Η Ίρις Σαμαρτζή στο Newsbomb.gr για την «Τάτα;;» - Ένα από τα 20 καλύτερα παιδικά βιβλία του κόσμου
Τον προηγούμενο μήνα η εικονογράφος Ίρις Σαμαρτζή και το βιβλίο της με τίτλο «Τάτα;;» (εκδόσεις Ίκαρος) απέσπασαν μια σημαντική διάκριση. Η κριτική επιτροπή των βραβείων «Hans Christian Andersen» ανακοίνωσε μια λίστα 20 βιβλίων για το 2022 τα οποία πρέπει να μεταφραστούν σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ αυτών και η «Τάτα;;»!
Παράλληλα, στα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου 2021 που ανακοινώθηκαν πρόσφατα, η Ίρις Σαμαρτζή απέσπασε για την «Τάτα;;» το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου.
Αξίζει να σημειώσουμε, ότι οι σημαντικές αυτές διακρίσεις, έχουν ξεχωριστή σημασία καθώς η «Τάτα;;» είναι το πρώτο βιβλίο της Ίριδας Σαμαρτζή στο οποίο η ίδια υπογράφει και το κείμενο.
Η διακεκριμένη εικονογράφος μάς μιλάει για αυτό το μοναχικό αλλά και τόσο ξεχωριστό ταξίδι του βιβλίου της.
Είδαμε το όνομά σας να βρίσκεται για ακόμα μια φορά στις αρχικές υποψηφιότητες για τo Hans Christian Andersen Award 2022. Όπως συνέβη και το 2020.
«Κάθε διετία διαλέγεται από τον Κύκλο παιδικού βιβλίου (Greek ΙΒΒΥ) ένας υποψήφιος συγγραφέας και ένας εικονογράφος για να εκπροσωπήσει τη χώρα στο βραβείο Άντερσεν».
Η κριτική επιτροπή των βραβείων, έχει συμπεριλάβει το βιβλίο σας «Τάτα;;» στη λίστα με τα 20 βιβλία για το 2022 τα οποία πρέπει να μεταφραστούν σε όλο τον κόσμο.
«Έκπληξη μεγάλη! Είχα συμπεριλάβει στην πεντάδα του φακέλου μου για το βραβείο Άντερσεν, βιβλία που έχω κάνει με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου και την Αργυρώ Πιπίνη, τα οποία αγαπώ πολύ. Το ότι διάλεξε η επιτροπή την "Τάτα;;" ήταν ανέλπιστη χαρά».
Η «Τάτα;;» είναι το πρώτο βιβλίο σε κείμενο δικό σας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάνετε ένα μικρό βήμα και στη συγγραφή;
«Οι συγγραφείς σκέφτονται με λέξεις. Εγώ πάντα θα σκέφτομαι με εικόνες. Το ότι δημιούργησα ένα βιβλίο και μαζί με την εικονογράφηση, συμπεριέλαβα και κάποιες λέξεις που λειτουργούν επεξηγηματικά ως προς την εικόνα, αυτό δεν σημαίνει ότι έγινα αυτόματα συγγραφέας. Στη χώρα μας βιαζόμαστε να βγάλουμε ταυτότητα και να δηλώσουμε συγγραφείς. Δεν ανήκω σε αυτή την ομάδα. Σέβομαι απεριόριστα το συγγραφικό έργο, αντιλαμβάνομαι την πνευματική του αξία και επ’ ουδενί δεν θα καπηλευτώ αυτή την ιδιότητα. Άλλωστε ο τίτλος του εικονογράφου, μου αρέσει πολύ».
Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για την «Τάτα;;», την οποία φτιάξατε μέσα στην καραντίνα;
«Όντως η "Τάτα;;" είναι ένα βιβλίο καραντίνας. Ένα πρωί, ανάμεσα σε εκείνες τις μέρες της μαρμότας που βιώναμε όλοι, απλά ξύπνησα και μου είχε έρθει ολοκληρωμένη η ιδέα αυτού του βιβλίου. Σίγουρα η αναγκαστική έλλειψη επικοινωνίας με φίλους και συγγενείς, έπαιξε τον ρόλο της στη μήνυμα του βιβλίου. Εκ των υστερών όμως, θυμήθηκα ότι όταν ήμουν μικρή, με τα ξαδέλφια μου είχαμε περάσει μια περίοδο που σχεδιάζαμε πώς θα ήταν αν μέναμε μαζί στην ίδια πολυκατοικία. Εννοείται πως στα σχέδιά μας όλη η πολυκατοικία θα ήταν δική μας και εννοείται ότι θα είχαμε όλους τους ορόφους γεμάτους παιχνίδια. Θεωρώ ότι τελικά αυτό το σκετπικό παιχνιδιού ανέσυρα ασυναίσθητα από τη μνήμη μου και προέκυψε η "Τάτα ;;"».
Στο βιβλίο παρουσιάζονται τα «θέλω» ενός παιδιού αλλά και ένα σημαντικό μήνυμα. Θα ήθελα να ρωτήσω, αν αυτά τα «θέλω» εξέφραζαν και την Ίριδα όταν ήταν παιδί.
«Εννοείται με εξέφραζαν. Ποιο παιδί δεν μαγεύεται όταν μπαίνει σε ένα μαγαζί με παιχνίδια; Ποιο παιδί δεν τα θέλει όλα δικά του; Το λυπηρό όμως είναι ότι μεγαλώνοντας - και υποτίθεται ωριμάζοντας - κάποιοι από εμάς, εξακολουθούν να τα θέλουν όλα δικά τους και να διεκδικούν ακόμα και πράγματα που δεν τους αναλογούν».
Ποια ήταν η διαδικασία δημιουργίας της «Τάτας;;»;
«Έχετε προσέξει ότι όταν κάθεστε σε ένα τραπέζι με ένα παιδί, παρότι έχει μαζί το παιχνιδάκι του, εκείνο προτιμάει να πιάσει τον αναπτήρα, το ποτήρι, τα τσιγάρα κι ό,τι άλλο μη παιδικό υπάρχει τριγύρω; Ή έχετε προσέξει ότι δυο τρία απλά ανακυκλώσιμα υλικά, μπορεί να του δώσουν ιδέες για ολόκληρα σενάρια και ιστορίες;
Ο τρόπος που έγινε η "Τάτα;;" ουσιαστικά αναπλάθει αυτόν τον τρόπο παιχνιδιού ενός παιδιού: Σε μια επιφάνεια ένα παιδί τοποθετεί κουτάκια. Συγχρόνως κάνει μια διήγηση, φτιάχνει μια ιστορία. "Αυτό είναι το σπίτι μου". "Αυτό είναι το σπίτι της φίλης μου". Μετά ενισχύει την ιστορία του βάζοντας και χρώματα. Και μετά βάζει κι άλλα κουτάκια κ.ο.κ. Έτσι ακριβώς έγινε η "Τάτα;;". Με εμένα να παίζω με τα γνωστά ανακυκλώσιμα που μαζεύω, να κάνω μικρές κατασκευές κι έπειτα όλα αυτά να τα φωτογραφίζω και να τα επεξεργάζομαι στον υπολογιστή».
Στο εξώφυλλο φιγουράρει ένα όνομα: το δικό σας. Συνεπώς μιλάμε για ένα αποκλειστικά δικό σας δημιούργημα. Αποτελεί η «Τάτα;;» ένα πιο μοναχικό ταξίδι για εσάς; Σας δημιουργεί άγχος αυτή η ευθύνη;
«Ναι, είναι κάτι που με βασάνισε αρκετά στην αρχή. Δεν είχα συνηθίσει σε τόση μοναξιά. Αλλά μετά, με τον καιρό και μόλις είδα ότι αγαπήθηκε αυτό το βιβλίο, έπαψα να νιώθω μόνη μου. Ίσα ίσα, ανέλαβα περήφανα όλη την ευθύνη!».
Τι χρειάζεται λοιπόν ένα παιδί για να νιώθει ασφαλές και χαρούμενο στο καταφύγιό του και τι χρειάζεται η Ίρις Σαμαρτζή;
«Μακάρι ένα δωμάτιο με τα αγαπημένα μας ζωάκια ή ένα δεντρόσπιτο όπως λέει και το βιβλίο να ήταν αρκετά για να νιώσει ένα παιδί χαρούμενο κι ασφαλές. Ένα παιδί χρειάζεται ανθρώπους να το αγαπάνε, ανθρώπους να το σέβονται, ανθρώπους να το στηρίζουν και να το δέχονται όπως είναι. Κυρίως χρειάζεται ανθρώπους να το ακούνε. Και οι μεγάλοι όμως τα ίδια δεν θέλουμε;».
Τι επιδιώκετε με τις εικόνες σας, τι είναι αυτό που θέλετε να κάνει εντύπωση στα παιδιά;
«Κάθε φορά αλλάζει η στοχοθεσία. Εξαρτάται τι θέλω να αναδείξω. Πλην της "Τάτας;;", στα βιβλία που εικονογραφώ είμαστε δυο οι δημιουργοί, εγώ και ο συγγραφέας. Οπότε κάθε φορά, ανάλογα με το θέμα του βιβλίου αλλάζει και ο στόχος, αλλάζει και το ύφος της εικονογράφησης. Αν για παράδειγμα εικονογραφώ τις διασκευές του Ι. Βερν ή τα Κλασικά που κάνουμε με τον Α. Παπαθεοδούλου, εκεί με ενδιαφέρει να δώσω την ατμόσφαιρα της εποχής αλλά και να μαγευτεί το παιδί από τις ρηξικέλευθες ιδέες του Βερν. Οπότε επιλέγω έναν πιο καθαρό και λεπτομερειακό τρόπο προσέγγισης. Αν κάνω ένα πιο λογοτεχνικό βιβλίο, θέλω μια εικονογράφηση πιο ποιητική, πιο τρυφερή, που να ταιριάζει στη δομή του κειμένου. Στην "Τάτα;;" ήθελα απλά να αναγνωρίσει ένα παιδί τα μέσα που δούλεψα και να πει: "Α, αυτό είναι πανευκολούρα, μπορώ κι εγώ να το κάνω". Και να το κάνει».
Με ποια χρώματα θα ζωγραφίζατε την πανδημία και με ποια τον πόλεμο;
«Δεν θα ήθελα να ενοχοποιήσω κάποια χρώματα για τα δεινά που συμβαίνουν γύρω μας, οπότε θα προσπέρασω ευγενικά αυτήν την ερώτηση».
Παράλληλα εργάζεστε και ως εικαστικός σε σχολεία. Θεωρείτε ότι το εκπαιδευτικό σύστημα δίνει την πρέπουσα σημασία σε καλλιτεχνικά μαθήματα όπως των εικαστικών; Υπάρχουν παράπονα και ελλείψεις;
«Εγώ τυχαίνει να δουλεύω σε ιδιωτικά σχολεία και η τέχνη πάντα είναι πολύ ψηλά στις προτεραιότητες των σχολείων αυτών. Είτε είναι ζωγραφική, είναι μουσική, θέατρο ή χορός. Και όλες αυτές οι μορφές έκφρασης συνδυάζονται υπέροχα με όλα τα άλλα μαθήματα.
Ξέρω όμως και με λυπεί ιδιαίτερα, ότι αυτό δεν είναι κανόνας για όλα τα σχολεία. Ώρες ώρες σκέφτομαι ότι θεωρούμε προπαγάνδα την ενασχόληση με την τέχνη κι αυτό ξέρετε θυμίζει άλλες εποχές.
Εάν θέλουμε να έχουμε μια γενιά βαθιά σκεπτόμενων ανθρώπων, ενεργών πολιτών, με ενσυναίσθηση, με ουσιαστική παιδεία, σεβασμό στον άλλον, σεβασμό στο διαφορετικό και σεβασμό στο περιβάλλον, οφείλουμε να δώσουμε μια ευκαιρία στην τέχνη. Ευτυχώς έχουμε δασκάλους που το αντιλαμβάνονται αυτό και παλεύουν να κάνουν την αλλαγή, ακόμα και με πενιχρά μέσα. Το θέμα βέβαια είναι να το καταλάβουν και οι ιθύνοντες».
Υπάρχει ενδιαφέρον από ξένους εκδότες για την «Τάτα;;»; Πρόκειται να τη διαβάσουμε και σε άλλες γλώσσες;
«Ξέρω ότι έχουν πουληθεί τα δικαιώματα για τη γαλλική γλώσσα στον Éditions Les 400 coups (2020 Bologna Best Publisher of the Year North America)».
Υπάρχουν σχέδια για επόμενο βιβλίο στο οποίο θα υπογράφετε και το κείμενο ή εικόνες που δουλεύετε αυτό τον καιρό για βιβλίο άλλου συγγραφέα;
«Ιδέες υπάρχουν στο μυαλό μου. Αλλά είμαι πολύ αυστηρή με τον εαυτό μου και αυτές οι ιδέες θα γίνουν βιβλίο, εφόσον νιώσω ότι όντως πρέπει να τις μοιραστώ με τους μικρούς μου φίλους, γιατί έχω να τους πω κάτι σημαντικό. Το να κάνω ένα δικό μου επόμενο βιβλίο, απλά για να το κάνω, δεν είναι αυτοσκοπός».
Η Ίρις Σαμαρτζή
Η Ίρις Σαμαρτζή είναι εικονογράφος παιδικών βιβλίων. Η δουλειά της έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό: Διεθνές Βραβείο Compostela (2016), Κρατικό Βραβείο παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου (2012, 2016), Βραβείο από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού βιβλίου (2012, 2015, 2016, 2017) κ.ά.
Ήταν υποψήφια για το HCAA 2020 (Hans Christian Andersen Award) ύστερα από πρόταση του Ελληνικού Τμήματος της IBBY. Είναι υποψήφια για το ALMA 2021 (Astrid Lindgren Memorial Award).
Παράλληλα με την εικονογράφηση, διδάσκει εικαστικά στο νηπιαγωγείο. Μάθετε περισσότερα για εκείνη στο www.irissamartzi.com
Διαβάστε επίσης
Η «Τάτα;» ανάμεσα στα 20 καλύτερα βιβλία που πρέπει να μεταφραστούν σε όλο τον κόσμο