Τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια στη σκιά της «Ο»

Ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά δεν έλαβε χώρα αυτές τις ημέρες. Ο λόγος για τα Ραγκουτσάρια της Καστοριάς.

Είναι ένα πρώιμο καρναβάλι που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Καστοριά 6-8 Ιανουαρίου, κατά το οποίο οι κάτοικοι μεταμφιέζονται και φορούν απαραιτήτως μάσκες. Οι μάσκες αυτές έχουν συμβολικό χαρακτήρα, αφού η όψη τους είναι τρομακτική και αποσκοπούν στο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη.

Ο Αντιδήμαρχος Τουρισμού Καστοριάς Αθανάσιος Ρήμος μιλώντας στο Newsbomb.gr μιλάει για την σημασία που έχει το έθιμο για τους κατοίκους της πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Τονίζει δε ότι πρόκειται για ένα έθιμο ιδιαίτερο που χάνεται στα βάθη των αιώνων και φυσικά συνοδεύεται από ήχους από τα χάλκινα.

Το όνομα και η καταγωγή αυτού του εθίμου εντοπίζονται στην κλασική αρχαιότητα, από την οποία μέσω Ρώμης και Βυζαντίου μεταφέρθηκε στις μέρες μας. Είναι πολύ πιθανό το όνομα να προέρχεται από τη λατινική λέξη «rogatores», που σημαίνει ζητιάνοι, και η οποία πολύ εύστοχα ορίζει την ιδιότητα αυτού που συμμετέχει στην ομάδα των μεταμφιεσμένων. Υπάρχει, δηλαδή, η συνήθεια οι μεταμφιεσμένοι να ζητούν διάφορα δώρα από τα σπιτικά που επισκέπτονται σε ανταπόδοση της συνεισφοράς τους στην απομάκρυνση των κακών πνευμάτων.

Το τριήμερο των «Ραγκουτσαρίων» αποτελεί ένα από τα τουριστικά αξιοθέατα της Καστοριάς, που κάθε χρόνο συγκεντρώνει όλο και περισσότερους επισκέπτες. Μα φέτος αυτό δεν θα είναι εφικτό.

Όπως λέει στο Newsbomb.gr ο κ. Ρήμος και φέτος προέχει η προφύλαξη όλων από την πανδημία και του χρόνου θα είναι τα καλύτερα Ραγκουτσάρια που θα έχουν γίνει ποτέ…

Ραγκουτσάρια στην Καστοριά… δεν θα γίνουν φέτος λόγω covid-19 και Όμικρον. Ωστόσο είναι μια γιορτή που ταυτίζεται με την πόλη της Καστοριάς;

«Αναμφίβολα. Είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του Καστοριανού αστικού πολιτισμού. Είναι ένα πατροπαράδοτο έθιμο που διαφοροποιείται όχι μόνο από την ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς, αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα.

Ο τρόπος οργάνωσης (προετοιμασία), τέλεσης και έκφρασης του εθίμου, έχει αποκλειστικά τοπικό χαρακτήρα. Αναμφισβήτητα τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια αποτελούν την πιο γνωστή πολιτιστική έκφραση της Καστοριάς από τη σύγχρονη τέλεσή τους (αρχές του 1900) μέχρι σήμερα, ενώ είναι το πρώτο πολιτιστικό γεγονός που έρχεται στο μυαλό κάποιου όταν σκέφτεσαι την Καστοριά».

Ποια είναι η φιλοσοφία της και η διαδικασία για τα Ραγκουτσάρια και τι συμβολίζουν;

«Η δημοτική αρχή συν-διοργανώνει και συν-διαμορφώνει το έθιμο με μια πλειάδα ενεργών μπουλουκιών (ομάδες καρναβαλιστών) της πόλης.

Οι συμμετέχοντες αφουγκράζονται την τοπική παράδοση μέσα από την έκφραση της μεταμφίεσης, του χορού και της μουσικής. Οι ορχήστρες που συνοδεύουν τα μπουλούκια συντίθενται αποκλειστικά από πνευστά (χάλκινα) και κρουστά όργανα αποτελούν την πεμπτουσία των Καστοριανών Ραγκουτσαριών.

Για κάθε συμμετέχοντα καρναβαλιστή, επισκέπτη και θεατή, το έθιμο έχει ξεχωριστό συμβολισμό. Για κάποιους συμβολίζει τις πατροπαράδοτες παραδόσεις, για άλλους την ελευθερία έκφρασης, την ευχαρίστηση, τη χαρά και τη διασκέδαση.

Σε κάθε περίπτωση όμως η επιδίωξή και ο ρόλος των διοργανωτών θα πρέπει να είναι η υλοποίηση ενός πλάνου που θα συμβάλει στην προστασία του χαρακτήρα του εθίμου και τη συνέχισή του.

Γιατί τα «μπουλούκια» και ο κόσμος καταλήγουν στο Ντολτσό στις 8 Ιανουαρίου, τι σηματοδοτεί αυτή η κίνηση;

«Η πλατεία «Αφοί Εμμανουήλ» στη συνοικία Ντολτσό είχε συνδεθεί με την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της Καστοριάς στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Αποτελούσε το πιο κεντρικό σημείο της πόλης εκτός των τειχών ως τόπος εμπορίου, αγοράς, διασκέδασης κ.ά. Οι ανάγκες έκφρασης εκείνη την εποχή ήταν διαφορετικές. Αξιοσημείωτη είναι η ανάγκη της χριστιανικής κοινότητας που τόνωσε την εθνική της συνείδηση μέσα από το έθιμο των Ραγκουτσαριών, χρησιμοποιώντας την πλατεία για εορταστικές εκδηλώσεις μεταξύ αυτών και τις καρναβαλικές. Έτσι, ακόμα και σήμερα, η πλατεία κρατάει τον πολιτιστικό ρόλο που είχε στο παρελθόν αφού κατακλύζεται από μπουλούκια καρναβαλιστών για το κλείσιμο του εθίμου το απόγευμα της 8ης Ιανουαρίου.

Η πλατεία αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί ζωτικό κομμάτι της πόλης. Φιλοξενεί την αναθηματική στήλη προς τιμή των εθνομαρτύρων Ιωάννη (1774-1798) και Παναγιώτη Εμμανουήλ (1776-1798), στενοί συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου, ενώ γύρω από αυτή στέκουν μερικά από τα πιο επιβλητικά αρχοντικά της Καστοριάς, μεταξύ αυτών και η πατρογονική οικία των αδελφών Εμμανουήλ».

Είναι ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων;

«Πηγές από τις οποίες αντλούμε πληροφορίες για την ύπαρξη και τέλεση του εθίμου αναφέρουν ότι προέρχονται από τα αρχαιοελληνικά χρόνια για να περάσουν μετέπειτα στα ρωμαϊκά. Η επικρατέστερη άποψη αναφέρει ότι η ονομασία του εθίμου προέρχεται από το λατινικό ρήμα rogo που σημαίνει «ζητώ» και το rogator που σημαίνει «ζητιάνος». Οι σύγχρονες ρίζες του εθίμου τοποθετούνται στις αρχές του 1900 περίπου.

Όμως, οι λόγοι που δημιούργησαν τον τρόπο τέλεσης, τη μεταμφίεση και τα μουσικά ακούσματα των Καστοριανών Ραγκουτσαριών είναι απόρροια διαφόρων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που η εξέλιξή τους αλλάζει με τα χρόνια. Δεν παύει να είναι ένα αστικό καρναβάλι που με την πάροδο του χρόνου επηρεάζεται, επηρεάζει και εξελίσσεται, με αποτέλεσμα να μην συναντάμε στις μέρες μας μία καθολική συμβατότητα με τα αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά χρόνια, ειδικά στη μεταμφίεση.

Με τα χρόνια το έθιμο πήρε μεγάλες διαστάσεις όσο αφορά τη συμμετοχή. Τα μικρά παιδιά ταυτίζονται με τους κινηματογραφικούς υπερήρωες φορώντας τη στολή του batman κ.ά., ενώ ταυτόχρονα θα συναντήσεις και μεγαλύτερα άτομα με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές, εμφανίσεις με διονυσιακά σύμβολα όπως το κλήμα, καθώς και εμφανίσεις με διάθεση σάτιρας ως επί το πλείστον από την επικαιρότητα. Επιπλέον, συναντάμε την ανατροπή ρόλων σε επίπεδο εικόνας ως φυσικό επακόλουθο των ημερών, όπου οι γυναίκες ντύνονται άντρες, οι άντρες γυναίκες ή γιαγιάδες.

Παρόλα αυτά, αναλλοίωτα παραμένουν ο αυθορμητισμός και η μεγάλη συμμετοχή που σε συνάρτηση με τη μουσική δίνουν μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα.

Τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια αφορούν όλους τους Καστοριανούς και αυτό το βιώνουμε από παιδιά».

Ποιες είναι οι ομοιότητες του με τις αποκριές και ποιες οι διαφορές του;

«Η μεταμφίεση, ο ενθουσιασμός, η σατιρική διάθεση, η διακωμώδηση, η βιωματική εμπειρία, η απελευθέρωση του νου και του σώματος, η ψυχική εκτόνωση, είναι από τα βασικά κοινά σημεία με το καρναβάλι της Αποκριάς. Κατά τα άλλα, και τα δυο έθιμα (Καστοριανά Ραγκουτσάρια – Απόκριες) έχουν την πολυμορφία τους. Σημαντικές διαφορές επισημαίνονται στα ιστορικά στοιχεία, στις παραδόσεις και δοξασίες, στο χρόνο και τον τρόπο τέλεσης των εθίμων και σε μια γενικότερη φιλοσοφία των εθίμων που είναι συνυφασμένη με την παράδοση του κάθε τόπου και τη συνείδηση των καρναβαλιστών.

Οι Απόκριες περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων (φωτιές, αυτοσχέδια βεγγαλικά, κάψιμο καρνάβαλου, παρελάσεις, άρματα κ.ά.) διαφορετικές για κάθε τόπο, ενώ έχουν και διαφοροποιημένο μουσικό ύφος επηρεασμένο από ξένα καρναβαλικά πρότυπα.

Επιπλέον, τα δύο έθιμα τελούνται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Στον εθιμικό κύκλο του δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα – Θεοφάνεια) τα Ραγκουτσάρια με σταθερές ημερομηνίες (6,7 & 8 Ιανουαρίου), ενώ οι Απόκριες την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ως κινητή γιορτή».

Σας θλίβει το γεγονός που δεν θα πραγματοποιηθούν και φέτος τα Ραγκουτσάρια;

«Τα Ραγκουτσάρια είναι μια από τις πιο αγαπημένες παραδόσεις στην Καστοριά κι ως εκ τούτου μας στεναχωρεί ιδιαίτερα η δεύτερη συνεχόμενη ματαίωση τους λόγω των μέτρων για τον περιορισμό της πανδημίας.

Ένα έθιμο σαν τα Ραγκουτσάρια δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί υπό όρους όταν μπουλούκια υπό τους ήχους των πνευστών και κρουστών οργάνων, μέσα σε μια έκρηξη κεφιού, περιφέρονται αδιάκοπα στους δρόμους της πόλης.

Η απόφαση της ματαίωσης θλίβει δημοτική αρχή και καρναβαλιστές, πλήττει επιχειρηματίες και εργαζόμενους, όμως προέχει η υγεία όλων μας.

Ευελπιστούμε να ανταμώσουμε στις 6, 7 & 8 Ιανουαρίου 2023 (Καστοριανοί και επισκέπτες) στους δρόμους της πόλης και να χαρούμε τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια».

Ποια είναι η ευχή σας για την νέα χρονιά;

«Η έλευση του 2022 να σημάνει ένα νέο ξεκίνημα δίχως περιορισμούς και φοβίες. Να φέρει ελπίδα και αισιοδοξία. Εύχομαι σε όλους υγεία, προσωπική και οικογενειακή ευτυχία».

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.

Διαβάστε επίσης:

Μουσική του δρόμου... Εκεί όπου «γράφονται» με νότες η ελευθερία και ο πολιτισμός

Μεκίλα: Η βραβευμένη ελληνική τεκίλα φτιάχνεται με φραγκόσυκα από την Αμοργό