Ο πολιτικός «χαμαιλέοντας» Ερντογάν: Πώς σχεδιάζει να παραμείνει ισόβιος «σουλτάνος» της Τουρκίας

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ένας πολιτικός επιζών. Για περισσότερα από 20 χρόνια, πρώτα ως πρωθυπουργός της Τουρκίας και στη συνέχεια ως πρόεδρός της, έχει χαράξει το δρόμο του μέσα από κρίσεις που κανονικά θα τερμάτιζαν τη σταδιοδρομία ακόμη και των πιο πολυμήχανων και ανθεκτικών ηγετών: ο επίμενος πληθωρισμός, ένα σπειροειδές νόμισμα, η άφιξη εκατομμυρίων προσφύγων, ένας καταστροφικός σεισμός, μία σειρά από κατηγορίες για διαφθορά, μαζικές διαδηλώσεις, διεθνής καταδίκη και πίεση αλλά και μια απόπειρα πραξικοπήματος το 2016.

Ο Ερντογάν ήταν πάντα ένας οξυδερκής λαϊκιστής που καταλαβαίνει τη σημασία της δημιουργίας των σωστών φίλων όσο και των σωστών εχθρών. Στην παγκόσμια σκηνή υπάρχουν λίγα ισχυρότερα παραδείγματα ενός ηγέτη που δεν έχει μόνιμους συμμάχους ή αντιπάλους, παρά μόνο την αμετάβλητη ανάγκη να κερδίσει μια ακόμη εκλογή. Διαλύοντας πολλούς από τους ανεξάρτητους κρατικούς θεσμούς της Τουρκίας - τον στρατό, τα δικαστήρια και τα μέσα ενημέρωσης - συγκέντρωσε μεγάλη δύναμη, έστω κι αν μερικές φορές η δημοτικότητά του αμφισβητήθηκε πολύ.

Μετά τις ήττες στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου για το κυβερνών κόμμα Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη (AK), ο Ερντογάν έκανε ένα βήμα πίσω για να επεξεργαστεί τις απώλειές του. Ίσως είναι καιρός, κατέληξε, να αποκατασταθούν ορισμένοι μακροχρόνιοι δεσμοί. Αν και πέρασε χρόνια δαιμονοποιώντας τους Κούρδους για να σχηματίσει μια χρήσιμη συμμαχία με το υπερεθνικιστικό κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP), ο Ερντογάν έχει εργαστεί για την ειρήνη με τους Κούρδους στη νοτιοανατολική Τουρκία.

Τώρα διεξάγει συνομιλίες «ομαλοποίησης» με τον Οζγκιούρ Οζέλ, ηγέτη του κεντροαριστερού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Ενισχύει τις σχέσεις του μ τον εκλεγμένο πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να ενισχύσει τις οικονομικά πολύτιμες σχέσεις με τις ΗΠΑ. Χρησιμοποιεί επίσης πολιτικά αντιδημοφιλή μέτρα λιτότητας για να προσπαθήσει να θέσει υπό έλεγχο τον πληθωρισμό. Για άλλη μια φορά, ο μακροχρόνιος ηγέτης της Τουρκίας αποδεικνύεται αρκετά απρόβλεπτος ώστε να ματαιώσει μια αντιπολίτευση που αναζητά τις αδυναμίες του.

Οι δύο επιλογές του Ερντογάν

Αλλά ο Ερντογάν έχει ένα πρακτικό πρόβλημα: το Σύνταγμα της Τουρκίας επιτρέπει στους προέδρους μόνο δύο θητείες. Έχει την πολυτέλεια του χρόνου να βρει μια λύση, επειδή οι επόμενες προεδρικές εκλογές της Τουρκίας είναι προγραμματισμένες για τον Μάιο του 2028. Έχει δύο επιλογές για να προσπαθήσει να παραμείνει στην εξουσία μετά από αυτήν την ημερομηνία. Η πρώτη είναι να πιέσει το κοινοβούλιο να προκηρύξει πρόωρες εκλογές, οι οποίες θα του επιτρέψουν να θέσει υποψηφιότητα για άλλη μια φορά πριν από τη λήξη της τρέχουσας θητείας του. Η δεύτερη θα ήταν η αλλαγή του συντάγματος της χώρας.

Η προτίμηση του Ερντογάν είναι να ξαναγράψει το σύνταγμα. Αυτή είναι μια προσέγγιση που είχε ήδη από το 2017, όταν προώθησε ένα επιτυχημένο δημοψήφισμα που μετέτρεψε την Τουρκία από κοινοβουλευτικό σύστημα σε προεδρική δημοκρατία, εδραιώνοντας την εξουσία του. Θα «πουλήσει» την αλλαγή στους ψηφοφόρους ως ένα καθαρό διάλειμμα από ένα ταραγμένο παρελθόν, επιτρέποντάς του να συνεχίσει να οδηγεί την Τουρκική Δημοκρατία στον δεύτερο αιώνα της. Xωρίς να αρκείται στη διαγραφή του ορίου της θητείας, ελπίζει επίσης να διευκολύνει μία τρίτη θητεία επιτρέποντας σε έναν υποψήφιο να εκλεγεί χωρίς πλειοψηφία σε περίπτωση δεύτερου γύρου.

Η επικίνδυνη συμμαχία με τους Κούρδους

Αντιμετωπίζει όμως ένα εμπόδιο. Η συμμαχία του με το MHP δεν προσφέρει πουθενά τον αριθμό των κοινοβουλευτικών εδρών για να προκηρύξει συνταγματικό δημοψήφισμα, πολύ περισσότερο για να κάνει τις επιθυμητές αλλαγές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, παρόλο που το CHP αντιστέκεται στην έκκληση του Ερντογάν για μια νέα συνεργασία, στρέφεται και πάλι στους Κούρδους που τον υποστήριξαν νωρίς στην καριέρα του με μια τάση να το παίξει ειρηνοποιός. Η υποστήριξη από το φιλοκουρδικό κομμα Ισότητας και Δημοκρατίας των Λαών (DEM) μπορεί να του δώσει αρκετές ψήφους για το δημοψήφισμα.

Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι αυτό το σχέδιο μπορεί να λειτουργήσει. Η σύναψη συμφωνίας με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, τον φυλακισμένο ηγέτη του μαχητικού Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), δεν θα τερματίσει από μόνη της μια 40χρονη κουρδική εξέγερση — και οποιαδήποτε συμφωνία κάνει με μια ευρύτερη ομάδα Κούρδων ηγετών θα απέχει... μία τρομοκρατική επίθεση μακριά από την ανατίναξη των σχεδίων του Ερντογάν. Όποια στρατηγική κι αν επιλέξει, παραμένει μια σταθερά στην πολιτική της Τουρκίας: Ποτέ μην στοιχηματίζετε ενάντια στον κύριο «πολιτικό χαμαιλέοντα» της χώρας.