά βίντεο του Σαν Χοσέ, τραβηγμένα με υποβρύχιες κάμερες. Δείχνουν την πλώρη ενός ξύλινου πλοίου, επιστρωμένου με θαλάσσια ζωή, μερικά μπρούτζινα κανόνια διάσπαρτα στην άμμο και γαλανόλευκη πορσελάνη και χρυσά νομίσματα που λάμπουν στον πυθμένα του ωκεανού.

Στο πλαίσιο της δικαστικής της υπόθεσης στη Χάγη, η Sea Search Armada ανέθεσε τη μελέτη του φορτίου. Υπολογίζει την αξία του στα 7-18 δισ. δολάρια.

Ενώ το Σαν Χοσέ περιγράφεται συχνά ως το ιερό δισκοπότηρο των ναυαγίων, είναι – σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη – μόνο ένα από τα περίπου τρία εκατομμύρια βυθισμένα πλοία στους πυθμένες των ωκεανών μας.

Συχνά υπάρχει πολύ λίγη σαφήνεια σχετικά με το ποιος τα κατέχει, ποιος έχει το δικαίωμα να τα εξερευνήσει και – εάν υπάρχει θησαυρός στο πλοίο – ποιος έχει το δικαίωμα να τον κρατήσει.

Το 1982, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας – που συχνά περιγράφεται ως «το σύνταγμα των ωκεανών», αλλά λέει πολύ λίγα για τα ναυάγια. Εξαιτίας αυτού, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν ένα δεύτερο σύνολο κανόνων το 2001 – τη Σύμβαση της Unesco για την Υποβρύχια Πολιτιστική Κληρονομιά του 2001.

Αυτό λέει πολύ περισσότερα για τα ναυάγια, αλλά πολλές χώρες έχουν αρνηθεί να το επικυρώσουν, φοβούμενες ότι θα αποδυναμώσει τον ισχυρισμό τους για πλούτη στα νερά τους. Η Κολομβία και οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, δεν την έχουν υπογράψει.

Για πολλούς αρχαιολόγους, ναυάγια όπως το Σαν Χοσέ θα πρέπει να μείνουν ανέγγιχτα εκεί που βρίσκονται, στον πυθμένα του ωκεανού.