Αυθαίρετα: Κατεδαφίσεις προβλέπει το νέο νομοσχέδιο

Το γκρέμισμα παλαιότερων αυθαιρέτων για τα οποία έχει συνταχθεί πρωτόκολλο κατεδάφισης, αρχής γενομένης από τα πιο πρόσφατα και οριστικό τέλος στην αυθαίρετη δόμηση φιλοδοξεί να βάλει το νομοσχέδιο που παρουσιάζει αύριο Τρίτη στο υπουργικό συμβούλιο, ο υπουργός Περιβάλλοντος, Θόδωρος Σκυλακάκης. Οι ρυθμίσεις του νομοσχεδίου μεταφέρουν το έργο των κατεδαφίσεων από την αποκεντρωμένη στην κεντρική διοίκηση, ενώ δημιουργείται ειδική υπηρεσία με drones η οποία θα παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο την οικοδομική δραστηριότητα σε όλη την επικράτεια, αλλά και ένας ολοκληρωμένος χωροταξικός σχεδιασμός.

Ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θεόδωρος Σκυλακάκης, θα παρουσιάσει στο Υπουργικό Συμβούλιο της ερχόμενης Τρίτης το νομοσχέδιο που, εκτός των άλλων, θα ρυθμίζει μια σειρά από εκκρεμότητες για την εκτός σχεδίου δόμηση.

Το στίγμα για τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις το είχε δώσει και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στην εισαγωγική του τοποθέτηση στο προηγούμενο συμβούλιο.

«Ενας ολοκληρωμένος χωροταξικός σχεδιασμός, ο οποίος είχε να γίνει ουσιαστικά εδώ και 100 χρόνια. Με τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια να επεκτείνονται σε όλη την επικράτεια, αλλά και με μια σειρά από παρεμβάσεις που λύνουν εκκρεμότητες που αφορούν την εκτός σχεδίου δόμηση ωσότου τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια επισημοποιηθούν με την έκδοση των σχετικών Προεδρικών Διαταγμάτων. Και βέβαια, ο υπουργός Περιβάλλοντος θα μας μιλήσει και για το πώς η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση της νέας αυθαίρετης δόμησης, όπου πιστεύω ότι μπορούμε πραγματικά να έχουμε αποτελέσματα πολύ σύντομα», έλεγε πριν από τα Χριστούγεννα ο πρωθυπουργός εκφράζοντας την πολιτική του βούληση να μπει μια τάξη στο κεφάλαιο της χωροταξίας.

«Φρένο» στις νέες κατασκευές

Το υπουργείο διαμορφώνει ένα πλαίσιο για να μπει «φρένο» στην οικοδόμηση νέων αυθαιρέτων και ο λόγος δεν γίνεται για αδειοδοτημένα κτίσματα με αυθαιρεσίες, αλλά για πλήρως αυθαίρετα κτίρια, χωρίς καμία οικοδομική άδεια. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, η ευθύνη για τις κατεδαφίσεις θα μεταφερθεί από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις της χώρας στο κεντρικό κράτος - και συγκεκριμένα στα συναρμόδια υπουργεία Περιβάλλοντος και Υποδομών που θα τρέχουν τις σχετικές διαδικασίες.

Παράλληλα, στο υπουργείο Περιβάλλοντος θα δημιουργηθεί ένα υπερσύγχρονο «παρατηρητήριο αυθαίρετης δόμησης». Με βάση αυτό θα παρακολουθείται το δομημένο περιβάλλον με τη βοήθεια σύγχρονων αεροφωτογραφιών, όχι από παρελθόντα έτη, όπως το έτος-αναφορά του 2011, δορυφορικών εικόνων ή φωτογραφιών από drones που θα επιστρατεύονται διαρκώς και θα σκανάρουν κάθε περιοχή ώστε να διακρίνονται οι μεταβολές, ενώ ρόλο στην εξίσωση θα παίξει και η Τεχνητή Νοημοσύνη. Στην πραγματικότητα, στόχος είναι να αναζητούνται τα αυθαίρετα που χτίζονται σε πραγματικό χρόνο ή αυτά που θα χτιστούν το επόμενο διάστημα.

Η αντιπαραβολή θα γίνεται με τα δηλωθέντα στο σύστημα e-adeies ακίνητα, τα οποία πλέον θα περιλαμβάνουν και στίγμα με συγκεκριμένες συντεταγμένες για το σημείο όπου θα κατασκευαστεί το ακίνητο. Με το σημερινό νομικό πλαίσιο, εφόσον κάποιος εκδίδει άδεια μέσω του e-adeies, στη συνέχεια οι λεπτομέρειες αυτής ελέγχονται από κληρωτούς ελεγκτές δόμησης που προκύπτουν μέσα από το σύστημα. Πλέον, όμως, με τις «γεωγραφικές» ενισχύσεις το υπουργείο Περιβάλλοντος θα μπορεί να ελέγχει πολύ καλύτερα και τα κτίσματα που ανακύπτουν χωρίς άδειες.

Κατεδαφίσεις με ταχείς ρυθμούς

Στη συνέχεια, έρχεται η σειρά των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, θα προβλέπονται τακτικοί έλεγχοι από μεικτά κλιμάκια των συναρμόδιων υπηρεσιών και φορέων προκειμένου να αποφεύγεται η πολυδιάσπαση δυνάμεων. Από τη στιγμή που διαπιστώνονται οι παραβάσεις μετά τον έλεγχο του μεικτού κλιμακίου, οι διαδικασίες κατεδάφισης θα κινούνται με ταχείς ρυθμούς, ενώ στο μικροσκόπιο του υπουργείου Περιβάλλοντος έχουν μπει όπως η Μύκονος, αλλά και ευρύτερα η νησιωτική χώρα (Κυκλάδες, Ιόνια Νησιά, Κρήτη), όπου οι εξόφθαλμες αυθαιρεσίες αποτελούν ζώσα πραγματικότητα. Είναι άλλωστε νωπές οι μνήμες από τη «μάχη» που δόθηκε το καλοκαίρι, ειδικά στο Νησί των Ανέμων, για αυθαίρετα κτίσματα και τις κατεδαφίσεις παρουσία εισαγγελέα.

Στο νέο επιχειρησιακό σχέδιο θα προβλεφθούν και εργολαβίες προκειμένου οι κατεδαφίσεις να μη σκαλώσουν στα γρανάζια της γραφειοκρατίας και τις πολυδαίδαλες αποφάσεις διαφορετικών φορέων της δημόσιας διοίκησης. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, στο υπό κατάθεση νομοσχέδιο προβλέπονται πολύ πιο αυστηρές κυρώσεις και πιο «τσουχτερά» πρόστιμα για τους παραβάτες.

Κατεδαφίσεις με αφετηρία τα νεότερα

Από εκεί και πέρα, το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει να αντιμετωπίσει τον όγκο των αυθαίρετων κτιρίων που ανεγέρθηκαν τα προηγούμενα χρόνια και των οποίων οι κατεδαφίσεις πρέπει επίσης να προχωρήσουν. Παράλληλα με το «μπλόκο» στα νέα αυθαίρετα, λοιπόν, θα τρέξει και η εκκαθάριση του στοκ των αυθαιρέτων, με μαζικές κατεδαφίσεις που θα ξεκινούν από τα πιο φρέσκα αυθαίρετα, εν προκειμένω από τα αυθαίρετα που χαρακτηρίστηκαν ως τέτοια το 2022.

Με αυτή τη λογική, το υπουργείο θα κινηθεί αναδρομικά, με στόχο σε ετήσια βάση να κατεδαφίζονται και παλαιότερα αυθαίρετα, τουλάχιστον τόσα για όσα βγήκαν οριστικά πρωτόκολλα κατεδάφισης για ένα τυπικό έτος, με κριτήρια πολεοδομικά και χωροταξικά. Ο στόχος είναι, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, κάθε χρόνο να κατεδαφίζονται όλα τα καινούρια του προηγούμενου έτους και αυθαίρετα που να αντιστοιχούν σε αριθμό σε μία ακόμη χρονιά.

Κάπως έτσι, ο στόχος είναι μεσοπρόθεσμα να φτάσουμε έως τα αυθαίρετα του 2011 που είναι το έτος-ορόσημο, με δεδομένο ότι τότε έγινε η τελευταία νομιμοποίηση αυθαίρετων κτισμάτων. Μάλιστα, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, το υπουργείο θα προβλέψει και αυξημένα κονδύλια προκειμένου οι κατεδαφίσεις των ήδη υπαρχόντων αυθαιρέτων να ενταθούν το επόμενο διάστημα.

Διαχρονικές παθογένειες

Πέραν του σκέλους της κατεδάφισης των αυθαιρέτων, το νομοσχέδιο έρχεται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές και στην εκτός σχεδίου δόμηση, που αποτελεί μια διαχρονική παθογένεια, με κυβερνητικούς κύκλους να υπογραμμίζουν ότι το «πολεοδομικό ισοδύναμο» που θα εφαρμοστεί θα είναι μία γενικότερη αρχή, εφαρμόσιμη και στο μέλλον, για την τακτοποίηση παλαιότερων αυθαιρέτων, όπως κάποια από τα αυθαίρετα τύπου 5.

Στην πραγματικότητα, θα δημιουργηθεί ένα πιο λειτουργικό πλαίσιο για την εκτός σχεδίου δόμηση προκειμένου να αντιμετωπιστούν και τα προσκόμματα που έχει θέσει το ΣτΕ με τις πρόσφατες αποφάσεις του. Υπενθυμίζεται ότι η γνωστή πλέον απόφαση 176/2023 του ΣτΕ αφορά σε υπόθεση ανέγερσης διώροφης οικοδομής με υπόγειο σε γήπεδο εκτός σχεδίου και σύμφωνα με αυτή, για την εκτός σχεδίου δόμηση δεν αρκεί το ελάχιστο εμβαδόν, αλλά απαιτείται ως προϋπόθεση, ήδη από το 1985, και η ύπαρξη προσώπου σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο). Με άλλα λόγια, βάσει της νομολογίας του ΣτΕ, δεν επιτρέπεται η δόμηση σε «τυφλά» οικόπεδα.

Με αυτό το δεδομένο, αναμένεται να προβλεφθεί η αναγνώριση ως κοινόχρηστου του οδικού δικτύου που υπήρχε το 1977, με βάση αεροφωτογραφίες εκείνης της χρονιάς, ώστε να αξιοποιηθούν εκτός σχεδίου οικόπεδα που προέκυψαν από το 1985 έως και το τέλος του 2003 και ένα από τα όριά τους εφάπτεται σε οδούς που απεικονίζονται στις αεροφωτογραφίες του 1977.

Αναγκαία προϋπόθεση, βεβαίως, θα είναι οι δρόμοι αυτοί να είναι δημόσιοι, να συντηρούνται δηλαδή από τον δήμο ή την περιφέρεια, και όχι από ιδιώτες.

Ειδικό τέλος

Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, οι ιδιώτες δεν θα αποδίδουν απλώς το γνωστό 5% επί της οικοδομικής άδειας υπέρ του Πράσινου Ταμείου, όπου τα χρήματα κατευθύνονταν για τη χρηματοδότηση δράσεων στις εκτός σχεδίου περιοχές που αντιστάθμιζαν την επιβάρυνση του περιβάλλοντος από το γεγονός ότι δομούνται περιοχές που δεν προορίζονταν για δόμηση. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι όλα τα προηγούμενα χρόνια οι πόροι του Πράσινου Ταμείου χρησιμοποιήθηκαν για τους σκοπούς της εξυπηρέτησης του χρέους.

Πλέον, για τις αναγκαίες οικοδομικές προσαρμογές οι ιδιοκτήτες θα πληρώνουν ένα ειδικό τέλος εν είδει πολεοδομικού ισοδυνάμου. Το ύψος του ειδικού αυτού τέλους θα καθοριστεί το επόμενο διάστημα με βάση υπουργική απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος και θα κατατίθεται, προ της έκδοσης της οικοδομικής άδειας, σε ειδικό λογαριασμό του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων με αποτέλεσμα να μην πηγαίνει υπέρ του δημόσιου χρέους.

Στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων θα υπάρχει ένας ξεχωριστός λογαριασμός ανά δήμο ή περιφέρεια όπου τα χρήματα από το ειδικό αυτό τέλος θα βρίσκονται τοποθετημένα.

Για να καταλήξουν στο Πράσινο Ταμείο, θα πρέπει να προβλέπονται έργα με βάση τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια ή άλλα τμήματα του πολεοδομικού σχεδιασμού και όχι με αυθαίρετες αποφάσεις. Υπενθυμίζεται ότι τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια είναι ένα από τα σημαντικά έργα του Ταμείου Ανάκαμψης, για τα οποία έχει προβλεφθεί κονδύλι της τάξης των 400 εκατ. ευρώ και θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2025.