Αντρέας: Η κληρονομιά του μεγάλου ηγέτη, που αποδομήθηκε απ’ τους θλιβερούς διαδόχους…

Του Μάρκου Μουζάκη

Ίσως ο πλέον παραστατικός αποχαιρετισμός στον ηγέτη ο οποίος σημάδεψε τη μεταπολιτευτική πολιτική ιστορία της Ελλάδας με το –επαναστατικό για την εποχή- τρίπτυχο «εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση», τον ηγέτη που έβγαλε απ’ το πολιτικό και κοινωνικό περιθώριο τους ηττημένους του εμφυλίου, τους κοινωνικά απόβλητους και τους τοποθέτησε στο κέντρο του ιστορικού γίγνεσθαι, τον ηγέτη ο οποίος είχε με το λαό εκείνη τη μοναδική, ανεπανάληπτη, «ερωτική» σχέση, τον δημεγέρτη κι όχι δημαγωγό όπως χαιρέκακα και δίχως ίχνος επαφής με την πραγματικότητα αποκαλούσαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι.

Και τα εννοούσε ο Αντρέας και τα τρία στοιχεία του τρίπτυχου με το οποίο εισέβαλε στην εποχή της μεταπολίτευσης κι έφερε επαναστατικές ανατροπές, απέρριψε το παλιό και φθαρμένο, σαγήνευσε το λαό. Τόσο που έγινε ο «Αντρέας» του.

Τόσο, ώστε ζητούσε στις προεκλογικές συγκεντρώσεις το στήσιμο της εξέδρας όσο πιο χαμηλά γίνεται. Ήθελε να είναι όσο πιο κοντά γίνεται στο λαό που τον αποθέωνε, να παίρνει και να δίνει, να αγκαλιάζει, με εκείνο το μοναδικό άπλωμα των χεριών, να ζει όσο πιο έντονα γίνονταν τον παλμό του, να «απογειώνεται».

Σε αυτό το μοναδικό «ταξίδι» αντάμα με το λαό ο ηγέτης Αντρέας Παπανδρέου δεν εγκατέλειψε αυτά τα στοιχεία της πολιτικής του.

Έκανε λάθη. Και βέβαια έκανε.

Έκανε πισωγυρίσματα; Και φυσικά έκανε.
Έκανε συμβιβασμούς; Οπωσδήποτε έκανε.
Μα ποτέ δεν πρόδωσε.
Ποτέ δεν εγκατέλειψε.

Και αυτή ήταν, έπρεπε να είναι η πολιτική κληρονομιά του. Αυτό ήθελε, όταν αν και αισθάνονταν τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν, επιθυμούσε όσο τίποτα άλλο να παραστεί στο συνέδριο του Ιούνη του 1996 και να μιλήσει.

Μα αυτή του την πολιτική κληρονομιά δυστυχώς οι επίγονοι την εγκατέλειψαν. Την πρόδωσαν. Επιχείρησαν να την αποδομήσουν.

Ειδικά ο περιβόητος «εκσυγχρονισμός» που κυριάρχησε στο ΠΑΣΟΚ μετά το θάνατο του Αντρέα, κινήθηκε στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Απαξίωσε την ιστορία, την διαδρομή του Κινήματος. Τη μετάλλαξε, με την αμέριστη συνδρομή και της συντριπτικής πλειοψηφίας των διαπλεκόμενων ΜΜΕ, των βαρόνων του Τύπου και του χρήματος.
Μα αυτή η Ιστορία δεν πεθαίνει.

«Ανησυχώ για τα εθνικά θέματα»…

Ειδικά το πατριωτικό στοιχείο των πολιτικών του Αντρέα ήταν το κυρίαρχο της πολιτικής διαδρομής του. Ουδείς το αμφισβήτησε, ακόμα και οι πλέον ορκισμένοι εχθροί του.

Θα μείνουν στην ιστορία οι χειρισμοί του στη μεγάλη ελληνοτουρκική κρίση του 1987. Τότε που με αριστοτεχνικές κινήσεις, την κινητοποίηση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και άριστες διπλωματικές πρωτοβουλίες (ποιος δεν θυμάται την αποστολή του Κάρ. Παπούλια στον Πρόεδρο της Βουλγαρίας Ζίβκοφ;) οδήγησε την Τουρκία σε υποχώρηση.

Πολλά, πάρα πολλά θα μείνουν στην ιστορία, απ’ την μέγιστη προσφορά του Αντρέα στα εθνικά θέματα.

Κι όμως, έμελλε να φύγει βαθιά ανήσυχος για τις εξελίξεις στα εθνικά θέματα. Διότι οι «εκσυγχρονιστές» που τον διαδέχτηκαν από κει ξεκίνησαν το ξήλωμα της πολιτικής κληρονομιάς του. Βλέπετε, πάντοτε και τον Κ. Σημίτη αλλά και όσους τον στήριξαν τους απωθούσε ο… «εθνικισμός» του Αντρέα.

Άλλωστε στη στόχευσή τους για μια άλλη Ελλάδα, για ένα άλλο ΠΑΣΟΚ, πατριωτικές θέσεις δεν χωρούσαν. Ο πατριωτισμός έπρεπε να εξοβελιστεί, να συκοφαντηθεί.

Τις απόψεις Σημίτη για τα εθνικά θέματα ο Αντρέας τις θεωρούσε «εκτός κλίματος ΠΑΣΟΚ».

Στην ουσία τον ίδιο τον Σημίτη τον θεωρούσε ξένο σώμα. Κι αν γλίτωσε την διαγραφή κάμποσες φορές, αυτό οφείλεται στην αντίληψή του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ για «ενότητα», καθώς και στη στήριξη που παρείχαν στον διάδοχό του ορισμένα στελέχη του Κινήματος. Για παράδειγμα, τον Αύγουστό του 1990 είχε έτοιμη μέχρι και την ανακοίνωση της διαγραφής του, αλλά πείστηκε την ύστατη ώρα (στην Ελούντα βρίσκονταν και τον επισκέφθηκαν δύο ιστορικά στελέχη και με κόπο τον έπεισαν…).

Δεν τον ήθελε για διάδοχό του.

Και το είπε αυτό, την παραμονή της εκλογής του διαδόχου του, στις 17 Γενάρη του 1996, σε δύο συνεργάτες του…
Το ζήτησε. Αλλά οι εξελίξεις οδήγησαν σε αυτό που δεν ήθελε, που απεύχονταν…
Και δικαιώθηκε πάρα πολύ σύντομα.

«Δεν υποστέλλεις σημαία»…

Τα όσα συνέβησαν τη δραματική νύχτα της κρίσης των Ιμίων τον ανησύχησαν βαθύτατα. Μάλλον επιβεβαίωσαν την άποψή του, για το πού θα πήγαινε με τα εθνικά θέματα ο νέος πρωθυπουργός.

Συζητώντας με συνεργάτες του (αναφέρουμε τους Αντ. Λιβάνη, Κάρ. Παπούλια, Γερ. Αρσένη) για τους χειρισμούς εκείνης της μοιραίας για τον ελληνισμό νύχτας έλεγε:

- Ποτέ δεν υποστέλλεις σημαία.

Επίσης τόνιζε:

- Θα το πληρώσουμε ακριβά αυτό που έγινε, που είναι ένας συμβιβασμός.

Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι αν και δεν ήθελε τον Σημίτη για διάδοχό του, αν και ήταν απογοητευμένος απ’ τους χειρισμούς στην κρίση των Ιμίων, αν και έβλεπε ότι με την υποχωρητικότητα της κυβέρνησης Σημίτη οδηγούμαστε σε «γκρίζες ζώνες» στο Αιγαίο, ωστόσο δείχνοντας το μεγαλείο του ηγέτη απέτρεψε βουλευτές του ΠΑΣΟΚ οι οποίοι (ήσαν περίπου δέκα) τον επισκέφτηκαν στο Ωνάσειο και ήταν διατεθειμένοι να μην δώσουν ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση (η ψηφοφορία έγινε το βράδυ της επομένης της μοιραίας νύχτας) λέγοντάς τους «όχι παιχνίδια με την κυβέρνηση»…

Οι ανησυχίες του μετά τα Ίμια έγιναν βεβαιότητα, όταν ενημερώθηκε με ένα non paper για το περιεχόμενο της συνάντησης Κλίντον-Σημίτη τον Απρίλη του 1996 στο Λευκό Οίκο.

Το non paper έφτασε στα χέρια του από πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του. Ενημέρωσε γι’ αυτό συνεργάτες του, μεταξύ αυτών τους Λιβάνη, Παπούλια, Αρσένη, Παπουτσή.

Η κυβέρνηση Σημίτη όταν είδε το φως της δημοσιότητας το κατήγγειλε σαν πλαστό.

Είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, πως δεν ήταν πλαστό. Αλλά ακόμα κι αν κάποιος αμφέβαλλε, ο συντάκτης αυτού του «πλαστού» κειμένου θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά διορατικός, αφού το περιεχόμενο επιβεβαιώθηκε σημείο προς σημείο!

Να σημειώσουμε, ότι ο Κ. Σημίτης δεν ενημέρωσε ποτέ τον Αντρέα για τη συνάντησή του με τον αμερικανό Πρόεδρο, αν και παρέμενε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Προφανώς δεν το θεώρησε αναγκαίο, αλλά μάλλον ήθελε να αποφύγει την κρίση του ηγέτη…

Όταν ενημερώθηκε απ’ το non paper εξέφρασε σε έμπιστους συνομιλητές του τη βαθιά ανησυχία του, αφού όπως υπογράμμιζε τότε «συμφώνησαν την ουσιαστική αναθεώρηση των πολιτικών μας στα ελληνοτουρκικά, στο Αιγαίο, στην εξωτερική πολιτική».

Τι θα έλεγε στο συνέδριο

Βαθύτατα ανήσυχος ο Αντρέας ειδικά για τις εξελίξεις στα εθνικά (όχι μόνο βέβαια, διότι διαπίστωνε τη σταδιακή αλλά σταθερή μετάλλαξη του Κινήματος που ίδρυσε απ’ τον διάδοχό του) ετοίμαζε ομιλία-παρέμβαση στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, που ήταν προγραμματισμένο για την Πέμπτη 27 Ιούνη.

Δεν πρόλαβε βέβαια το συνέδριο εκείνο, αφού έφυγε τέσσερις μέρες πριν.

Ωστόσο η ομιλία που θα εκφωνούσε ήταν σχεδόν έτοιμη.

Την είχε ετοιμάσει σε συνεργασία με τον Αντ. Λιβάνη, τον πιο στενό αγαπημένο φίλο και πιστό συνεργάτη του, λίγες ώρες πριν την «έξοδό» του, το απόγευμα του Σαββάτου 22 Ιούνη.

Του είχε τηλεφωνήσει απ’ τον πρωί του Σαββάτου και μίλησε μαζί του για το περιεχόμενο του κειμένου της ομιλίας. Του ζήτησε να έρθει το απόγευμα, για να ετοιμάσουν το κείμενο.

Ο Αντ. Λιβάνης πήγε πράγματι το απόγευμα, με ένα σχέδιο κειμένου, με βάση τη συζήτηση που είχαν κάνει το πρωί αλλά και συζητήσεις που είχαν κάνει τις προηγούμενες ημέρες. Συζήτησαν πάνω σε αυτό και του έδωσαν τη σχεδόν τελική του μορφή. Και συμφώνησαν, ότι αργότερα θα πήγαιναν οι Χυτήρης και Αθανασάκης και με βάση αυτό θα έγραφαν το τελικό, οριστικό κείμενο της ομιλίας.

Οι δυο τους πήγαν γύρω στις 9 και με βάση το σχέδιο ο Ν. Αθανασάκης υπαγόρευσε στην Ιωάννα Βαστάκη (γραμματέα του Αντρέα) η οποία το έγραψε στο κομπιούτερ.

Αλλά εκείνο το βράδυ ο Αντρέας δεν μίλησε με τους Χυτήρη και Αθανασάκη για το τελικό κείμενο. Συμφώνησαν να έρθει την επομένη ο Ν. Αθανασάκης για να του δώσουν την τελική μορφή.

Όταν ο ηγέτης κατέληξε, ο Ν. Αθανασάκης ζήτησε απ’ την Ιωάννα να σβήσει απ’ το κομπιούτερ το κείμενο που είχε γράψει. Ενώ ο ίδιος κράτησε το χαρτί, όπου ήταν γραμμένο το τελικό σχέδιο του κειμένου. Αυτό το χαρτί συμφώνησε με τον Χυτήρη να μην το δημοσιοποιήσουν ποτέ, αφού δεν είχε λάβει την τελική του μορφή.

Η Δήμητρα Παπανδρέου στο βιβλίο της με βάση τα όσα η ίδια γνώριζε καθώς και τα όσα ο Αντ. Λιβάνης ήξερε, αφού μάλιστα το επίμαχο κείμενο είχε λάβει τη σχεδόν τελική μορφή του, αναφέρει τα εξής για το μήνυμα που θα εκφωνούσε στο συνέδριο ο Αντρέας (ή θα διαβάζονταν, αν τελικά δεν θα ήταν σε θέση να παραστεί) και είναι ένα κομμάτι της ιστορίας του ΠΑΣΟΚ, αφού ήταν η τελευταία παρέμβασή του:

• «Με το μήνυμα προς το συνέδριο θα υπογράμμιζε την ανάγκη για τη συνέχεια και την πολιτική ενότητα του ΠΑΣΟΚ. Θα υπογράμμιζε την ανάγκη να παραμείνει το ΠΑΣΟΚ ενιαίο και μεγάλο, κορμός της δημοκρατικής παράταξης.
• Θα τόνιζε επίσης ότι ο ίδιος παραμένει στις επάλξεις, εγγυητής αυτής της συνέχειας και της πολιτικής ενότητας.
• Θα υπογράμμιζε την ανάγκη να διατηρηθεί η πολιτική και ιδεολογική φυσιογνωμία καθώς και ο πατριωτικός χαρακτήρας του ΠΑΣΟΚ.
• Θα επέμενε ιδιαίτερα στην ιστορική αξία που έχει για τη χώρα και το έθνος το να μην αλλοιωθεί ειδικά ο πατριωτικός χαρακτήρας του Κινήματος που ίδρυσε και ούτε στο μέλλον να προκύψει τέτοιος κίνδυνος από ενδεχόμενους χειρισμούς ή παραλείψεις.
• Θα έδινε ιδιαίτερη έμφαση στις εξελίξεις στα εθνικά θέματα. «Προσοχή στα εθνικά», θα υπογράμμιζε, «να συνεχίσουμε με τις θέσεις μας».

Ακόμα και λίγο πριν φύγει ο μεγάλος ηγέτης είχε στο κέντρο του ενδιαφέροντός του το τι θα γίνει με τα εθνικά θέματα.

Και πώς να μην το έχει;

Αυτός ο οποίος ξεκίνησε απ’ το «Η Ελλάδα στους Έλληνες» τη μεταπολιτευτική του διαδρομή, το σύνθημα που συνήγειρε εκατομμύρια Ελλήνων, η μεγάλη του παρακαταθήκη, γνώριζε πού το πήγαιναν οι επίγονοί του, ειδικά οι «εκσυγχρονιστές». Και το γνώριζε όχι μόνο απ’ το non paper, αλλά απ’ τη συνολική πορεία του Σημίτη και των συν αυτώ. Και ήθελε να προειδοποιήσει, αλλά δεν πρόλαβε…
Και λίγο μετά ο τότε πρωθυπουργός, ο υπουργός του των Εξωτερικών Θ. Πάγκαλος, συνυπέγραψαν στη Μαδρίτη το περιβόητο «Σύμφωνο», με το οποίο για πρώτη φορά αναγνώριζαν «ζωτικά συμφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο», ανοίγοντας έτσι μια άλλη Κερκόπορτα, μετά απ’ αυτή των χειρισμών του στην κρίση των Ιμίων.

Και αυτή την Κερκόπορτα την ανέχτηκαν οι περισσότεροι. Αντέδρασαν λίγοι, εκ της αποκαλούμενης τότε «εσωκομματικής αντιπολίτευσης», προεξάρχοντος του αείμνηστου, ασυμβίβαστου Αν. Πεπονή.

Αλλά οι όποιες αντιδράσεις «εξαφανίστηκαν» ή λοιδορήθηκαν απ’ το πολυπλόκαμο σύστημα της διαπλοκής, που εξυμνούσε τον «σοβαρό», «υπεύθυνο» πρωθυπουργό, του έφτιαχνε αγιογραφίες (ακόμα και μετά την κρίση των Ιμίων εκδόθηκε βιβλίο που τον εκθείαζε, από γνωστό δημοσιογράφο, να μην ξεχνάμε!) και παράλληλα χτυπούσε ανελέητα κάθε φωνή διαμαρτυρίας, όπως έγινε όταν ο Γερ. Αρσένης «τόλμησε» να αντιδράσει στη «νέα δομή του ΝΑΤΟ» που επίσης συνυπέγραψαν ο Σημίτης και η ομάδα του…

Το «μοναχικό λιοντάρι των Καννών»-Μια συγκλονιστική προφητεία

Η τελευταία παρουσία του Αντρέα στο διεθνές σκηνικό, εκεί όπου μεγαλούργησε, μάγεψε, πάλεψε, δίδαξε πατριωτισμό και κοινωνικές πολιτικές, φώναξε για τα δίκια των κατατρεγμένων (όπως των Παλαιστινίων, των Αράβων) ήταν στην σύνοδο των Καννών, στις 27 Ιούνη του 1995.

Έμελλε εκείνη η σύνοδος να αποτελέσει την απαρχή της συγκρότησης του διευθυντηρίου της Ευρώπης, με πρώτο ρόλο στη Γερμανία, ενός διευθυντηρίου του οποίου τις στρατηγικές βιώνει σήμερα η Ελλάδα, με τραγικό τρόπο, με κυρίαρχη μάλιστα συμμετοχή του Κινήματος που ίδρυσε ο Αντρέας!

Ήταν εκεί, τότε ο Αντρέας ο μοναδικός που πάλεψε για να μην περάσουν στην Ενωμένη Ευρώπη οι επιλογές του τέλους των εθνικών κυβερνήσεων και της πλήρους κυριαρχίας του υπό τον έλεγχο της Γερμανίας διευθυντηρίου.

Μα ήταν μόνος. Ο Μιτεράν είχε φύγει. Το ίδιο κι ο Κολ, πολιτικός του αντίπαλος, αλλά σεβαστός.
Αισθάνθηκε μόνος. Και το είπε, στη συνέντευξή του, μια συνέντευξη συγκλονιστικά προφητική.
Χαρακτηρίστηκε, ακριβώς λόγω της γενναίας στάσης του «το μοναχικό λιοντάρι των Καννών».

Με πολύ εύθραυστη την υγεία του, με φωνή που με δυσκολία έβγαινε, αλλά με το μοναδικό του πάθος, όταν πίστευε ότι πάλευε για κάτι που πίστευε βαθιά.

«Αισθάνθηκα πολύ ξένος», είπε με παρρησία.
Κατήγγειλε τις αφόρητες πιέσεις που δέχτηκε, για να βάλει νερό στο κρασί του στο μείζον για την Ελλάδα θέμα του Σκοπιανού, πιέσεις όχι μόνο απ’ τους Γερμανούς αλλά ακόμα και από «φίλιες» δυνάμεις, όπως τον Φ. Γκονζάλες, με τον οποίο ήρθε τότε σε πολύ σκληρή κόντρα.

«Δεν μπορώ να ακούω μαθήματα για τη χώρα μου», τόνισε δημόσια καταγγέλλοντας αυτές τις πιέσεις.

Ενώ αναφερόμενος στο ζοφερό μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης κατήγγειλε:
• Πάμε σε ένα είδος συρρίκνωσης της εθνικής δύναμης, αλλά όχι στο βωμό μιας συλλογικής δημοκρατικής διαδικασίας, αλλά στο βωμό των κρίσεων ή των συμφερόντων.
• Υπάρχει σαφές σχέδιο για τη μηδενοποίηση των εθνικών κυβερνήσεων, που δεν θα παίζουν ρόλο, αλλά θα υπόκεινται στις κατευθύνσεις του διευθυντηρίου.
• Δημιουργείται το ερώτημα, τι ρόλο παίζουν οι εθνικές κυβερνήσεις, τι είναι η Ενωμένη Ευρώπη, ποιος την κυβερνά.

Και με τρεμάμενη αλλά γιομάτη πάθος φωνή:
• Είδα πράγματι το διευθυντήριο να λειτουργεί…

Αυτός ήταν ο Αντρέας.
Αυτοί ήταν, δυστυχώς, οι επίγονοί του, Σημίτης, ΓΑΠ, Βενιζέλος…

Κων/νος Καραμανλής: Ήταν μεγάλος ηγέτης!

Λίγο μετά την «έξοδο» του Αντρέα, ο Τηλ. Χυτήρης ενημέρωσε τον τότε εκπρόσωπο Τύπου της Ν.Δ. Πρ. Παυλόπουλο.
Ο Πρ. Παυλόπουλος ξύπνησε κι ενημέρωσε τον τότε πρόεδρο της Ν.Δ. Μιλτ. Έβερτ καθώς και τον Κων/νο Καραμανλή, μέσω του Θ. Χαριτόπουλου.

Το πρωί ο Κων/νος Καραμανλής επικοινώνησε με τον Πρ. Παυλόπουλο. Συμφώνησαν να στείλει τηλεγράφημα στους οικείους του Αντρέα. Το συνέταξε ο ίδιος.

Πριν το δημοσιοποιήσει μίλησε με στενό συνεργάτη του και του το διάβασε. Τον ρώτησε, πώς το βρίσκει.

«Είναι εντάξει, κύριε Πρόεδρε, αλλά μήπως η αναφορά στον «μεγάλο ηγέτη» που κάνετε είναι υπερβολική, ειδικά από σας;», του απάντησε.

«Άκου να σου πω, ο Αντρέας ήταν μεγάλος ηγέτης», του είπε ο Κων/νος Καραμανλής και στη συνέχεια του εξήγησε τη διαφορά ανάμεσα στον «ηγέτη» και τον «πολιτικό».

Και το τηλεγράφημα εστάλη, όπως είχε συνταχθεί.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Κων/νος Καραμανλής δεν είχε συγχωρήσει τον Αντρέα, για τα όσα έγιναν το 1985, με την εκλογή Πρόεδρου της Δημοκρατίας.

Ωστόσο είναι γνωστό, ότι στο «βρώμικο ‘89» είχε καθαρά ταχθεί κατά της παραπομπής του.

Και αυτό το είχε μεταφέρει «αρμοδίως» ο Πρ. Παυλόπουλος, ο οποίος ήταν τότε επικεφαλής του Νομικού Γραφείου του Προέδρου…
Επίσης οι μεταξύ τους παρεξηγήσεις λύθηκαν στην ιστορική τελευταία τους συνάντηση, όταν ο Κων/νος Καραμανλής ολοκλήρωσε τη δεύτερη Προεδρική του θητεία, το 1995.

Μίλησαν τότε de profundis (κάποια στιγμή θα αναφέρουμε με λεπτομέρειες εκείνη την πράγματι ιστορική τους συνάντηση)και αναγνώρισαν ο ένας στον άλλο την προσφορά του στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας, ιδιαίτερα τη μεταπολιτευτική, που και οι δυο τη σφράγισαν με την παρουσία τους…

Σχετικές ειδήσεις

• Λεουτσάκος: Έχω μεγάλες επιφυλάξεις για τα προτεινόμενα μέτρα
• Σακελλαρίδης: Τα μέτρα έχουν συγκεκριμένη κατεύθυνση, μεταφέρουν τα βάρη
• Στις Βρυξέλλες σήμερα η Φώφη Γεννηματά