Από την ΕΔΑ του Γιάννη Πασαλίδη στον ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα

Από τον Παναγιώτη Χριστόπουλο

Όταν ο Αλέξης Τσίπρας βρέθηκε στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου για να πανηγυρίσει με τους φίλους του ΣΥΡΙΖΑ το σχεδόν 27% που έπιασε το κόμμα του στις εκλογές, έδωσε πρώτα τον λόγο στο Μανώλη Γλέζο. Όχι τυχαία. Από όλες τις μορφές της Αριστεράς μόνο ο άνθρωπος που είχε κατεβάσει μαζί με τον Απόστολο Σάντα την γερμανική σημαία από την Ακρόπολη τον Μάιο του ’41, ο «αιώνιος έφηβος» Γλέζος ήταν παρών και την προηγούμενη φορά που βρέθηκε στην θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ο λόγος, βέβαια, για το περίφημο 1958 και την ΕΔΑ του Γιάννη Πασαλίδη που είχε τότε πάρει το 24,42% των ψήφων και 79 έδρες.

Οι ομοιότητες μεταξύ των δύο επιτυχιών της Αριστεράς έχουν τους συμβολισμούς τους: Λίγο μεγαλύτερο ποσοστό, αλλά κάπως λιγότερες έδρες σήμερα (71), ο Μανώλης Γλέζος σε μάχιμη θέση και, βέβαια, η Ελλάδα σε ένα μεταίχμιο. Τότε ήταν η Ελλάδα της ανάπτυξης που έβγαινε πια από τον Μεσαίωνα του εθνικού διχασμού, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του εμφυλίου, αλλά που είχε ακόμη πολλά να κερδίσει σε επίπεδο εργασιακών και άλλων δικαιωμάτων για τον λαό. Σήμερα η Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας που πιπιλάει την ανάπτυξη σαν μοναδική σωτηρία.

Η ΕΔΑ του Γιάννη Πασαλίδη

Η ΕΔΑ είχε ιδρυθεί το 1951, μόλις δύο χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου. Η σύνδεσή της με το ΚΚΕ ήταν άμεση, δεν το απέκρυβαν άλλωστε τα στελέχη της. Στην ουσία επρόκειτο για το νόμιμο σκέλος του εκτός νόμου κομμουνιστικού κόμματος. Οι αρχές ασφαλείας, το παρακράτος και η δικαιοσύνη ήταν μόνιμοι αντίπαλοι του κόμματος του Γιάννη Πασαλίδη, μη θέλοντας να δώσουν κανένα δικαίωμα στους ηττημένους του εμφυλίου κομμουνιστές να λάβουν ισχύ με κάποιον άλλον τρόπο.

Στο πλευρό του εμπνευσμένου ηγέτη της ΕΔΑ βρέθηκαν πολλά ακόμη εξέχοντα στελέχη της Αριστεράς όπως οι: Ηλίας Ηλιού, Αντώνης Μπριλλάκης, Μιχάλης Κύρκος, Λεωνίδας Κύρκος, Σταύρος Ηλιόπουλος και, φυσικά, ο Μανώλης Γλέζος. Δεν δίστασαν να πάρουν αποστάσεις από το ΚΚΕ όταν χρειάστηκε, αποκτώντας έτσι δεσμούς με ένα ευρύτερο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Κι έτσι, το 1958, όταν ο Κέντρο κατέβηκε πολυδιασπασμένο, η ΕΔΑ κατάφερε να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση, εν πολλοίς χάρη και σε έναν εκλογικό νόμο που στρεφόταν εναντίο της.

Υπό τον φόβο της «κομμουνιστικής απειλής», η απερχόμενη κυβέρνηση άλλαξε τον νόμο σε «ενισχυμένη αναλογική» που προίκιζε στην β’ κατανομή τα πρώτα δύο κόμματα, θεωρώντας πως μετά την ΕΡΕ του Καραμανλή θα έρχονταν οι Φιλελεύθεροι του Σοφοκλή Βενιζέλου. Ήταν όμως η ΕΔΑ που έκανε την έκπληξη και βρέθηκε στην θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης με 79 βουλευτές!

Αυτό που ακολούθησε, πάντως, ήταν ένας πραγματικός πόλεμος κατά της Αριστεράς. Το παρακράτος αυξήθηκε, κάνοντας το παν για να περιορίσει την δύναμή της. Μέχρι και σε δολοφονικές επιθέσεις κατέφυγαν, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963. Δύο χρόνια νωρίτερα στις διαβόητες εκλογές «βίας και νοθείας», η ΕΔΑ είχε κατεβεί ως ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον) και είδε τα ποσοστά της να πέφτουν στο 14,63%, χωρίς όμως αυτό αναγκαστικά να αντικατοπτρίζει το τι πραγματικά ψήφισαν τότε οι Έλληνες.

Ο Γιάννης Πασαλίδης

Ο μεγάλος ηγέτης της ΕΔΑ από το 1951 ως το 1967 ήταν ο Γιάννης Πασαλίδης, από την Τραπεζούντα. Ήταν γιατρός, με σπουδές στην Οδησσό και την Μόσχα (παρ’ ότι προερχόταν από πολύ φτωχική αγροτική οικογένεια) και ήταν ενεργός στην πολιτική από πολύ νεαρή ηλικία. Είχε ξεκινήσει τους αγώνες του υπέρ της δημοκρατίας από την πατρίδα του, μαχόμενος για την ανεξαρτησία του Ποντιακού Κράτους, ενώ αργότερα εγκαταστάθηκε στην Γεωργία και αναδείχθηκε βουλευτής του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος εκεί (ήταν το 1918, όταν ακόμη η Γεωργία ήταν ανεξάρτητο κράτος και όχι Σοβιέτ της ΕΣΣΔ).

Ο Πασαλίδης ήλθε στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής στη νέα του πατρίδα, την Θεσσαλονίκη. Ήταν ιδρυτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας, το οποίο προσχώρησε αργότερα στο ΕΑΜ. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο συνελήφθη από τους Γερμανούς, ενώ στον εμφύλιο ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, τηρώντας πάντως αποστάσεις από το ζαχαριαδικό ΚΚΕ.

Καθ’ όλη του την πολιτική πορεία προσπάθησε να φέρνει σε συνεννόηση τις αντίπαλες πλευρές. Ακόμη και όταν η ελληνική Βουλή αποφάσισε την «εκτέλεση των έξι» ως υπεύθυνων για την Μικρασιατική Καταστροφή, εκείνος –μολονότι πρόσυφγας- ήταν εναντίον της απόφασης αυτής. Δεν πίστευτε ποτέ στην πολιτική των άκρων. Γι’ αυτό και κατόρθωσε να συνεγείρει τόσο πολύ τα πλήθη το 1958, αλλά και γι’ αυτό και το ΚΚΕ δεν τού έδωσε ποτέ πραγματική στήριξη, αφού τον θεωρούσε ως έναν άνθρωπο εκτός του συστήματός του, μια «παρένθεση».

ΕΔΑ και ΣΥΡΙΖΑ

Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να έχει τις συμβολικές, σε επίπεδα εδρών και ποσοστών, ομοιότητες με τη ΕΔΑ του ’58, μπορεί να έχει ένα κοινό πρόσωπο στα έδρανα της Βουλής (Μανώλης Γλέζος) και να τηρεί σημαντικές αποστάσεις από το ΚΚΕ, όπως και το κόμμα του Γιάννη Πασαλίδη τότε, ωστόσο πέτυχε όσα πέτυχε σε ένα διαφορετικό περιβάλλον και για εντελώς άλλους λόγους. Ως εκ τούτου, σε αντίθεση με την ΕΔΑ της δεκαετίας του ’50 και του ’60, ο Αλέξης Τσίπρας μπορεί να ελπίζει σε ακόμη μεγαλύτερη μεγέθυνση της δύναμής του.

Υπάρχει, όμως, και μια άλλη διαφορά με εκείνη την Αριστερά που ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ θα έπρεπε ίσως να γεφυρώσει. Η ήπια πολιτική του Πασαλίδη, που ήταν ενάντια στις πολώσεις και τις υπερβολές, και που τότε έκανε ίσως και κάπως ευάλωτη την ΕΔΑ, σήμερα θα μπορούσε να αναδείξει τον Τσίπρα σε έναν πραγματικό ηγέτη με όραμα για όλους τους Έλληνες και όχι απλά σε ένα πυροτέχνημα που επενδύει σε δυνατά μηνύματα για να πετύχει μια μεγάλη εκλογική νίκη, χωρίς όμως ακριβές πρόγραμμα για το πώς θα την διαχειριστεί σε περίπτωση που αυτή έλθει.