DW: Mέχρι πού μπορεί να φτάσει η σάτιρα;
Τηλεοπτικά δίκτυα, εφημερίδες και ιστοσελίδες διχάστηκαν την τελευταία εβδομάδα ως προς την αναπαραγωγή ή μη των γελοιογραφιών του Charlie Hebdo για τον Μωάμεθ. Έχει η σάτιρα ηθικά και νομικά όρια;
Την προηγούμενη εβδομάδα ελάχιστα ήταν τα διεθνή μέσα ενημέρωσης που τόλμησαν να αναρτήσουν στις σελίδες τους γελοιογραφίες όπως αυτές του Charlie Hebdo. Αυτό ήταν άλλωστε το στοιχείο που έκανε το γαλλικό σατιρικό περιοδικό να ξεχωρίζει.
Την περασμένη Πέμπτη η βερολινέζικη εφημερίδα Berliner Zeitung έγινε αντικείμενo πολλών θετικών σχολίων διεθνώς επειδή παρουσίασε στο πρωτοσέλιδό της παλαιότερα αμφιλεγόμενα πρωτοσέλιδα της Charlie Hebdo, ενώ στο twitter πολλοί ζήτησαν από τα μεγάλα ΜΜΕ να ακολουθήσουν το ίδιο παράδειγμα. Στο πλαίσιο αυτό συντακτικές ομάδες ΜΜΕ ανά τον κόσμο ήρθαν αντιμέτωπες με το ίδιο δίλημμα: να δημοσιεύσουν τις επίμαχες γελοιογραφίες ως ένδειξη συναδελφικής αλληλεγγύης ή να μην το κάνουν, προκειμένου να διαφυλάξουν την ασφάλεια των δικών τους συνεργατών;
Το διεθνές ειδησεογραφικό πρακτορείο Αssociated Press ακολούθησε την τακτική της μη αναδημοσίευσης εικόνων που αποβλέπουν στην στοχευμένη πρόκληση. Οι Times της Ν. Υόρκης ανέφεραν ότι αρκεί η ακριβής περιγραφή των επίμαχων σκίτσων. Το BBC ακολούθησε, όπως συνηθίζει, τη γραμμή της μη δημοσίευσης εικόνων του προφήτη Μωάμεθ σε οποιαδήποτε μορφή, μία γραμμή η οποία έγινε μάλιστα αντικείμενο έντονης κριτικής σε ανοιχτή συζήτηση στην τηλεοπτική εκπομπή «Question time» του ίδιου δικτύου.
Σε άρθρο του στην ιστοσελίδα του CNN ο διευθύνων σύμβουλος του αμερικανικού δικτύου, Τζεφ Ζούκερ, αναγνώρισε τη δημοσιογραφική ανάγκη για αναδημοσίευση των εικόνων, τόνισε όμως ότι από τη θέση των διευθυντικών στελεχών «προέχει η προστασία και η μέριμνα για την ασφάλεια των εργαζομένων ανά τον κόσμο». Η Deutsche Welle από τη δική της πλευρά «χαλάρωσε» τη γραμμή της μη αναπαραγωγής των επίμαχων σκίτσων, επιτρέποντάς την μόνον όταν αυτό κρίνεται «απαραίτητο για τις ανάγκες του ρεπορτάζ».
Δημοσιογραφική ηθική
Το Γερμανικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, το οποίο είναι αρμόδιο για τη σύνταξη του Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας και εξετάζει παράλληλα κατηγορίες που εγείρονται κατά του γερμανικού Τύπου, έλαβε μια πιο ξεκαθαρή θέση. «Από όσα έχω δει, τα σκίτσα είναι απόλυτα συμβατά με τη δημοσιογραφική ηθική», δήλωσε ο εκπρόσωπός του, Όλιβερ Σλάπατ στη DW. «Μέχρι στιγμής δεν έχουν φτάσει σε εμάς παράπονα κι έτσι δεν έχουμε εξετάσει ειδικότερες περιπτώσεις.
Φυσικά η προσβολή μιας θρησκείας είναι κάτι που μπορεί να συμβεί και τότε πρόκειται για παραβίαση του Κώδικα. Πίσω από τη σάτιρα υπάρχει όμως ένα πολιτικό ή κοινωνικό ζήτημα και εφόσον κανένας δεν δυσφημείται και καμία θρησκεία δεν γελοιοποιείται, τότε αυτή είναι αποδεκτή –αυτή είναι η θέση μας. Στις συγκεκριμένες γελοιογραφίες προσωπικά δεν βλέπω κάτι αρνητικό». Ο Όλιβερ Σλάπατ μάλιστα εξήρε τον τρόπο με τον οποίο η Berliner Zeitung χειρίστηκε το θέμα, καθώς δεν επέλεξε να δημοσιεύσει μόνο ένα από τα πρωτοσέλιδα της Charlie Hebdo με τον Μωάμεθ, αλλά και πολλά άλλα που έθιγαν άλλα κοινωνικά ή πολιτικά ζητήματα. Με τον τρόπο αυτό δεν απομόνωσε τις επίμαχες γελοιογραφίες. Αντίθετα τις ενέταξε σε ένα γενικότερο πλαίσιο που απέδιδε το πνεύμα του γαλλικού σατιρικού περιοδικού.
Ελευθερία έκφρασης εναντίον ελευθερίας μη προσβολής
Εντούτοις το σχετικό νομικό πλαίσιο στη Γερμανία είναι πολύπλοκο και ανοιχτό σε ερμηνείες. Νομοθετήματα που σχετίζονται με την ελευθερία του λόγου έρχονται συχνά σε αντιδιαστολή με νομοθετήματα που αφορούν την δυσφήμιση καθώς και το δικαίωμα προστασίας έναντι κάθε είδους προσβολής – είτε προσωπικού είτε θρησκευτικού χαρακτήρα.
Σύμφωνα με τον Στέφεν Μπούνενμπεργκ, ειδικό στο δίκαιο των ΜΜΕ από την δικηγορική εταιρεία Bunnenberg & Βertram, τα γερμανικά δικαστήρια σε αντίστοιχες υποθέσεις καλούνται να κρίνουν κάθε φορά κατά περίπτωση, ενώ η νομική ερμηνεία στο συγκεκριμένο πεδίο ενέχει έντονα το στοιχείο της υποκειμενικότητας: «Υπάρχουν δικαστές που τείνουν να δείξουν περισσότερη εύνοια στο θύμα της δυσφήμισης κι έτσι να απαγορεύσουν την αναπαραγωγή γελοιογραφιών και άλλοι οι οποίοι διστάζουν να θέσουν φραγμούς στην ελευθερία της έκφρασης».
Σε γενικές γραμμές πάντως η σάτιρα, όπως και η άσκηση αρνητικής κριτικής, προστατεύονται γενικά από το γερμανικό δίκαιο και κατ´ επέκταση τα γερμανικά δικαστήρια κλίνουν συνήθως προς την πλευρά της ελευθερίας της έκφρασης. Για παράδειγμα, περιπτώσεις γελοιογραφιών που αναρτήθηκαν σε πανό στο πλαίσιο αντιισλαμικών διαδηλώσεων δεν αποτέλεσαν αντικείμενο ποινικής δίωξης.
Ο Στέφαν Μπούνενμπεργκ εκτιμά τέλος ότι, θεωρητικά, θα μπορούσε κάποιος να κινηθεί νομικά εναντίον και της Berliner Zeitung με την κατηγορία της συκοφαντικής δυσφήμισης. Ωστόσο μια τέτοια αγωγή δεν θα είχε πολλές πιθανότητες επιτυχίας, ιδίως στην παρούσα φάση, μετά την εν ψυχρώ εκτέλεση των δημοσιογράφων και σκιτσογράφων της Charlie Hebdo.
.jpg)
