ΟΗΕ: Το 1/3 των ναρκομανών παγκοσμίως είναι γυναίκες

Αυτό είναι ένα από τα συμπεράσματα της Ετήσιας Έκθεσης της Διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών, που εστιάζει φέτος στο θέμα «Γυναίκες και Ναρκωτικά» και παρουσιάστηκε από τον πρόεδρο του ΔΣ του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), Γιώργο Μπαρδάνη και το διευθυντή του Κέντρου, Βασίλη Γκιτάκο, σε αίθουσα της ΕΣΗΕΑ.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης, 6,3 εκατομμύρια γυναίκες είναι εξαρτημένες από αμφεταμίνες, 4,7 εκατομμύρια από απιοειδή και 2,1 από κοκαΐνη. Παγκοσμίως, ο αριθμός των γυναικών που κάνουν χρήση αυξάνει, τόσο στις νεώτερες ηλικίες, όσο και στον πληθυσμό των φυλακών.

Από τις έγκλειστες γυναίκες, ποσοστό 30%-60% παγκοσμίως κάνει χρήση ουσιών, ενώ κάποιες χώρες αναφέρουν αύξηση των θανάτων γυναικών από υπερβολική δόση. Επιπλέον, σε σύγκριση με τους άνδρες, οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να κάνουν κατάχρηση συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Ωστόσο, μόλις μία στους 5 από τους συμμετέχοντες σε προγράμματα θεραπείας είναι γυναίκα.

Στο μεταξύ, οι γυναίκες χρήστριες στιγματίζονται περισσότερο σε σχέση με τους άνδρες, συχνά εξοστρακίζονται από τις οικογένειες και τις κοινότητές τους, μπορεί να υφίστανται βία από τους συντρόφους ή άλλα μέλη του στενού τους περιβάλλοντος και να εξωθούνται στην πορνεία προκειμένου να συντηρήσουν τον εθισμό τους ή τον εθισμό του συντρόφου τους.

H μόλυνση από τον ιό HIV και οι ψυχιατρικές διαταραχές εμφανίζουν μεγαλύτερη επικράτηση μεταξύ των χρηστριών.

Ιδιαίτερα για τις κρατούμενες, ο αποχωρισμός από τις κοινότητές τους, τα σπίτια και τις οικογένειές τους, είναι πολύ επιζήμιος και αυξάνει τον κίνδυνο κατάθλιψης και διαταραχών άγχους.

Όπως τόνισε ο κ. Μπαρδάνης, «συνήθως, οι γυναίκες αρχίζουν τη χρήση σε μεγαλύτερη ηλικία από ό,τι οι άνδρες και κατά κανόνα η πορεία τους σε αυτήν επηρεάζεται έντονα από συντρόφους, που επίσης είναι χρήστες. Από τη στιγμή που θα μπουν στη χρήση οι γυναίκες, προχωρούν γρηγορότερα σε υψηλά ποσοστά χρήσης των διάφορων ουσιών και φτάνουν συντομότερα στην εξάρτηση».

Στην έκθεση που παρουσιάστηκε, φαίνεται ότι η χρήση στις γυναίκες, σε μεγάλο βαθμό συνυφαίνεται με εμπειρίες βίας και κακοποίησης. Υπολογίζεται ότι 1 στις 3 γυναίκες σε όλο τον κόσμο έχει βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία.

Ωστόσο, για τις γυναίκες που είναι χρήστριες τα ποσοστά βίας είναι μεγαλύτερα, και ιδίως εάν οι εξαρτημένες γυναίκες είναι έγκυες ή εκδίδονται. Μεταξύ των γυναικών που είναι ενταγμένες σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα, το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται από 40 έως 70%.

Στοιχεία της έκθεσης εστιάζουν σε ειδικές ομάδες γυναικών:

Κρατούμενες
Παρότι παγκοσμίως οι άνδρες υπερτερούν συντριπτικά έναντι των γυναικών στον πληθυσμό των φυλακών, με αναλογία 10 προς 1, τα τελευταία 15 χρόνια ο αριθμός των έγκλειστων γυναικών έχει αυξηθεί κατά 50%. Το 2015, οι γυναίκες κρατούμενες, είτε υπόδικες είτε καταδικασμένες, ήταν περισσότερες από 700.000. Η επικράτηση της χρήσης είναι υψηλότερη μεταξύ κρατούμενων γυναικών, παρά μεταξύ των κρατούμενων ανδρών. Επίσης, οι γυναίκες που βρίσκονται στη φυλακή εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά HIV σε σχέση με τους άνδρες κρατούμενους. Ο εγκλεισμός των γυναικών διαταράσσει σοβαρά την οικογενειακή ζωή και σε αρκετές χώρες υποχρεώνει τα παιδιά να ακολουθήσουν τη μητέρα τους στον εγκλεισμό, είτε να μείνουν άστεγα.

Εκδιδόμενες γυναίκες
Οι εκδιδόμενες γυναίκες που κάνουν ενέσιμη χρήση ουσιών αντιμετωπίζουν μεγάλους κινδύνους υγείας, βία και απειλές βίας, καθώς και κοινωνική περιθωριοποίηση. Υπάρχει υψηλός συσχετισμός μεταξύ της χρήσης ουσιών και της πορνείας: η εξάρτηση μπορεί να είναι ο λόγος που μια γυναίκα οδηγείται στην πορνεία ή το αντίστροφο, οι γυναίκες να καταφεύγουν στην πορνεία για να αντέξουν τις απαιτήσεις και τη φύση της δουλειάς τους.

Έγκυες γυναίκες
Η εξάρτηση παρουσιάζει υψηλή συσχέτιση με ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, κακοποίηση και παραμέληση παιδιών. Η χρήση ουσιών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρο τοκετό, λιποβαρή μωρά και επιλόχεια αιμορραγία, ενώ συνδέεται και με υψηλότερα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας.

Γυναίκες με διπλή διάγνωση
Η διπλή διάγνωση, η συνύπαρξη, δηλαδή, εξάρτησης και ψυχιατρικής διαταραχής, μια κατάσταση που διαγιγνώσκεται και θεραπεύεται δυσκολότερα, είναι περισσότερο συνηθισμένη στις γυναίκες παρά στους άνδρες.

Εμπόδια στη θεραπεία

Μόλις ένας στους πέντε αποδέκτες υπηρεσιών θεραπείας είναι γυναίκα.

Την πρόσβαση των γυναικών στη θεραπεία περιορίζουν:
Α. Η επικριτική στάση και ο κοινωνικός στιγματισμός.
Β. Η έλλειψη υπηρεσιών φροντίδας και φύλαξης των παιδιών κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Γ. Ο φόβος των γυναικών ότι αν αναζητήσουν θεραπεία, μπορεί να χάσουν την επιμέλεια του παιδιού τους.
Δ. Η υπεραντιπροσώπευση των ανδρών στα θεραπευτικά προγράμματα και η δυσκολία των προγραμμάτων να αντιμετωπίσουν με ευαισθησία τις ανάγκες των γυναικών.

Ο παγκόσμιος «χάρτης» χρήσης ναρκωτικών

Από την πλευρά του, ο κ. Γκιτάκος παρουσίασε τα στοιχεία της έκθεσης του ΟΗΕ σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περισσότερο από το ένα τέταρτο των ανθρώπων ηλικίας μεταξύ 15 και 64 ετών έχουν κάνει χρήση παράνομων ουσιών, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, με την κάνναβη να είναι η πιο διαδεδομένη ουσία χρήσης. Εκτιμάται ότι 51,5 εκατομμύρια ενήλικοι άνδρες και 32,4 εκατομμύρια ενήλικες γυναίκες έχουν κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους (24,8%). Εκτιμάται ότι το 1% των ανθρώπων μεταξύ 15 και 64 ετών κάνουν καθημερινή ή σχεδόν καθημερινή χρήση κάνναβης.

Η ηρωίνη είναι το πιο διαδομένο οπιοειδές, ωστόσο πρόβλημα αποτελεί και η κατάχρηση και μιας σειράς συνθετικών οπιοειδών, όπως η μεθαδόνη, η βουπρενορφίνη και η φεντανύλη. Το 2016 το UNODC ανέφερε ότι η χρήση οπιοειδών παραμένει αιτία σημαντικής ανησυχίας, ιδιαίτερα στην Ανατολική και τη Νότια Ευρώπη, με περισσότερο από το 70% όλων των ασθενών στα θεραπευτικά κέντρα να λαμβάνουν θεραπεία για χρήση οπιούχων.

Η εμφάνιση και η διαθεσιμότητα νέων ψυχοδραστικών ουσιών συνεχίζεται αμείωτη. Μέχρι τον Μάιο του 2016 το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντόπισε περισσότερες από 560 νέες ψυχοδραστικές ουσίες. Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν, ότι το «έκσταση» έχει αρχίσει να ανακάμπτει στην Ευρώπη, με τη δραστικότητα των προϊόντων της ουσίας να αυξάνεται από το 2010, ενώ οι τιμές φαίνεται να παραμένουν σταθερές. Στην Ευρώπη, οι αγορές παράνομων ναρκωτικών αποτελούν σοβαρή απειλή για την ασφάλεια. Μόνο οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ξοδεύουν κάθε χρόνο μεταξύ 21 και 31 δισεκατομμυρίων ευρώ σε παράνομα ναρκωτικά.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, η Αφρική, εκτός από κόμβος διακίνησης, εξελίσσεται όλο και περισσότερο σε καταναλωτή και τελικό προορισμό για όλα τα είδη ναρκωτικών. Η κάνναβη παραμένει η κύρια ουσία χρήσης στην ήπειρο και η ουσία για την οποία ζητούν θεραπεία οι περισσότεροι χρήστες ναρκωτικών.

Στην Κεντρική Αμερική αυξάνεται η εγκληματική δράση που σχετίζεται με τη διακίνηση ναρκωτικών. Το 2014, το 87% της κοκαΐνης που εισήλθε στις Ηνωμένες Πολιτείες διακινήθηκε μέσω της Κεντρικής Αμερικής και του Μεξικού.
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζει να αποτελεί πρόβλημα η αύξηση των θανάτων από υπερβολική δόση, οι οποίοι σχεδόν διπλασιάστηκαν κατά τη διετία 2013-2014.

Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, ο αριθμός των ανθρώπων που ανέφεραν χρήση ηρωίνης στις Ηνωμένες Πολιτείες σχεδόν τριπλασιάστηκε από το 2007 μέχρι το 2014.

Στη Νότια Αμερική συνεχίζεται η παράνομη καλλιέργεια θάμνων κόκας, οπιούχου παπαρούνας και κάνναβης, ενώ το 2015 συνεχίστηκε η αύξηση της χρήσης συνθετικών ουσιών μεταξύ των νέων.

Στην Ασία, οι συνεχιζόμενες ένοπλες συγκρούσεις στην περιοχή περιορίζουν τις προσπάθειες ελέγχου των ναρκωτικών. Οι μεγάλης κλίμακας μεταναστευτικές ροές και η αυξημένη χρήση και διακίνηση ουσιών στην περιοχή εντείνουν τα προβλήματα που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν. Η παραγωγή παράνομου οπίου στο Αφγανιστάν είναι και πάλι σε άνοδο.

Στην Αυστραλία σημειώθηκε αύξηση των κατασχέσεων παράνομων ουσιών, ενώ η κάνναβη είναι στην Ωκεανία η πιο διαδεδομένη ουσία χρήσης.

Νομιμοποίηση της ιατρικής και ψυχαγωγικής χρήσης της κάνναβης

Στο μεταξύ, θίχτηκε και το θέμα περί νομιμοποίησης της ιατρικής και ψυχαγωγικής χρήσης της κάνναβης σε διάφορες χώρες. Όπως δείχνουν τα στοιχεία της έκθεσης, στον Καναδά, το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο έκρινε αντισυνταγματικές τις ρυθμίσεις της χώρας για τη χρήση μαριχουάνας για ιατρικούς σκοπούς. Υπό τις νέες ρυθμίσεις που αφορούν την πρόσβαση στην κάνναβη για ιατρικούς σκοπούς, εκείνοι που έχουν έγκριση από τον γιατρό τους να λάβουν την ουσία για ιατρικούς σκοπούς, θα έχουν την επιλογή αγοράς κάνναβης ελεγμένης ποιότητας από εξουσιοδοτημένους παραγωγούς, καθώς και καλλιέργειας περιορισμένης ποσότητας για τις προσωπικές τους ιατρικές ανάγκες. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Καναδά διεύρυνε τον ορισμό της «ιατρικής μαριχουάνας». Ως εκ τούτου, όσοι έχουν άδεια να προμηθεύονται αποξηραμένη κάνναβη, μπορούν να επιλέξουν τη χορήγηση από το στόμα ή την τοπική θεραπεία και δεν περιορίζονται στο κάπνισμα του αποξηραμένου φυτού.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε συνέχεια της επιστημονικής και της ιατρικής αξιολόγησης που διεξήχθη από την Υπηρεσία Ελέγχου Τροφίμων και Φαρμάκων, με τη συνεργασία του Εθνικού Ινστιτούτου για τη Χρήση Ναρκωτικών, στις 11 Αυγούστου η Υπηρεσία ανακοίνωσε ότι η κάνναβη δεν πληροί επί του παρόντος τα κριτήρια αποδεκτής ιατρικής χρήσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι δεν υπάρχει αποδοχή πως η χρήση της υπό ιατρική παρακολούθηση είναι ασφαλής, και ότι η ουσία παρουσιάζει υψηλές πιθανότητες κατάχρησης. Μέσα στο 2016 οι πολιτείες Αρκάνσας, Βόρεια Ντακότα, Οχάιο και Πενσιλβάνια ενέκριναν τη χρήση κάνναβης για ιατρικούς σκοπούς.

Όσον αφορά στη θέση του ΚΕΘΕΑ για το θέμα της ιατρικής χρήσης της κάνναβης στην Ελλάδα, ο κ. Γκιτάκος επεσήμανε, ότι «το ΚΕΘΕΑ συμφωνεί με την ιατρική χρήση της κάνναβης για ιατρικούς λόγους, εφόσον υπάρχουν μια σειρά προϋποθέσεων σχετικά με το πώς θα είναι πραγματικά ωφέλιμη η χρήση της κάνναβης και δεν θα είναι επισφαλής, δηλαδή να έχουμε περισσότερο όφελος, παρά ζημία. Ένα σημαντικό θέμα είναι η διασφάλιση να μην υπάρχει συνταγογράφηση κι επίσης η εκτροπή της ουσίας αυτής στο παράνομο εμπόριο, με εύκολη πρόσβαση σε πληθυσμούς που είναι ασθενείς, δεν χρήζουν ανάγκης της ιατρικής χρήσης της κάνναβης. Η Επιτροπή αναφέρει, ότι η ευελιξία που προσφέρουν οι διεθνείς Συμβάσεις για τον έλεγχο των ναρκωτικών στα κράτη "έχει τα όριά της και δεν εκτείνεται μέχρι τη ρύθμιση της χρήσης κάνναβης για μη ιατρικούς σκοπούς" και παραθέτει στοιχεία από πολιτείες των ΗΠΑ που νομιμοποίησαν τη χρήση κάνναβης για μη ιατρικούς σκοπούς, τα οποία δείχνουν αύξηση της χρήσης της ουσίας. Όσον αφορά τους χώρους εποπτευόμενης χρήσης, η Επιτροπή επαναλαμβάνει ότι οι "χώροι χρήσης ναρκωτικών" πρέπει να λειτουργούν με βάση ένα πλαίσιο μείωσης της ζήτησης, να μην ενθαρρύνουν τη χρήση ή τη διακίνηση και να οδηγούν σε θεραπεία, απεξάρτηση και κοινωνική επανένταξη, χωρίς να υποκαθιστούν αυτού του τύπου τις αναγκαίες παρεμβάσεις».

Ανάγκη υποστήριξης των εξαρτημένων γυναικών

Η Επιτροπή καλεί τις κυβερνήσεις να ενσωματώσουν τη διάσταση του φύλου στην πρόληψη και θεραπεία της εξάρτησης για τις γυναίκες, μέσα από:

1. Αντιμετώπιση του στίγματος που συνοδεύει τη γυναικεία χρήση και εξάρτηση.
2. Συλλογή δεδομένων ανά φύλο, σχετικά με τη χρήση και τη θεραπεία για τον καλύτερο σχεδιασμό πολιτικών και προγραμμάτων.
3. Τη διάθεση επαρκούς χρηματοδότησης για την πρόληψη και τη θεραπεία της χρήσης στις γυναίκες.
4. Την παροχή ειδικά σχεδιασμένης, ερευνητικά τεκμηριωμένης και εύκολα προσβάσιμης υποστήριξης για τις εξαρτημένες γυναίκες.
5. Εξειδικευμένες στρατηγικές, καθώς και μέτρα για την πρόληψη της υποτροπής για την πρόληψη της βλάβης στις κρατούμενες και τα παιδιά τους από τον εγκλεισμό.

Ποινική αντιμετώπιση

Όπως τόνισε ο διευθυντής του ΚΕΘΕΑ «η Επιτροπή θίγει εκ νέου την ανάγκη αντιμετώπισης των χρηστών με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ενθαρρύνει τις κυβερνήσεις, αφενός να τιμωρούν αυστηρά σοβαρά εγκλήματα, όπως η διακίνηση και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος, αφετέρου να αξιοποιούν -για τα ήσσονος σημασίας αδικήματα των χρηστών, συμπεριλαμβανομένης της κατοχής για προσωπική χρήση- εναλλακτικά μέτρα, όπως η θεραπεία, η απεξάρτηση και η κοινωνική επανένταξη, αντί να καταφεύγουν σε τιμωρητικά μέτρα και στον εγκλεισμό. Αυτή η προσέγγιση και όχι η αποποινικοποίηση της χρήσης, είναι σύμφωνα με την Επιτροπή, η κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κοιτάξουν οι χώρες.

Επιπλέον, καλεί τις κυβερνήσεις να καταργήσουν τη θανατική καταδίκη για τα συνδεόμενα με τα ναρκωτικά εγκλήματα».