Τα χώματα της Χαλκιδικής μυρίζουν Ελλάδα από την αρχαιότητα
Τι σκέφτεστε ακούγοντας την λέξη Χαλκιδική; Σίγουρα καλοκαίρι, παραλίες και όμορφες θάλασσες. Όμως αδικείτε όλοι σας αυτόν τον τόπο καθώς έχει πλούσια ιστορία και παράδοση. Η ιστορία της Χαλκιδικής είναι πολύ σημαντική καθώς υπήρξε αιώνες τώρα κομβικό σημείο. Το γεγονός αυτό το αποδεικνύουν και τα πλούσια έθιμα της και οι παραδόσεις της.
O συγγραφέας, εκπαιδευτικός, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Δημοτικών Ραδιοτηλεοπτικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Ελλάδας, Πρόεδρος της Δημοτικής Επιχείρησης Ραδιοφωνίας Πολυγύρου και Δημοτικός Σύμβουλος Πολυγύρου Χρήστος Φυλαχτός αναλύει στο Newsbomb.gr παραδόσεις και έθιμα του τόπου του αποδεικνύοντας τις βαθιές ρίζες που έχει η ιστορία του τόπου του. Ο ίδιος θέλει αυτή η ιστορία να μη χαθεί και να περάσει στις επόμενες γενιές.
Η συζήτηση μας ξεκινά με το έθιμο της Καμήλας και πως αυτό γιορτάζεται την ημέρα των Θεοφανίων. Η Χαλκιδική μυρίζει Ελλάδα από την αρχαιότητα, υπήρξε κομβική σε όλες τις μεγάλες ιστορικές περιόδους. Το DNA της βαθύ ελληνικό με μύθους και θρύλους που ζωντανεύουν ως σήμερα. Ο κ Φυλαχτός αποτυπώνει πολλά άγνωστα σημεία στο Newsbomb.gr
Τι γνωρίζετε για το έθιμο «Της καμήλας», τι συμβολίζει και γιατί εορτάζεται την ημέρα των Θεοφανίων; Πώς το αποτυπώσατε εσείς;
«Το έθιμο της Μανιώς πραγματοποιείται στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής εδώ και πάρα πολλά χρόνια, χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία που αναβίωσε το δρώμενο. Αναπαριστά την αρπαγή μιας όμορφης Γαλατσάνας από τον αυθάδη γιο του Τούρκου τσαούση της περιοχής και την απελευθέρωση από τον αγαπημένο της.
Σύμφωνα με την παράδοση και το σχετικό δημοτικό τραγούδι που έχει διασωθεί από γενιά σε γενιά, ο Χουσεΐν γιος του Τούρκου επιτρόπου ερωτεύτηκε τη Μανιώ και - παρά τις αντιδράσεις του πατέρα του - την άρπαξε και τη φυλάκισε στο κονάκι του. Στη συνέχεια, ο αγαπημένος της Ζαφείρης μαζί με τους φίλους του, μεταμφιέστηκαν και κρύφτηκαν κάτω από ένα ομοίωμα καμήλας και αφού πρώτα ξεγέλασαν και μέθυσαν τους φρουρούς της, την έκλεψαν. Την επόμενη μέρα, ανήμερα του Αϊ-Γιάννη, για να προλάβουν τις αντιδράσεις των Τούρκων, τελέσαν τον γάμο των δυο ερωτευμένων.
Εικάζεται ότι επειδή η μέρα των Θεοφανείων ήταν και είναι σημαντική ημέρα για τους χριστιανούς, οι Τούρκοι δεν περίμεναν ότι δε θα λειτουργηθούν όλοι οι πιστοί την ημέρα εκείνη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να είναι πιο χαλαροί στη φύλαξη της Μανιώς, δίνοντας την ευκαιρία στον αγαπημένο της και στους φίλους του να την κλέψουν.
Οι απόψεις για το πότε ακριβώς συνέβη η αρπαγή της Μανιώς, το κόλπο της καμήλας και τα όσα ακολούθησαν διίστανται. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι έλαβε χώρα στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ κάποιοι άλλοι την αυγή του 20ου αιώνα.
Στις μέρες μας, κάθε χρόνο – πλην των δύο χρόνων λόγω πανδημίας - στις 5, 6 και 7 Ιανουαρίου, οι κάτοικοι του χωριού, συντροφιά με πολλούς επισκέπτες αναβιώνουν το έθιμο.
Συγκεκριμένα, στις 5 του Γενάρη, οι νέοι περιδιαβαίνουν όλο το χωριό με κουδούνια και ετοιμάζουν την καμήλα.
Στις 6 Ιανουαρίου, ανήμερα των Θεοφανείων, μετά τον αγιασμό των υδάτων και τον εκκλησιασμό των πιστών, βγαίνει το ομοίωμα της καμήλας. Το μεταφέρουν τρεις νέοι, οι λεγόμενοι «καμλάρηδες» οι οποίοι είναι ο ένας πίσω από τον άλλο, κρυμμένοι κάτω από την καμήλα και τα σαγίσματα. Γέρνουν πότε αριστερά, πότε δεξιά. Χτυπούν κουδούνια, χορεύουν και κάποιες φορές, χαμηλώνουν για ν’ ανέβει ο καμηλιέρης. Μπροστά από το ομοίωμα, χορεύουν οι Τζαμαλαροί που είναι ντυμένοι φουστανελάδες, κρατούν στα χέρια τους κρασί και τραγουδούν το δημοτικό της Μανιώς. Η εύθυμη παρέα γυρνάει σ’ όλο το χωριό, κερνώντας κρασί και προκαλώντας κέφι, χαρά, γέλιο και διασκέδαση όλη τη μέρα.
Στις 7 Ιανουαρίου, τελείται το μυστήριο του γάμου. Τη Μανιώ υποδύεται ένας νέος ο οποίος ντύνεται νύφη με έντονο βάψιμο των χειλιών. Όλοι μαζί – γαμπρός, νύφη, κουμπάρος, παράνυφοι, ντόπιοι και ξένοι – γυρίζουν το χωριό τραγουδώντας. Έπειτα, συγκεντρώνονται στο παζάρι, όπου γλεντούν, πίνουν και χορεύουν έως το πρωί.
Το έθιμο συμβολίζει την επιτυχία των ντόπιων Ελλήνων να ξεγελάσουν τον Τούρκο κατακτητή και να πάρουν πίσω τη νια που έκλεψε ο αυθάδης γιος του τσαούση της περιοχής. Είναι ουσιαστικά η απαρχή για την απελευθέρωση του τόπου από τον οθωμανικό ζυγό.
Με τη σειρά μου κι εγώ εμπνεόμενος από το μύθο, έγραψα το ιστορικό μυθιστόρημα με τίτλο: «Μανιώ η Γαλατσάνα», εκδόσεων Αφοι Κυριακίδη. Άδραξα την ευκαιρία να παντρέψω το θρύλο με την παράδοση, να ξετυλίξω την ιστορία και να τα κάνω ζωή.
Πώς προέκυψε η «εξωστρέφεια» των γνώσεων και των παραδόσεων;
«Με την πάροδο των χρόνων, ένιωσα την εσωτερική ανάγκη να μοιραστώ και με άλλους τα βιώματα και τις γνώσεις που αποκόμισα, τόσο από τις διηγήσεις των γεροντότερων, όσο και από τα αναγνώσματά μου, με στόχο να κινητοποιήσω το ενδιαφέρον των νέων μας για οτιδήποτε έχει σχέση με λαογραφία, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, δημοτική μουσική, παραδοσιακούς χορούς και ιστορία. Μετά από προσωπική εσωτερική πάλη, κατέληξα τελικά να αποτυπώσω τις σκέψεις μου σε θεατρικά, παραμύθια, αφηγήσεις και μυθιστόρημα, προκειμένου να τις μοιραστώ μαζί σας».
Πολλοί έχουν συνδυάσει τη Χαλκιδική με τις καλοκαιρινές διακοπές. Η ιστορία της όμως είναι πλούσια και άγνωστη. Τι έχετε να πείτε γι’ αυτό;
«Πράγματι οι περισσότεροι επισκέπτες που ζουν μακριά από τον τόπο μου, πιστεύουν ότι η Χαλκιδική είναι ένας πανέμορφος τουριστικός προορισμός κατά του καλοκαιρινούς μήνες. Όμως, δεν είναι μόνο αυτό... Η Χαλκιδική έχει και άλλες ομορφιές, άγνωστες στο ευρύ κοινό. Η πλούσια ιστορία της χάνεται στο βάθος του χρόνου και χρειάζεται μεράκι, ώστε να την ανακαλύψει κάποιος.
Αν σε γοητεύει το ταξίδι στην αρχαιότητα, αξίζει η περιήγηση σε: Πετράλωνα, Αρχαία Όλυνθος, Άκανθος, Ποτίδαια, Άσσα, Μένδη, Σάνη, Αρχαία Στάγειρα, Άφυτος, Απολλωνία, Σιδεροκαύσια, Τορώνη, Ισθμός του Ξέρξη (Νέα Ρόδα).
Αν θες να νιώσεις την ανασεμιά των επανάστασεων του 1821, του 1854, του 1878 και να γνωρίσεις τη συμμετοχή του τόπου στο μακεδονικό αγώνα, μπορείς να επισκεφτείς την Ουρανούπολη ( Η κυρά του πύργου – είσοδος του Αγίου Όρους), τον Πρόβλακα, τον Ίσβορο, τη Βαρβάρα, τη Λιαρίγκοβή, τον Ταξιάρχη, την Παλαιόχωρα, τα Δουμπιά, το Γεροπλάτανο (Έξι Παρθενομάρτυρες), τα Σιπουτνίκια (Ριζά), τον Πολύγυρο (συμμετοχή σε όλες τις επαναστάσεις και στο μακεδονικό αγώνα), την Ορμύλια, τον Παρθενώνα, τον Άγιο Νικόλαο, τη Νικήτη, τη Συκιά, την Πορταριά, τον Άγιο Μάμα, την Κασσάνδρα, την Κρυοπηγη, τον Άγιο Πρόδρομο, τον Βάβδο και στα Βράστα.
Για να συναντήσεις ψηφίδες της μικρασιατικής καταστροφής και του ξεριζωμού, προτείνουμε να περπατήσεις σε περιοχές που ξεκινούν με τη λέξη «Νέος» και όχι μόνο... Νέος Μαρμαράς, Νέα Μουδανιά, Νέα Καλλικράτεια, Νέα Τρίγλια, Νέα Τένεδος, Νέα Πλάγια, Νέα Σκιώνη, Νέα Φώκαια, Νέα Ρόδα, Νέα Ηράκλεια, Σήμαντρα, Μεταμόρφωση και τόσα άλλα.
Θα ήταν παράλειψη να μη γνωρίσεις και τα γεγονότα της γερμανικής κατοχής, ακολουθώντας διαδρομές από το Πόρτο Κουφό (μεγαλύτερο κέντρο των υποβρύχιων των Γερμανών σε όλη την κατοχή) μέχρι τη Μαραθούσα (σφαγή της Πλατάνας) και επισκεπτόμενος πολλά ακόμη μέρη, που όχι μόνο ένιωσαν στο πετσί τους το Γερμανό κατακτητή, αλλά και έδωσαν καταφύγιο στους αντάρτες (Χολομώντας)».
Ποια είναι τα πιο σημαντικά έθιμα της περιοχής και γιατί;
«Τα έθιμα της περιοχής είναι πολλά και σημαντικά. Ενδεικτικά, θα αναφέρω άλλα δύο και σε επόμενη συζήτησή μας θα μιλήσουμε για τα υπόλοιπα.
Α) Εκτός του εθίμου της Καμήλας στη Γαλάτιστα, τις ίδιες μέρες 5 και 6 Ιανουαρίου, πραγματοποιείται σ’ ένα διπλανό χωριό, το Παλαιόκαστρο, το έθιμο των Φωταρών.
Την παραμονή των Φώτων μια ομάδα καλανδιστών, εκλέγει το «βασιλιά» της και όλοι μαζί πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού. Εκεί ο «βασιλιάς» κάνει τρεις μετάνοιες μπροστά στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου, αποζητώντας την ευχή του. Αμέσως μετά, χτυπά η καμπάνα και η ομάδα περιφέρεται όλη τη νύχτα τραγουδώντας τα τοπικά κάλαντα, και μοιράζει ευχές, ξεχωριστές για κάθε μέλος της οικογένειας. Ανήμερα των Φώτων, η ίδια ομάδα – ο «βασιλιάς» και οι «Φωταράδες» - κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά, χορεύουν στην πλατεία του χωριού σ’ έναν κυκλικό χορό. Στο κέντρο της πλατείας είναι καρφωμένο ένα ξύλο, στο οποίο είναι κρεμασμένο ένα λουκάνικο. Το λουκάνικο προστατεύει ένας φουστανελάς, κρατώντας ένα μεγάλο δεκανίκι. Ο κόσμος γύρω του προσπαθεί να σπάσει το χορό, για να πάρει το λουκάνικο, αλλά απωθείται από τα ξύλινα σπαθιά της ομάδας. Ο πιο επιδέξιος καταφέρνει να σπάσει τον κλοιό και να κλέψει το λουκάνικο. Η φρουρά ντροπιασμένη καταθέτει τα σπαθιά και ο κόσμος χαρούμενος για την ταπείνωση του σκληρού «βασιλιά», πιάνει το χορό!
Β) Στην Ιερισσό, κάθε Τρίτη μέρα του Πάσχα, λαμβάνει χώρα το έθιμο «Του μαύρου νιου τ’αλώνι».Ένα ξεχωριστό έθιμο που πραγματοποιείται στους λόφους πάνω από την πόλη.
Αρχίζει με χορούς και πασχαλινά τραγούδια και κορυφώνεται με τον Καγκελευτό χορό. Ο Καγκελευτός χορός είναι μια αναπαράσταση της σφαγής των 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους κατά την επανάσταση του 1821. Οι χορευτές περνούν κάτω από μια μεγάλη δάφνινη αψίδα, δεξιά και αριστερά της οποίας υπάρχουν δύο νεαροί με υψωμένα σπαθιά. Στη μέση του τραγουδιού, ο χορός “διπλώνεται’’ φέρνοντας έτσι τους χορευτές τον έναν απέναντι στον άλλον, για τον τελευταίο χαιρετισμό.Τσουρέκια, αυγά και καφές που βράζει σε ένα μεγάλο καζάνι, είναι τα χαρακτηριστικά κεράσματα αυτής της εκδήλωσης.
Θεωρείτε πως η ιστορία που διδάσκεται στους μαθητές στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια έχει κενά;
«Η άποψη μου είναι ότι υπάρχουν κάποια κενά τα οποία όμως είναι δικαιολογημένα. Τα βιβλία της ιστορίας παρουσιάζουν ένα γενικό πλαίσιο, στο οποίο δεν είναι δυνατόν να εμπεριέχονται λεπτομερώς τα κατά τόπου ιστορικά γεγονότα. Συνυπολογίζοντας και τις διδακτικές ώρες που αναλογεί στο μάθημα της ιστορίας, θα ήταν ανέφικτη η διδασκαλία τους. Προτείνω, να αξιοποιήσουμε διαθεματικά και άλλες διδακτικές ώρες (π.χ. θεατρικής αγωγής, μουσικής, εικαστικών, πληροφορικής, γλώσσας, εργαστηρίων δεξιοτήτων), προς αυτή την κατεύθυνση.
Θα μπορούσε σε κάθε περιοχή, παράλληλα με το γενικό βιβλίο, να υπάρχει και ένα τοπικής ιστορίας το οποίο θα χρησιμοποιείται αναλόγως τις διδακτικές ώρες που έχει στη διάθεσή του ο εκπαιδευτικός.
Φέτος - εισήχθη ως μάθημα στα δημοτικά - το εργαστήριο των δεξιοτήτων. Αν υπήρχε το βιβλίο της τοπικής ιστορίας, θα μπορούσε ένα από τα θέματα του θεματικού κύκλου εργαστηρίων να είναι η επανάσταση στη Χαλκιδική, διανθισμένο με τη χρήση επιστολών, εφημερίδων, αρχείων από τους αγωνιστές του 1821, άρθρων. Έτσι, τα παιδιά θα είχαν περισσότερο χρόνο να ασχοληθούν με την ιστορία του τόπου και των προγόνων τους και ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον τους θα αυξανόταν.
Ως παράδειγμα τα σχολικά εγχειρίδια αναφέρουν μόνο δύο παραγράφους στην Ιστορία της Στ’ τάξης του Δημοτικού και έξι σειρές στο βιβλίο της Γ’ Γυμνασίου για την επανάσταση της Χαλκιδικής στα 1821 που προκάλεσε τέτοιον ποταμό αίματος και θυσίας και παρείχε βοήθεια στον Αγώνα της Νότιας Ελλάδας.
Επιπλέον, με τη βοήθεια θεατρικών κειμένων, δημοτικών τραγουδιών, εικαστικών παρεμβάσεων, η ιστορία γίνεται βιωματική. Τα παιδιά παίζοντας μαθαίνουν. Αν στην κάθε περιοχή υπάρχει η δυνατότητα να αξιοποιηθούν τέτοιου είδους κείμενα, η μάθηση θα γίνει πιο γόνιμη και δημιουργική.
Στον τόπο μου, πέρα από τα δικά μου θεατρικά, υπάρχουν και άλλα, τα οποία αξιοποιούν στα σχολεία τους οι συνάδελφοι-εκπαιδευτικοί».
Ποιο είναι το όραμα σας για τη νέα γενιά σε συνάρτηση με την παράδοση και την ιστορία του τόπου σας;
«Το όραμά μου είναι να δω μια μέρα τους μαθητές μου να αγαπούν την ιστορία και την παράδοση. Να συνεχίσουν αυτό που ξεκίνησαν οι παππούδες, οι γιαγιάδες, οι μανάδες και οι πατεράδες μας. Να συμμετέχουν σε παραστάσεις, χορευτικά, χορωδίες και να βελτιώσουν την πολιτιστική ζωή του τόπου μας.
Επιστρέφοντας από τις σπουδές τους, όλα αυτά που κουβαλάνε, να τα ενσωματώσουν στη ζωή τους και να την ομορφύνουν. Να ξεφύγουν από τον καθιστικό τρόπο ζωής και να χαρούν τις ομορφιές που υπάρχουν γύρω τους. Να μάθουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, το κινητό, τον υπολογιστή με σύνεση. Προς Θεού, δε λέω ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιούν την τεχνολογία, όμως, «παν μέτρο άριστον». Τόσο όσο πρέπει για να μη γίνεται εθισμός.
Οι νέες γενιές έχουν πολλές δυνατότητες, εμείς, απλά, χρειάζεται να τους δείξουμε το δρόμο, να τους δώσουμε τα εφόδια, να τους εμπιστευτούμε και να είμαστε διακριτικά δίπλα τους, προκειμένου να τις αξιοποιήσουν.
Κλείνοντας θα ήθελα να πω: «Λαός χωρίς ιστορία θα χαθεί»».
Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.
Διαβάστε επίσης:
Μουσική του δρόμου... Εκεί όπου «γράφονται» με νότες η ελευθερία και ο πολιτισμός
Μεκίλα: Η βραβευμένη ελληνική τεκίλα φτιάχνεται με φραγκόσυκα από την Αμοργό