Ερντογάν: Θα είναι ο «σουλτάνος» ο μεγάλος νικητής της κρίσης στη Συρία;

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα μπορούσε να είναι ένας από τους μεγαλύτερους νικητές της πτώσης του καθεστώτος Άσαντ μετά από χρόνια αστάθειας και απομόνωσης ως αποτέλεσμα του συριακού εμφυλίου πολέμου που μαίνεται στο κατώφλι του εδώ και 13 χρόνια.

Μιλώντας το Σάββατο στο Γκαζιάντεπ, μια από τις παραμεθόριες πόλεις που άλλαξαν από τη σύγκρουση και τα εκατομμύρια των προσφύγων που δημιούργησε, ο Τούρκος ηγέτης μίλησε για μια «νέα διπλωματική και πολιτική πραγματικότητα στη Συρία» μετά από πάνω από μια δεκαετία υποστήριξης στην ένοπλη αντιπολίτευση της Συρίας.

Παραμένει ασαφές σε ποιο βαθμό η Άγκυρα υποστήριξε την αστραπιαία επίθεση των δύο τελευταίων εβδομάδων που ανέτρεψε την κυβέρνηση του Μπασάρ αλ Άσαντ. Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, η ισλαμιστική ομάδα που ηγήθηκε της επίθεσης, έχει μια περίπλοκη σχέση με την Τουρκία.

Όταν ο Ερντογάν αποκαλούσε τον Άσαντ «χασάπη»

Ωστόσο, πολλοί αναλυτές είναι πεπεισμένοι ότι ο Ερντογάν, ο οποίος κάποτε αποκαλούσε τον Σύρο πρόεδρο «χασάπη», πρόκειται να κερδίσει πολιτικά και οικονομικά από τη νέα του θέση ως ο πιο ισχυρός ξένος παράγοντας στη χώρα μετά την πτώση του Άσαντ, ο οποίος υποστηρίχθηκε από τη Ρωσία και Ιράν.

«Μετά τους Σύρους, η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος νικητής εδώ», δήλωσε ο Ömer Özkizilcik, ανώτερος συνεργάτης στο think-tank Atlantic Council. «Όταν όλοι οι άλλοι εγκατέλειψαν τους Σύρους, όταν κανένα άλλο κράτος δεν υποστήριξε την αντιπολίτευση, η Τουρκία δεν τα παράτησε», πρόσθεσε.

Ο Ερντογάν έριξε το βάρος του πίσω από το κύμα των αραβικών εξεγέρσεων που σάρωσε τη Μέση Ανατολή το 2011, υποκινούμενος από την ελπίδα ότι θα ενδυναμώσει τους συμμάχους του κόμματός του Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) με ισλαμικές ρίζες. Έμεινε μαζί τους ακόμη και όταν οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές δυνάμεις που υποστήριξαν αρχικά τις εξεγέρσεις εγκατέλειψαν.

Καλωσόρισε περισσότερους από 3 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες ως «αδέρφια και αδερφές» και παρείχε όπλα και εκπαίδευση σε ομάδες ανταρτών που πολεμούσαν τον Σύρο πρόεδρο.

Όταν οι ελπίδες για αλλαγή καθεστώτος έσβησαν καθώς ο Άσαντ διασώθηκε από τη Μόσχα και την Τεχεράνη, και η Τουρκία αντιμετώπισε αυξανόμενες συνέπειες από τη σύγκρουση, ο Ερντογάν στράφηκε στη μάχη με τους Κούρδους, οι οποίες θεωρούνται από την Άγκυρα ως τρομοκράτες, καθώς σημείωσαν κέρδη στη βορειο-ανατολική Συρία. Πιο πρόσφατα, ο Ερντογάν έκανε προτάσεις στον Άσαντ, αλλά απορρίφθηκαν. «Το καθεστώς της Δαμασκού δεν μπόρεσε ποτέ να καταλάβει την αξία του χεριού που άπλωσε η Τουρκία», θρήνησε ο Τούρκος πρόεδρος το Σάββατο.

Ωστόσο, η Τουρκία συνέχισε να υποστηρίζει τους αντάρτες και επίσης παρείχε σανίδα σωτηρίας στο προπύργιο των HTS στην Ιντλίμπ, για χρόνια την τελευταία εναπομείνασα επαρχία που ελέγχεται από την αντιπολίτευση. Διαχειριζόταν επίσης μια λωρίδα εδάφους αλλού στο βόρειο τμήμα της Συρίας και συνέχισε να υποστηρίζει μια ομάδα ανταρτών που δρούσε υπό το όνομα του Συριακού Εθνικού Στρατού.

Αυτοί οι δεσμοί με ομάδες της αντιπολίτευσης που, την Κυριακή, πέτυχαν το μακροχρόνιο όνειρό τους να κατακτήσουν τη Δαμασκό, αφήνουν τον Ερντογάν σε καλύτερη θέση από οποιονδήποτε άλλο ξένο ηγέτη για να εκμεταλλευτεί την αναμενόμενη άνοδό τους στην εξουσία — ακόμα κι αν η κατάσταση παραμένει εξαιρετικά ασταθής και αβέβαιη.

Ελπίδες ότι οι πρόσφυγες θα επιστρέψουν στη Συρία

Μια μεγάλη ελπίδα για τον Ερντογάν είναι ότι η πτώση του Άσαντ θα επιτρέψει σε πολλούς από τους περίπου 3 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες της Τουρκίας να επιστρέψουν. Η συνεχιζόμενη παρουσία τους είναι βαθιά αντιδημοφιλής ακόμη και μεταξύ των δικών του υποστηρικτών. Ο Τούρκος υπουργός Εσωτερικών Αλί Γερλίκαγια δήλωσε την περασμένη εβδομάδα, μετά την κατάληψη του Χαλεπίου από τους αντάρτες, ότι 1,3 εκατομμύρια Σύριοι στην Τουρκία κατάγονταν από αυτή την πόλη και ότι πολλοί «δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν τον ενθουσιασμό τους» για την επιστροφή τους.

Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ θα μπορούσε επίσης να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων στη σύνθετη σχέση μεταξύ του Ερντογάν και του Βλαντιμίρ Πούτιν, οι οποίοι έχουν υποστηρίξει αντίπαλες πλευρές όχι μόνο στη Συρία αλλά και σε άλλες συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένης της Λιβύης.«Η Τουρκία είναι πιθανό να υιοθετήσει μια πιο διεκδικητική στάση στην περιοχή», δήλωσε ο Wolfango Piccoli, της εταιρείας συμβούλων Teneo, προσθέτοντας ότι θα ενισχύσει επίσης τη θέση της Άγκυρας έναντι του Ιράν.

Η Τουρκία, που ήδη παλεύει με τον υψηλό πληθωρισμό και την ύφεση, θα ωφεληθεί από την επανέναρξη των επιχειρηματικών και εμπορικών δεσμών κατά μήκος των 900 χιλιομέτρων των συρροτουρκικών συνόρων. Ο κατασκευαστικός της τομέας, ο οποίος έχει στενούς δεσμούς με τον Ερντογάν, θα μπορούσε να κερδίσει χρήματα από ένα μία πιθανή ανοικοδόμηση που θα στοίχιζε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. «Αν επιτευχθεί ειρήνη, θα είναι μια μεγάλη ευκαιρία», δήλωσε στέλεχος μιας μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας της Τουρκίας.

Υπάρχει ωστόσο τεράστια αβεβαιότητα για το τι είδους κυβέρνηση θα καλύψει το κενό που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ και τι είδους σχέση θα έχει με τον βόρειο γείτονά του. Ενώ η Άγκυρα δεν ήλεγξε ποτέ την HTS - την οποία κατατάσσει ως τρομοκρατική ομάδα - είχε επαφές μαζί της όταν η οργάνωση ήταν εγκλωβισμένη στο Iντλίμπ με την Τουρκία ως την κύρια οδό της προς τον έξω κόσμο. Παραμένει ασαφές ποια επιρροή θα διατηρήσει στον ηγέτη της ομάδας Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι τώρα που αυτός και οι σύμμαχοί του έχουν καταλάβει ολόκληρη τη χώρα.

Η ειρήνη και η σταθερότητα δεν είναι καθόλου εγγυημένες, με τον κίνδυνο περαιτέρω σύγκρουσης να αναγκάσει άλλους πρόσφυγες να καταφύγουν προς την Τουρκία. Ο İlhan Üzgel, υψηλόβαθμο στέλεχος του κοσμικού αντιπολιτευόμενου κόμματος CHP της Τουρκίας, εξέφρασε τον φόβο ότι ο Ερντογάν είχε «δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση ενός νέου Αφγανιστάν» στα σύνορά της.

Καθώς η Τουρκία εξακολουθεί να συνδέεται στο μυαλό πολλών Σύρων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία —η οποία κρεμούσε εθνικιστές αντιφρονούντες στο κέντρο της Δαμασκού— θα πρέπει να προσέξει να μην ξεπεράσει το όριο τις επόμενες εβδομάδες και μήνες. Ο Τζολάνι ζήτησε εθνικό διάλογο απαλλαγμένο από ξένες παρεμβάσεις.

Η Άγκυρα θα μπορούσε να προκαλέσει δυσαρέσκεια εάν επιδιώξει να επιβάλει τη θέλησή της στις νέες αρχές, δήλωσε ο Σονέρ Τσαγκαπτάι, διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον. «Η οθωμανική κληρονομιά διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο οι Άραβες θα δουν την Τουρκία να έρχεται και να γίνεται ο νέος προστάτης», είπε.

Ο μελλοντικός ρόλος της Τουρκίας και οι Κούρδοι

Ένα άλλο μεγάλο ερώτημα είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσουν οι Κούρδοι της Συρίας σε μια μελλοντική κυβέρνηση και αν θα διατηρήσουν μέρος της αυτονομίας που έχουν κερδίσει με κόπο στα βορειοανατολικά.

Η Άγκυρα θα ήταν επιφυλακτική για τυχόν διαπραγματεύσεις μεταξύ μιας νέας κυβέρνησης στη Δαμασκό και κουρδικών ένοπλων ομάδων. Θεωρεί τους τελευταίους ως τρομοκράτες με στενούς δεσμούς με τον επί δεκαετίες εχθρό της, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK). Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, επέμεινε την Κυριακή ότι όποιες ομάδες ήταν «προέκταση του PKK» δεν θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στις συνομιλίες για το μέλλον της Συρίας.

Ο μελλοντικός ρόλος των ΗΠΑ, οι οποίες έχουν υποστηρίξει τις κουρδικές δυνάμεις στο πλαίσιο του αγώνα τους κατά του ISIS και διατηρούν περίπου 900 στρατιώτες στη Συρία, παραμένει επίσης ασαφής. Ο εκλεγμένος πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε το Σάββατο ότι η συριακή σύγκρουση «δεν είναι δικός μας πόλεμος».

Η Sinem Adar, συνεργάτης στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας στο Βερολίνο, δήλωσε ότι, με τα γεγονότα να εξελίσσονται τόσο γρήγορα και τόσες πολλές πτυχές του μέλλοντος της Συρίας να είναι ακόμα ασαφείς, είναι πολύ νωρίς να πούμε εάν ο Ερντογάν θα βγει τελικά θριαμβευτής από τα γεγονότα της Συρίας. «Είναι όλα ακόμα στον αέρα», είπε. «Δεν είμαι πεπεισμένος ότι η Τουρκία έχει τον πλήρη έλεγχο της κατάστασης».