Τατόι: Μια συναρπαστική ιστορία με βασιλιάδες και... «δράκους» με πύρινες γλώσσες

Ένα ταξίδι στη μοναδική ιστορία του κτήματος στο Τατόι που κάηκε από την πρόσφατη πυρκαγιά στην Βαρυμπόμπη.

15 Αυγούστου 2021 · 07:06

Τα πρώην βασιλικά ανάκτορα στο Τατόι πριν την πρόσφατη φωτιά

Intime

Μόλις 15 χιλιόμετρα βόρεια από το κέντρο της Αθήνας, στους πρόποδες της Πάρνηθας βρίσκεται το πρώην βασιλικό κτήμα στο Τατόι που στο παρελθόν φιλοξενούσε τη θερινή κατοικία της τέως βασιλικής οικογένειας. Ένα μέρος με πλούσια ιστορία γεμάτη ίντριγκες, «πνιγμένο» μέσα σε (μέχρι πρότινος) πυκνό δάσος επί δεκαετίες αποτελούσε όαση και πόλο έλξης για Αθηναίους και τουρίστες που ήθελαν να αποδράσουν για λίγο από την πόλη.

Το κτήμα του Τατοΐου, προτού γίνει στάχτη από την προσφατη καταστροφική φωτιά στη Βαρυμπόμπη, ήταν στολισμένο με πυκνά δάση από χαλέπιο πεύκη, πανύψηλα κυπαρίσσια, λεύκες, πλατάνια, οξιές, αγριοκουμαριές, ελιές, εσπεριδοειδή και πολλά άλλα δέντρα. Επίσης προστατεύεται από το δίκτυο Natura 2000 ως τόπος εξαιρετικού φυσικού κάλλους. Ανάμεσα στα δάση και στα κατάφυτα λιβάδια του βρίσκονται 40 ιστορικά κτίρια.

Η γέννηση του κτήματος στο Τατόι

Ταξιδεύοντας αιώνες πίσω στο παρελθόν, μαθαίνουμε ότι στη σημερινή τοποθεσία των ανακτόρων βρισκόταν η Αρχαία Δεκέλεια. Αιώνες αργότερα επί Τουρκοκρατίας, το Τατόι υπήρξε οθωμανικό τσιφλίκι. Μάλιστα το τοπωνύμιο προέρχεται από το όνομα του αλβανοβλάχου φύλαρχου Τατόη. Μετά την Επανάσταση του 1821, τα τσιφλίκια αυτά αγοράστηκαν από τον Φαναριώτη ευγενή Αλέξανδρο Καντακουζηνό προτού καταλήξουν στον Σκαρλάτο Σούτσο, σύζυγο της κόρης του, Ελπίδας.

Το ζεύγος Σούτσου έχτισε στο Τατόι ένα λιτό ισόγειο σπίτι, στην θέση όπου σήμερα βρίσκεται το υπασπιστήριο. Ανατολικά, στην κορυφή ενός υψώματος, κατασκευάστηκε ένας ανεμόμυλος, όπως επίσης κάποια πρόχειρα, υποστατικά. Εκείνη την περίοδο, το Τατόι ήταν πέρασμα, αλλά και καταφύγιο ληστρικών συμμοριών, στις οποίες οι Σούτσοι ενίοτε προσέφεραν πολιτική προστασία, πάντα με αντάλλαγμα.

Η έλευση της τέως βασιλικής οικογένειας στο Τατόι

Ήταν Αύγουστος του 1843 όταν πρώτη η βασίλισσα Αμαλία επισκέφθηκε την περιοχή και μαγεύτηκε από την ομορφιά της φύσης. Τον Απρίλιο του 1865 διανυκτέρευσε εκεί ο βασιλιάς Γεώργιος Α', ως φιλοξενούμενος του Σκαρλάτου Σούτσου που ήταν ο αυλάρχης του. Το Τατόι ήταν ο πρώτος σταθμός, της πρώτης περιοδείας του νεαρού τότε βασιλιά με σκοπό να γνωρίσει τη χώρα στην οποία αφίχθηκε το φθινόπωρο του 1863.

Το 1870 ο Γεώργιος Α' αναζητούσε μια τοποθεσία για να δημιουργήσει τη θερινή κατοικία του. Όταν το έμαθε αυτό ο σπουδαίος Γερμανός αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ υπέδειξε στον βασιλιά το Τατόι και τον έπεισε να το αγοράσει, κάνοντας λόγο για το κλίμα, την ύπαρξη άφθονου νερού και την άμεση επικοινωνία του με την πρωτεύουσα.

Πράγματι, ο βασιλιάς αγόρασε το κτήμα τον Μάιο του 1872 αντί 300.000 δραχμών τις οποίες κατέβαλε σε τέσσερις δόσεις. Τα χρήματα ήταν προίκα της συζύγου του, Όλγας Κονσταντίνοβα Ρομανόφ.

Ο Τσίλλερ είχε μεγάλα όνειρα και προσδοκίες για το κτήμα, καθώς ήθελε να κατασκευάσει εκεί ένα τεράστιο ανακτορικό συγκρότημα. Τις νέες Βερσαλλίες! Όμως ο βασιλιάς Γεώργιος «γκρέμισε» τα σχέδια του Τσίλλερ καθώς επιθυμούσε ένα κτήμα αναψυχής και όχι ένα ακόμα ανάκτορο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αρχική έκταση που αγόρασε ο Γεώργιος Α' ήταν περίπου 16.000 στρέμματα. Σε αυτά αργότερα προστέθηκε το 1877 το Μπάφι (προσφορά της Βουλής), αργότερα διάφορες μικροεκτάσεις στην θέση Κεραμίδι, και τέλος, το 1891, το οροπέδιο της Δρίζας. Έτσι, πλέον η συνολική έκταση του κτήματος ήταν 47.427 στρέμματα, το πρώτο και μεγαλύτερο κτήμα αναψυχής στην Ελλάδα..

Ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α' το σχεδίασε ως ένα κτήμα αναψυχής στο οποίο κυρίαρχο λόγο θα έχει το δάσος και δευτερεύοντα τα οικοδομήματα. Είχε υπό την εποπτεία του τη φύτευση του δάσους, τη χάραξη δασικών οδών, αλεών, κατασκευή γεφυρών, λιμνών και πηγών, ενώ έφερε και το κόκκινο ελάφι από την Ουγγαρία.

Η πρώτη προσωρινή εξοχική κατοικία του βασιλιά που κατασκεύασε ο Τσίλλερ ήταν ένα από διώροφο οίκημα και ολοκληρώθηκε το 1874. Αναφέρεται ως ξενώνας και ο Τσίλλερ το περιγράφει ως «ελληνοελβετικού ρυθμού».

Μερικά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1884 ο βασιλιάς ξεκίνησε την κατασκευή ενός νέου ανακτόρου αγγλικού τύπου, το οποίο μάλιστα ήταν αντίγραφο. Ο Γεώργος Α' και η βασίλισσα Όλγα, έστειλαν τον νεαρό τότε Σάββα Μπούκη στην Αγία Πετρούπολη προκειμένου να αποτυπώσει μια αγροικία αγγλικού τύπου, έργο του Άγγλου συναδέλφου του, Άνταμ Μένελαους. Η αγροικία αυτή βρισκόταν στο συγκρότημα ανακτόρων του Πέτερχοφ και ανήκε στον τσάρο Αλέξανδρο Β’ θείο της Βασίλισσας Όλγας. Η νέα έπαυλη είχε συνολικό εμβαδό 1.100 τ.μ.

Η βασιλική οικογένεια κατοίκησε στη νέα θερινή κατοικία για πρώτη φορά το 1889 και έκτοτε την επισκεπτόταν από τα τέλη του Μαΐου έως τα τέλη του φθινοπώρου. Το παλιό σπίτι δόθηκε στον διάδοχο Κωνσταντίνο και την οικογένειά του.

Στα τέλη του 19ου αιώνα κατασκευάστηκε μια σειρά κτισμάτων που θυμίζουν αγροτικούς οικισμούς της δυτικής Ευρώπης. Παράλληλα κατασκευάστηκε μια σειρά βοηθητικών κτιρίων όπως το σχολείο των βασιλοπαίδων, το διευθυντήριο, τηλεγραφείο, το ξενοδοχείο Τατόιον, η οικία Στουρμ, η κατοικία του δασκάλου Λύντερς, οινοποιείο, βουτυροκομείο, αποθήκες, σταύλοι, εργαστήρια, ναοί (Προφήτης Ηλίας και Αναστάσεως), κ.ά.

Πρέπει να σημειωθεί ότι στη δημιουργία και την οργάνωση του κτήματος εκτός από τον Γεώργιο Α’ σημαντικό ρόλο έπαιξαν επίσης οι Δανοί Λουδοβίκος Μύντερ (1873-1892) και Όθωνας Βάισμαν (1893-1914). Χάρη σε αυτούς πολλές σύγχρονες μέθοδοι καλλιέργειας ή και προστασίας των δασών εφαρμόσθηκαν στην Ελλάδα για πρώτη φορά στο Τατόι.

Η «χρυσή εποχή» του κτήματος διακόπηκε βίαια στις 30 Ιουνίου 1916 όταν ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά που 33.000 στρέμματα δάσους και επίσης το πρώτο ανάκτορο, τον τον Προφήτη Ηλία, τους σταύλους, τον πύργο στο Ρολόι, το σχολείο των βασιλοπαίδων και άλλα κτίσματα έξω από τον πυρήνα του κτήματος. Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος κινδύνεψε να εγκλωβισθεί μέσα στις φλόγες, ενώ εννέα άνθρωποι κάηκαν. Επίσης η πυρκιαγιά έκαψε μεγάλο μέρος της πανίδας του κτήματος, συμπεριλαμβανομένων των κόκκινων ελαφιών.

Η ταραχώδης από πολιτικής άποψης περίοδος που ακολούθησε δεν επέτρεπε την άμεση ανασυγκρότηση η οποία τελικά πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της περιόδου της Α' Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Κατά την περίοδο, περίπου, προς το 1930, κατασκευάστηκε το συγκρότημα κατοικιών και εργαστηρίων, γνωστό ως «μάνδρα», όπως, επίσης, και ο σταθμός χωροφυλακής. Η παλινόρθωση της μοναρχίας οδήγησε στην προσθήκη στο κτήμα του κομψού διευθυντηρίου, του μαυσωλείου, καθώς και των διάσπαρτων πέτρινων φυλακίων της Φρουράς.

Ακολούθησε η περίοδος της κατοχής από τις δυνάμεις του Άξονα και η διπλή λεηλασία κατά τα Δεκεμβριανά. Εκείνη την περίοδο το κτήμα, καθώς και η έπαυλη, διαλύθηκαν πλήρως. Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, πιο συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1945, το κτήμα κάηκε εκ νέου, γεγονός το οποίο, πιθανότατα, οφειλόταν σε βαθύτερα πολιτικά κίνητρα.

Η βασιλική οικογένεια επέστρεψε στο Τατόι τον Σεπτέμβριο του 1946 και από το τέλος του 1948 γίνεται η μόνιμη κατοικία της. Η δεκαετία 1954 – 1964 μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η δεύτερη χρυσή εποχή του Τατοϊου. Η τέως βασιλική οικογένεια παρέμεινε στο Τατόι έως το πρωινό της 13ης Δεκεμβρίου 1967, ημέρας του Αντικινήματος κατά της Χούντας. Μετά την 1η Ιουνίου 1973, ημέρα που η Χούντα κατέλυσε και τυπικώς την Βασιλεία, τα μεν κτήρια του Τατοϊου περιήλθαν στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, η δε γη στο υπουργείο Γεωργίας. Από το 1974 αφέθηκε στην εγκατάλειψη και την λεηλασία.

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, πέραν της εγκατάλειψης και των λεηλασιών, το κτήμα έχει υποστεί τρεις μεγάλες πυρκαγιές (με τη φετινή), αλλά και τον καταστρεπτικό σεισμό της 7ης Σεπτεμβρίου 1999, το επίκεντρο του οποίου ήταν πολύ κοντά στο Τατόι. Επίσης, το κτήμα περιήλθε στο Δημόσιο, συνολικά, τέσσερις φορές το 1924, το 1973, το 1994 και το 2003.

Κτίρια και Εγκαταστάσεις

Το πρώην Βασιλικό Κτήμα Τατοΐου, διαιρείται σε τρείς αυτόνομες και αυτοτελείς ενότητες: Την Ανακτορική, την Διοικητική και το «Χωριό» (Γεωκτηνοτροφική/Οικιστική ενότητα. Ξεχωριστή ενότητα του Κτήματος αποτελεί το Βασιλικό Κοιμητήριο.

Ανακτορική Ενότητα

Βασιλική Έπαυλη-Παλάτι
Το πρώτο Ανάκτορο, «Ανάκτορο Κωνσταντίνου»
Το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία
Τα μαγειρεία
Το υπασπιστήριο
Κτήριο προσωπικού
Κατοικία του φροντιστή
Το κτήριο των τηλεπικοινωνιών
Η «Οικία Στουρμ»
Τα γκαράζ
Οι στρατώνες
Ο πύργος στο «Ρολόι»
Το «σχολείο των βασιλοπαίδων»
Το φυλάκιο της εσωτερικής πύλης
Η οικία του Αρχικηπουρού
Θερμοκήπιο της βασίλισσας Φρειδερίκης

Διοικητική ενότητα

Διευθυντήριο
Δασονομείο
Κτήριο των αξιωματικών της φρουράς
Σταθμός χωροφυλακής

Το χωριό

Τα εργατόσπιτα
Το Χάνι του Λύγδα – Το «Ανακτορικόν Δάσος»
Το ξενοδοχείο «Τατόϊον»
Το παλιό βουστάσιο
Το ιπποστάσιο
Το νέο βουστάσιο
Χοιροστάσιο
Η «μάνδρα»
Το οινοποιείο
Εμφιαλωτήριο
Βουτυροκομείο
Το κτήριο των εποχικών εργατών
Γαλακτοκομείο
Το ελαιοτριβείο

Το Βασιλικό Κοιμητήριο

Δημιουργήθηκε στις 6 Αυγούστου 1899, με πρωτοβουλία της Βασίλισσας Όλγας. Ο ναός της Αναστάσεως του Κυρίου βρίσκεται στον λόφο που φέρει την ονομασία Παλαιόκαστρο. Η πρώτη που είχε ενταφιαστεί εκεί ήταν η πριγκίπισσα Όλγα. Από τότε όλα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας ενταφιάζονταν σε εκείνο τον χώρο σε λιτούς μαρμάρινους τάφους.

Σύλλογος Φίλων Τατοΐου

Ιδρύθηκε το 2012. Οι άνθρωποι του Συλλόγου γνωρίζουν καλά το κτήμα και την ιστορία του. Ο Σύλλογος αφιερώνει μέρος των εσόδων του για την εκπόνηση εμπεριστατωμένων μελετών για ορισμένα από τα κτίρια του κτήματος, ώστε να μπορέσουν να εγκριθούν τα κονδύλια που απαιτούνται για την αποκατάστασή τους, ενώ θα βρίσκεται δίπλα στην πολιτεία για την επόμενη μέρα μετά την πρόσφατη καταστροφική πυρκαγιά.

0125