«Δαυίδ εναντίον Γολιάθ»: Σούπερ φάρμες vs μικροκαλλιεργητών
Το λίκνο της παγκόσμιας παραγωγής ελαιολάδου είναι μια ηλιόλουστη περιοχή στη νότια Ισπανία, με κάθε οικόπεδο γεμάτο με οπωροφόρα δέντρα μέχρι εκεί που εκτείνεται το μάτι. Είναι επίσης το σκηνικό για μια εμπορική μάχη που θα κρίνει το μέλλον της βιομηχανίας των 14 δισ. ευρώ. Ο Mανουέλ Κομίνο, ένας αγρότης στο Moντεφρίο, βαδίζει σε μία πλαγιά, επιθεωρώντας τις ελιές του.
Μια άγρια ξηρασία πέρυσι είχε ως αποτέλεσμα νεκρές ελιές και πενιχρή σοδειά. «Όλα εξαρτώνται από τον καιρό», είπε, κυλώντας μια ζαρωμένη, πράσινη ελιά, μήκους 15 χιλιοστών ανάμεσα στα δάχτυλά του. «Αν βρέξει, τότε σε δύο μήνες από τώρα αυτός ο καρπός θα μπορούσε να είναι τριπλάσιος. Αν δε βρέξει, δεν υπάρχει απόδοση».
Αλλά καθώς η κλιματική αλλαγή καθιστά ολοένα και πιο πιθανές τις ξηρασίες στη νότια Ευρώπη, ο Κομίνο και χιλιάδες μικροϊδιοκτήτες όπως ο ίδιος στην Ανδαλουσία αντιμετωπίζουν επίσης μια απειλή από μια νέα και ταχέως επεκτεινόμενη πηγή: ένα κύμα μεγάλων αντιπάλων αγροκτημάτων. Οι «σούπερ εντατικές» δραστηριότητες προσπαθούν να αξιοποιήσουν τις τιμές του ελαιολάδου που παραμένουν κοντά στα υψηλά ρεκόρ που σημειώθηκαν στις αρχές του έτους.
Οι κολοσσοί που μπαίνουν στον κλάδο
Καυχώνται για σειρές δέντρων σε επίπεδη γη κοντά σε ποτάμια ή δεξαμενές. Αυτό επιτρέπει την άρδευση - κρίσιμη κατά τη διάρκεια μιας ξηρασίας και κάτι που οι περισσότεροι μικροκαλλιεργητές μπορούν μόνο να ονειρεύονται -τη μηχανική συγκομιδή. Αυτό σημαίνει χαμηλότερο κόστος, υψηλότερη παραγωγικότητα και μεγαλύτερα κέρδη. Η έκταση της γης που αφιερώνεται σε εξαιρετικά εντατικές ελαιοκαλλιέργειες αυξάνεται. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν επεκταθεί από το πουθενά με αποτέλεσμα να αντιπροσωπεύουν πλέον το 7% του εδάφους της ελιάς της Ισπανίας και το 11% της παραγωγής, σύμφωνα με στοιχεία της βιομηχανίας.
Εξαπλώνονται επίσης βόρεια πέρα από την Ανδαλουσία και προσελκύουν κεφάλαια από μεγάλες ομάδες ελαιολάδου όπως η Innoliva και η De Prado. Τέτοιες μεγάλες εκμεταλλεύσεις τα πήγαν καλύτερα από τους παραδοσιακούς ελαιώνες κατά τη διάρκεια της ξηρασίας, με λιγότερο δραστικές μειώσεις στην παραγωγή. Ενώ οι αρχές που ρυθμίζουν την άρδευση μείωσαν τις ποσοστώσεις νερού τους, δεν τις διέκοψαν εντελώς.
«Η οικονομική λογική του ελαιολάδου στα ψηλά βουνά μειώνεται επειδή η παραγωγικότητα μειώνεται, κυρίως λόγω της λειψυδρίας», δήλωσε ο Ινάσιο Σίλβα, πρόεδρος της Deoleo, που αγοράζει από μεγάλους και μικρούς αγρότες ως ο μεγαλύτερος έμπορος ελαιολάδου στον κόσμο. Οι μεγάλες ελαιοκαλλιέργειες έχουν επίσης πολλαπλασιαστεί καθώς οι ιδιοκτήτες γης, που ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή, μετατοπίζονται από τα εσπεριδοειδή, τα δημητριακά και τα ριζώδη λαχανικά στις ελιές, οι οποίες μπορούν να αντιμετωπίσουν το στρες του νερού καλύτερα από τις περισσότερες άλλες καλλιέργειες.
Η βιασύνη για την είσοδο στην ελαιοκαλλιέργεια έχει επιταχυνθεί από τις υψηλές τιμές και την υπόσχεση νέων αγορών. Στελέχη του κλάδου φλερτάρουν εκατομμύρια πιθανούς νέους καταναλωτές εκτός Ισπανίας και Ιταλίας, κυρίως στις ΗΠΑ και τη βόρεια Ευρώπη, όπου πολλά νοικοκυριά εξακολουθούν να βασίζονται σε άλλα μαγειρικά λίπη.
Οι ελαιοκαλλιέργειες εξαιρετικά υψηλής πυκνότητας είναι επίσης ελκυστικές για τους επενδυτές στην Ιταλία, τον δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό ελαιολάδου στον κόσμο μετά την Ισπανία. Τα κεφάλαια εισρέουν από εταιρείες ιδιωτικών κεφαλαίων όπως η DeA Capital με έδρα το Μιλάνο, ιστορικές οικογένειες οινοποιίας και εταιρείες εμφιάλωσης. Η γη που είναι αφιερωμένη στην ελαιοκαλλιέργεια υψηλής τεχνολογίας στην Ιταλία είναι ακόμη μικρή, αντιπροσωπεύοντας μόλις 15.000 εκτάρια σε σύνολο 1 εκατ. εκταρίων ελαιόδεντρων.
Τα «σούπερ αγροκτήματα» αλλάζουν την εξίσωση
Αλλά ο Mισέλ Μπουτσελέτι, γόνος μιας οικογένειας που καλλιεργούσε ελιές στην Τοσκάνη από τον 17ο αιώνα, προβλέπει ότι η Ιταλία θα ακολουθήσει το μονοπάτι με τις «σούπερ φάρμες» που εγκαινίασε η Ισπανία. «Αργά ή γρήγορα, η σούπερ υψηλή πυκνότητα έρχεται», δήλωσε ο Μπουτσελέτι, τώρα διευθύνων σύμβουλος της Atena, μιας επιχείρησης ελιάς που υποστηρίζεται από την DeA Capital.
«Δεν υπάρχει πλέον κανένα κέρδος στην καλλιέργεια της ελιάς με τον παραδοσιακό τρόπο». Το εργατικό δυναμικό ήταν «το νούμερο ένα πρόβλημα», πρόσθεσε. «Μπορείτε να έχετε όσες ελιές θέλετε στα δέντρα σας, αλλά αν δεν υπάρχει κανείς να τις μαζέψει, θα μείνει εκεί».
Τα σούπερ αγροκτήματα προσφέρουν πολύ ανώτερες μετρήσεις. Ενώ οι παραδοσιακοί ελαιοκαλλιεργητές στην Ισπανία έχουν 80 έως 120 δέντρα ανά εκτάριο κατά μέσο όρο, οι μεγάλες φάρμες έχουν από 800 έως 2.000 μικρότερα δέντρα. Οι παραδοσιακές φάρμες παράγουν κατά μέσο όρο από 500 κιλά έως 850 κιλά ελαιόλαδο ανά εκτάριο, σε σύγκριση με απόδοση 1.200 κιλών στις μεγαλύτερες αρδευόμενες επιχειρήσεις, σύμφωνα με στοιχεία του κλάδου.
Οι σούπερ-φάρμες χρησιμοποιούν τρακτέρ που ρουφούν τα δέντρα σε μια σήραγγα από περιστρεφόμενα μέρη. Στους λόφους όμως η χρήση τους καθίσταται αδύνατη. Το πιο κοντινό στη μηχανοποίηση ενός παραδιασιακού αγρότη είναι οι ράβδοι χειρός με δόνηση που τινάζουν τις ελιές από τα κλαδιά. Κατά συνέπεια, το κόστος παραγωγής για έναν τυπικό παραδοσιακό αγρότη είναι 3,80 ευρώ ανά κιλό ελαιολάδου, ενώ το κόστος σε μια τυπική σούπερ φάρμα είναι το μισό.
Ο Ραφαέλ Καμπέλο ντε Άλμπα, ένας μέγα αγρότης κοντά στην Κόρδοβα, ετοιμάζεται να ξεκινήσει τη συγκομιδή ενός από τα 100 εκτάρια αγροτεμάχιά του τον Οκτώβριο. . «Με πέντε μηχανές μπορώ να κάνω ολόκληρο το κτήμα σε πέντε ημέρες», είπε. Για τη συγκομιδή της ίδιας έκτασης ορεινών ελιών, θα μπορούσε να χρειαστεί μια ομάδα 10 ατόμων 70 έως 100 ημέρες.
Η αντιφλεγμονώδης δράση
Η ταχύτητα φέρνει ένα άλλο πλεονέκτημα. Ο καρπός για εξαιρετικό παρθένο λάδι πρέπει να προέρχεται από την πρώτη συγκομιδή του έτους, αλλά αν μείνει στο δέντρο για πολύ καιρό αλλοιώνεται. Σε ένα μέγα αγρόκτημα «μπορείτε να επιλέξετε την ακριβή στιγμή για τη συγκομιδή», λέει ο ντε Άλμπα. Αλλά ένας αγρότης στο βουνό, πρόσθεσε, δεν μπορούσε να συλλέξει τα πάντα τη στιγμή της βέλτιστης ωρίμανσης.
Μικροϊδιοκτήτες συνεταιρισμοί και συμβούλια που πιστοποιούν τις περιφερειακές ονομασίες λαδιού αντεπιτίθενται με πρωτοβουλίες όπως η υποστήριξη πανεπιστημιακών σπουδών για την ποιότητα του λαδιού και η σαφέστερη εστίαση στην υγεία στο μάρκετινγκ. «Ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός είναι η ποιότητα και η διαφοροποίηση», λέει ο Χοσέ Λόπεζ, από το διοικητικό συμβούλιο της Poniente de Granada.
Στηρίζουν τις ελπίδες τους στην περίπλοκη σχέση της ελιάς με το νερό. Το να είναι πολύ ενυδατωμένο δεν είναι καλό για τους καρπούς. Μια ελιά κορυφαίας ποιότητας πρέπει να υποφέρει επειδή η δίψα την κάνει να παράγει φυσικά συντηρητικά που ονομάζονται πολυφαινόλες, τα οποία έχουν σε αφθονία οι ελιές στα βουνά. Οι πολυφαινόλες δίνουν στο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο την οξύτητα και την πικρία που εκτιμούν στη Μεσόγειο. Παρέχουν επίσης, μαζί με το ελαϊκό οξύ, τα αντιοξειδωτικά και τα αντιφλεγμονώδη οφέλη που έχουν δείξει μια σειρά από επιστημονικές μελέτες.
«Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι μια κουταλιά ελαιόλαδο μας μπορεί να απαλύνει τον πονοκέφαλο ή τον πόνο στις αρθρώσεις», είπε ο Λόπεζ. Οι φάρμες υψηλής πυκνότητας, εν τω μεταξύ, χρησιμοποιούν μόνο μερικές ποικιλίες ελιάς που τείνουν να παράγουν λιγότερες πολυφαινόλες. «Στη συνέχεια οι αρδευόμενες ελιές χάνουν τη γευστική τους ένταση επειδή το νερό λειτουργεί ως μαλακτικό», είπε ο Μανουέλ Ρόζα , καθηγητής μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο της Jaén.
Για ορισμένες νέες αγορές, ωστόσο, αυτό δεν είναι απαραίτητα πρόβλημα. Η Deoleo διαπίστωσε ότι στους καταναλωτές των ΗΠΑ, για παράδειγμα, δεν αρέσει η αίσθηση οξύτητας που θα περίμενε ένας Νοτιοευρωπαίος από ένα εξαιρετικό παρθένο λάδι κορυφαίας ποιότητας. Παρόλα αυτά, οι παραδοσιακοί αγρότες θα μπορούσαν να κερδίσουν πόντους στο εξωτερικό παρουσιάζοντας το λάδι τους ως προϊόν που δεν καταναλώνει πολύτιμα επιφανειακά νερά, προστατεύει τη βιοποικιλότητα και ενισχύει τους ανθρώπους σε ερημωμένες αγροτικές κοινότητες, δήλωσε ο Ρόζα.
Προς το παρόν, πολλοί τέτοιοι μικροϊδιοκτήτες επιβιώνουν χάρη στις επιδοτήσεις από την Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ, αν και οι περισσότεροι εξακολουθούν να εξαρτώνται από το κλίμα. Ο Κομίνο είπε ότι η δική του γη ήταν «αρκετά κερδοφόρα για να ζήσει, αλλά όχι για να κάνει περιουσία», υπό έναν κρίσιμο όρο: «Να έχουμε 18 μήνες αξιοπρεπούς καιρού».