Χρήστος Τζίκας: Μύηση στην ιεροτελεστία πίσω από το κουκλοθέατρο - «Μυσταγωγία» χαμένη στον χρόνο

Στα βάθη του χρόνου χάνεται η τέχνη του κουκλοθεάτρου. Μάλιστα, κάποιοι ειδικοί κάνουν λόγο ότι το κουκλοθέατρο είναι προγενέστερο του θεάτρου.

Όπως και να έχει το κουκλοθέατρο εκπέμπει μια συγκλονιστική μαγεία. Η τέχνη να «γεννήσεις» με τα χέρια σου μια κούκλα και μετά να την θέσεις στην μικρή σκηνή είναι η διαδικασία μιας ιεροτελεστίας πολύ ιδιαίτερης. Ο Χρήστος Τζίκας μιλά στο Newsbomb.gr για το κουκλοθέατρο. Φτιάχνει μαριονέτες, εκπαιδεύει παιδιά στο να δημιουργούν και αυτά κούκλες και στήνει παραστάσεις κουκλοθεάτρου. Ένας άνθρωπος με βάθος και με διαύγεια μεταδίδει πολιτισμό και «σφυρηλατεί» μια κουλτούρα για μικρά αλλά και μεγάλα παιδιά.

Πως ξεκίνησε η ασχολία σου με τις μαριονέτες; Τι σε τράβηξε σε αυτές; Εκπέμπουν μαγεία;

«Η επαφή μου με τον πραγματικά «μαγικό» κόσμο του κουκλοθέατρου ξεκίνησε από την παιδική μου ηλικία. Είχα την τύχη να μεγαλώσω σε οικογένεια κουκλοποιών και κουκλοπαικτών με τον πατέρα μου επαγγελματία στον χώρο. Υπό αυτή την έννοια, το κουκλοθέατρο ήταν πάντα μία γνώριμη, οικεία και γοητευτική μορφή τέχνης για μένα. Έκτοτε η σχέση μου με το θέατρο μαριονέτας είναι δυναμική, καθώς διερευνώ τα περιθώρια της σύνδεσής του τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό-καλλιτεχνικό επίπεδο με την παιδαγωγική, την ψυχολογία, την ειδική εκπαίδευση και άλλους τομείς μέσα από τις σπουδές και την ιδιότητά μου ως εκπαιδευτικός».

Τα βλέμματα αλλά και όλες οι αισθήσεις των παιδιών μαγνητίζονται από το κουκλοθέατρο γιατί συμβαίνει αυτό;

«Πράγματι, τα παιδιά αγαπούν το κουκλοθέατρο, ωστόσο στη μακρόχρονη ιστορική και πολιτισμική του διαδρομή δεν αποτελούσε ένα κατεξοχήν παιδικό θέαμα, όπως συχνά εκλαμβάνεται σήμερα. Το θέατρο της κούκλας, μαγνητίζει τον θεατή -παιδί ή ενήλικα- καθώς αποτελεί μια μύηση στη δημιουργία «νέων κόσμων», κατασκευάζοντας ιδιότυπα πεδία μεταξύ του φανταστικού και του πραγματικού. Η γοητεία του βρίσκεται στην ιδιότητά του να αναπαριστά μορφές, σχέσεις, δράσεις και αλληλεπιδράσεις στα όρια των υλικών, συναισθηματικών και συμβολικών τους διαστάσεων».

Χριστούγεννα σε λίγες ημέρες και έχεις φτιάξει πιο γιορτινές κούκλες; Ποιες είναι αυτές;

«Στα πλαίσια των χριστουγεννιάτικων παραστάσεων έχω κατασκευάσει κάποιες κούκλες οι οποίες εντάσσονται σε ένα διαδραστικό πρόγραμμα θεάτρου κούκλας και μαριονέτας. Μεταξύ άλλων πρωταγωνιστούν ο Καρυοθραύστης, η βασίλισσα του πάγου, το ξωτικό των Χριστουγέννων και ο ιπτάμενος καλικάντζαρος».

Αλήθεια πώς δημιουργείται μια μαριονέτα και πόσος χρόνος απαιτείται για να κατασκευαστεί;

«Η δημιουργία μιας μαριονέτας ή μιας παράστασης θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μια κατάσταση «κοσμογονίας». Πρόκειται για διαδικασία μετασχηματισμού πρωτόλειων υλικών σε ένα ολοπαγές αισθητικό αποτέλεσμα μέσα από τη σύμπραξη ποικίλων μορφών τέχνης. Από τον σχεδιασμό, την κατασκευή, τη χρήση διαφορετικών υλικών, μέχρι το σενάριο ή τη μουσική πλαισίωση, ο κουκλοποιός - κουκλοπαίχτης οικειοποιείται και εναλλάσσει ρόλους. Ως εκ τούτου, ενώ σε ένα γενικό πλαίσιο η διαδικασία κατασκευής μιας μαριονέτας θα μπορούσαμε να πούμε πως απαντά σε μια ακολουθία, τα «στάδια» δεν έχουν κανονιστικό χαρακτήρα ούτε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο. Με δεδομένο ότι κάθε νέα παραγωγή έχει άλλες προοπτικές και διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά ανακύπτουν διαφοροποιημένες ή πιο σύνθετες απαιτήσεις. Έτσι, η μελέτη στο πεδίο, η επίλυση τεχνικών και θεωρητικών προβλημάτων, η διαρκής προσπάθεια να ανακαλύψεις νέες μεθόδους, είναι ζητήματα που απαιτούν αφοσίωση αλλά κρύβουν μέσα τους τη γοητεία της δυνατότητας να δημιουργείς μια «νέα πραγματικότητα».

Ποιες είναι οι παιδαγωγικές διαστάσεις του κουκλοθέατρου;

«Στην παιδαγωγική του διάσταση, το κουκλοθέατρο με τα παιγνιώδη και ψυχαγωγικά του χαρακτηριστικά δύναται να αναδειχθεί σε μέσο και διαδικασία διαπραγμάτευσης γνώσεων, συναισθημάτων καθώς και προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Η κούκλα και οι διαδρομές της, αποτελώντας μια σκιαγράφηση τόσο του εγώ όσο και της ετερότητας, διαμορφώνουν τις δυναμικές της ταύτισης, της εσωτερίκευσης νοητικών και συμπεριφορικών δομών αλλά και την καλλιέργεια της κριτικής και δημιουργικής σκέψης. Τα φαντασιακά της χαρακτηριστικά, παραπέμπουν εν τέλει σε θέματα της κοινωνικής στιγμής που προσλαμβάνονται, ενισχύοντας την δυνατότητα του παιδιού να ερμηνεύσει, να αποδομήσει ή/και να επανανοηματοδοτήσει το παρόν σε ψυχολογικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο.

Επιπλέον, στο επίπεδο της διδακτικής του αξιοποίησης το κουκλοθέατρο μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα του σχεδιασμού, της δόμησης και της υλοποίησης εκπαιδευτικών παρεμβάσεων σε παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Η χρήση της κούκλας, είναι αποδεδειγμένο ότι συμβάλει θετικά στην παρέμβαση σε πεδία μαθησιακών και ειδικών μαθησιακών δυσκολιών, συναισθηματικών διαταραχών, ψυχοκοινωνικών ελλείψεων κ.α. Μέσα από τη μεθοδική ένταξη του κουκλοθέατρου στις διαδικασίες παρέμβασης ενισχύονται πεδία όπως μνήμη, η προσοχή, η συγκέντρωση κ.α».

Πέραν από τις παραστάσεις κάνεις και εργαστήρια κατασκευής κούκλας; Σε τι επωφελούνται τα παιδιά από αυτά;

«Πράγματι, παράλληλα με τις παραστάσεις συντονίζω το «Παιδικό Εργαστήριο Κουκλοθέατρου». Πρόκειται για ένα «πλανόδιο» εργαστήριο, το οποίο φιλοξενείται σε διάφορους χώρους πολιτισμού σε όλη την Ελλάδα και εισάγει τα παιδιά στον μαγικό κόσμο του κουκλοθέατρου. Ο στόχος του είναι διπλός. Αφενός τα παιδιά να πειραματιστούν και να αυτενεργήσουν μετασχηματίζοντας απλά υλικά σε αισθητικά δημιουργήματα, κούκλες, μορφές και σκηνικά αντικείμενα. Αφετέρου αξιοποιώντας τη φαντασία και εκφράζοντας τα συναισθήματά τους, να βιώσουν την απόλαυση της εμψύχωσης και της δραματοποίησης των δημιουργημάτων τους.

Αναλυτικότερα, το χειρωνακτικό – κατασκευαστικό μέρος του εργαστηρίου, ενισχύει τον πειραματισμό, την έκφραση, τη δημιουργικότητα και ταυτόχρονα αναπτύσσει δεξιότητές και γνωστικές διαδικασίες όπως η λεπτή κινητικότητα, η εύρεση στρατηγικών διαχείρισης, επίλυσης, οργάνωσης κ.α. Σε αυτή τη διαδικασία τα παιδιά «χρησιμοποιώντας τα χέρια τους» ανακαλύπτουν τρόπους να εκφράσουν τις σκέψεις, τη φαντασία και τα συναισθήματά τους. Με την ολοκλήρωση της κατασκευής της κούκλας, το εργαστήριο περνάει στο στάδιο της εμψύχωσης και της δραματοποίησης. Η κούκλα αξιοποιείται τώρα ως εργαλείο με στόχο την έκφραση της φαντασιακής δυναμικής των παιδιών. Οι σκέψεις που ενυπήρχαν ήδη κατά την διαδικασία της κατασκευής τώρα οργανώνονται καθώς τα παιδιά πειραματίζονται πάνω σε βασικές αρχές της εμψύχωσης. Δημιουργούνται ιστορίες, αφηγηματικές δομές, μικρά σενάρια, εξιστορήσεις του πραγματικού και του φανταστικού με στόχο να υλοποιηθεί το πέρασμα από την «κούκλο – κατασκευή» στο «κουκλο – θέατρο»».

Η ιστορία της μαριονέτας χάνεται στα βάθη των αιώνων, σήμερα τι την κάνει επίκαιρη;

«Θεωρώ ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της κούκλας στην μακρόχρονη διαδρομή της είναι εκείνα που την καθιστούν και επίκαιρη. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η κούκλα μας απελευθερώνει μιλώντας (λεκτικά ή συμβολικά) εκ μέρους μας για τις σκέψεις, τους φόβους, τις αδυναμίες και τα όνειρά μας.

Σκέψεις, άγχη και προβληματισμοί, προσεγγίζονται και εξωτερικεύονται με θετικό τρόπο μέσω της ψυχαγωγικής, φαντασιακής και αλληγορικής δυναμικής του κουκλοθεάτρου. Δημιουργούμε έτσι τις προϋποθέσεις για να περάσουμε από τον συναισθηματικό μονόλογο σε έναν ασφαλή διάλογο και να ανακαλύψουμε νέες θετικές προοπτικές. Η μαριονέτα, σκιαγραφεί τόσο μαγικά τον συναισθηματικό μας κόσμο και του δίνει μορφή και φωνή, μια φωνή που φωτίζει απελευθερωτικά εσωτερικές πραγματικότητες που παρέμεναν στη σκιά.

Θα έλεγα ότι, όσο υφίσταται η ανάγκη των ανθρώπων να φαντάζονται ένα διαφορετικό κόσμο και να τον υλοποιούν έστω και συμβολικά, το κουκλοθέατρο θα αποτελεί ένα ασφαλές πεδίο συνομιλίας με όσα οραματιζόμαστε».

Ποια είναι η ευχή σου για τον νέο χρόνο;

«Εύχομαι το 2022 να είμαστε όλοι και όλες υγιείς και να ξεπεράσουμε τις πολυεπίπεδες δυσκολίες που ανέκυψαν όλο το προηγούμενο διάστημα.

Να διαχειριστούμε, με όσο το δυνατόν πιο δημιουργικό και αισιόδοξο τρόπο, τα όμορφα – που ελπίζω- ότι θα έρθουν».

Του κουτιού τα παραμύθια

Πολλοί από τους αναγνώστες είχαν επαφή και με ένα τηλεοπτικό κουκλοθέατρο κάποτε… «Του Κουτιού τα παραμύθια».

Το «Του Κουτιού τα Παραμύθια» είναι παιδική τηλεοπτική σειρά που μεταδόθηκε τις τηλεοπτικές σεζόν 1987 έως 1988 από την ΕΡΤ. Η ιδέα και το σενάριο της εκπομπής ήταν της Ήβης Σοφιανού, η μουσική της γράφτηκε από το συνθέτη Ηλία Ανδριόπουλο και οι στίχοι από το στιχουργό Μιχάλη Μπουρμπούλη. Η σειρά σημείωσε μεγάλη επιτυχία κατά την πρώτη της προβολή της.

Στην σειρά πρωταγωνιστεί ένα μικρό κορίτσι, η Παρασκευούλα (Παρασκευή Γεωργιάδου), το οποίο είχε κρυμμένο κάτω από το κρεβάτι της ένα μεγάλο κουτί. Μέσα σε αυτό το κουτί υπήρχε ένας μαγικός κόσμος γεμάτος παραμύθια. Μέσα σε αυτό υπάρχουν τέσσερις φιγούρες, ο Ρούχλας (Παύλος Κοντογιαννίδης), ο Φιόγκος (Φαίδων Σοφιανός), ο Σεβαστιανός (Παύλος Χαϊκάλης) και η Μελιά (Ήβη Σοφιανού), οι οποίες εξιστορούνταν ιστορίες από όλη τη γη. Οι ήρωες αυτοί ήταν κούκλες…

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.