Η... εκρηκτική ιστορία πίσω από τα Βραβεία Νόμπελ

Ο Άλφρεντ Νόμπελ (1833-1896) υπήρξε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του 19ου αιώνα. Χημικός, μηχανικός, εφευρέτης και επιχειρηματίας απέκτησε 350 πατέντες, με πιο γνωστές αυτές για την ανακάλυψη της δυναμίτιδας και του πυροκροτητή. Επίσης, ως επιχειρηματίας δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην πολεμική βιομηχανία.

Το... εκρηκτικό παρελθόν

Ο Άλφρεντ Μπέρνχαρντ Νόμπελ, μηχανικός και εφευρέτης, γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1833 στη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Ανήσυχος και περίεργος, έδειξε γρήγορα τη γοητεία που του ασκούσε η επίλυση προβλημάτων.

Ο Νόμπελ σπούδασε χημεία και γοητεύτηκε με τη νιτρογλυκερίνη λόγω της απρόβλεπτης και εξαιρετικά εκρηκτικής φύσης της. Παρά την αποστροφή της επιστημονικής κοινότητας για τη νιτρογλυκερίνη, το μυαλό του νεαρού άνδρα ήταν αποφασισμένο να δαμάσει την εκρηκτική ύλη. Στη δεκαετία του 1860, πειραματίστηκε με ελεγχόμενες εκρήξεις αναζητώντας έναν σταθερό συνδυασμό. Ωστόσο, το 1864, ακριβώς όταν είχε την αίσθηση ότι βρισκόταν στο κατώφλι μιας εφεύρεσης που θα άλλαζε τον κόσμο, μια τραγωδία έπληξε την εταιρεία του.

Μια δεξαμενή νιτρογλυκερίνης υπερθερμάνθηκε και είχε ως αποτέλεσμα μια έκρηξη σκοτώνοντας πέντε ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένου του μικρότερου αδελφού του, Εμίλ. Ο ίδιος ο Άλφρεντ υπέστη ελαφρά τραύματα στην καταστροφή.

Αντί να αναβληθεί η συνεργασία με τη νιτρογλυκερίνη, ο Άλφρεντ επιχείρησε να βρει έναν ασφαλή τρόπο να πυροδοτήσει τη χημική ουσία. Το να τα παρατήσει τώρα θα σήμαινε, κατά την άποψή του, να επιτρέψει έναν μάταιο θάνατο στον αδελφό του.

Συνέχισε τη δουλειά του και παρήγαγε τον δυναμίτη, ένα πιο ασφαλές στο χειρισμό εκρηκτικό. Σύντομα του χορηγήθηκαν διπλώματα ευρεσιτεχνίας για την εφεύρεσή του στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Ο δυναμίτης, το πρώτο με ασφάλεια διαχειρίσιμο εκρηκτικό έγινε η μεγάλη επιχείρηση του Νόμπελ. Οι ελεγχόμενες εκρήξεις βρήκαν πολλές χρήσεις, όπως στην εξόρυξη, στην ανατίναξη σήραγγας και πολλά άλλα. Οι επιχειρήσεις άνθησαν και πολυάριθμα εργοστάσια δημιουργήθηκαν στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Μέσα σε μια νύχτα, ο Άλφρεντ συγκέντρωσε περιουσία πέρα ​​από κάθε φαντασία Συνέχισε να διυλίζει συνεχώς τον δυναμίτη και αργότερα δημιούργησε ακόμα ισχυρότερα και ασφαλέστερα εκρηκτικά.

Συχνά ανέφερε: «Μόλις τα έθνη ανακαλύψουν ότι σε μια στιγμή, ολόκληροι στρατοί μπορούν να καταστραφούν εντελώς, σίγουρα θα παραμείνουν σε χρυσή ειρήνη». Ο Νόμπελ θεωρούσε τον εαυτό του ειρηνιστή και πίστευε ακράδαντα ότι τα όπλα του θα ήταν αποτρεπτικά και ότι θα αποδεικνύονταν ευλογία για την ανθρωπότητα. Ένας απόλυτα εσφαλμένος υπολογισμός όπως έχει δείξει η ιστορία. Οι πόλεμοι συνεχίστηκαν και τα έθνη δεν υποχώρησαν. Οι εφευρέσεις του δεν κατάφεραν να αλλάξουν την πορεία του κόσμου. Η πίστη του στην ανθρωπότητα ήταν δυστυχώς άστοχη...

«Ο Έμπορος του Θανάτου είναι νεκρός»

Ένα συγκεκριμένο περιστατικό, ωστόσο, βάρυνε τη συνείδησή του, αλλάζοντας έτσι τη ζωή του για πάντα. Όπως λέει η ιστορία, το 1888, ο Λούντβιχ, ένας από τους αδερφούς του Άλφρεντ, πέθανε από ενδοεγκεφαλική αιμορραγία ενώ επισκεπτόταν τις Κάννες.

Μια γαλλική εφημερίδα μπέρδεψε λανθασμένα την ταυτότητα του νεκρού με αυτή του Άλφρεντ και κυκλοφόρησε ένα καυστικό δημοσίευμα με τίτλο «Ο Έμπορος του Θανάτου είναι νεκρός». Το άρθρο τον καταδίκασε για τις εφευρέσεις του, επικρίνοντάς τον ως τον πλουσιότερο «αλήτη» στην Ευρώπη που είχε γίνει πλούσιος βρίσκοντας τρόπους να ακρωτηριάσει και να σκοτώσει αθώους!

Τελικά, το λάθος διορθώθηκε αργότερα, αλλά η ζωή τού είχε δώσει μια σπάνια ευκαιρία να διαβάσει τη νεκρολογία του. Αυτά που διάβασε στην εφημερίδα τον τρόμαξαν και άφησαν ανεξίτηλο σημάδι στη συνείδησή του. Η καταστροφή οδήγησε σε μια επαναξιολόγηση και συνειδητοποίησε ότι ο τελικός απολογισμός του έργου της ζωής του ήταν η παγκόσμια καταδίκη. Η φήμη και η περιουσία έμοιαζαν τώρα σαν βάρος. Άρχισε να αναρωτιέται: «Έτσι θα με θυμούνται οι μεταγενέστεροι;» «Αυτή είναι η κληρονομιά που θα αφήσω πίσω μου;».

Η «γέννηση» του Βραβείου Νόμπελ

Η ανησυχία για την υστεροφημία του τον οδήγησε στην απόφαση να αφήσει πίσω του μια αξιομνημόνευτη κληρονομιά. Το 1893 -και για τα επόμενα δύο χρόνια- ο Άλφρεντ μαζί με τον βοηθό του εργάστηκαν επιμελώς για τη διαθήκη του. Στο τετρασέλιδο έγγραφο που ετοίμασε, κληροδότησε ανιδιοτελώς πάνω από το 94% της περιουσίας του στο Ίδρυμα Νόμπελ που δημιούργησε.

Ο Νόμπελ ήταν ιδιαίτερα εύπορος και είχε πάνω από 100 εργοστάσια που κατασκεύαζαν εκρηκτικά και πυρομαχικά. Αλλά δεν ήθελε να τον θυμούνται έτσι. Τώρα ήταν η ώρα για μια τόσο αναγκαία αλλαγή. Η μόνη του πρόθεση ήταν να εργαστεί για την ανθρωπότητα, να ανταμείψει όλους εκείνους που έχουν εργαστεί ανιδιοτελώς για την κοινωνία και έχουν προσφέρει το μεγαλύτερο όφελος σε αυτή.

Με τη διαθήκη του της 27ης Νοεμβρίου 1895, ένα χρόνο πριν από το θάνατό του, διέθεσε το 94% της τεράστιας περιουσίας του για να υλοποιηθεί αυτό που θεωρείται σήμερα η μεγαλύτερη τιμητική διάκριση στον κόσμο: Το Βραβείο Νόμπελ.

Το Ίδρυμα Νόμπελ καθόρισε πέντε κατηγορίες στις οποίες επρόκειτο να απονεμηθούν βραβεία: Χημεία, Λογοτεχνία, Ιατρική, Φυσική και Ειρήνη. Αυτά έπρεπε να απονεμηθούν χωρίς καμία διάκριση με βάση την εθνικότητα ή την εθνικότητα.

Στη διαθήκη ορίζεται ότι «τα βραβεία θα δίνονταν κάθε χρόνο, σε όσους κατά τον προηγούμενο χρόνο θα είχαν προσφέρει τη μεγίστη ωφέλεια στην ανθρωπότητα» στους τομείς της φυσικής, της χημείας, της φυσιολογίας και ιατρικής, λογοτεχνίας και ειρήνης.

Τα πρώτα βραβεία Νόμπελ απονεμήθηκαν στις 10 Δεκεμβρίου 1901, την πέμπτη επέτειο από το θάνατο του Άλφρεντ Νόμπελ. Οι βραβευθέντες ήταν: ο Γερμανός φυσικός Βίλχελμ Ρέντγκεν (Νόμπελ Φυσικής), για την ανακάλυψη των ακτίνων Χ. Ο Ολλανδός χημικός Γιάκομπους βαν’τ Χοφ, (Νόμπελ Χημείας), για την ανακάλυψη των νόμων της χημικής δυναμικής και ωσμωτικής πίεσης στα διαλύματα. Ο Γερμανός γιατρός Εμίλ φον Μπέρινγκ, (Νόμπελ Ιατρικής - Φυσιολογίας), για το έργο του που αφορούσε τη χρήση του ορού ως θεραπευτικού μέσου. Ο Γάλλος ποιητής Σιλί Πριντόμ, (Νόμπελ Λογοτεχνίας). Ο Ελβετός έμπορος Ερρίκος Ντινάν και ο Γάλλος ειρηνιστής Φρεντερίκ Πασί, που μοιράστηκαν το Νόμπελ Ειρήνης, για την ίδρυση του Ερυθρού Σταυρού ο πρώτος και τους αγώνες του για την εμπέδωση της διεθνούς ειρήνης ο δεύτερος.

Αξίζει να γνωρίζετε

Ένα έκτο βραβείο, αυτό των Οικονομικών, προστέθηκε το 1968, με χορηγό την Τράπεζα της Σουηδίας, που απλώς φέρει την ονομασία «Νόμπελ», χωρίς να σχετίζεται με τη βούληση του Άλφρεντ Νόμπελ. Φέρει τον τίτλο «Βραβείο Οικονομικών Επιστημών της Τράπεζας της Σουηδίας στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ».

Η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Επιστημών απονέμει το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής, το Βραβείο Νόμπελ Χημείας, και το Βραβείο στις Οικονομικές Επιστήμες της Τράπεζας της Σουηδίας στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ. Η Συνέλευση Νόμπελ στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα απονέμει το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής. Η Σουηδική Ακαδημία χορηγεί το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης δεν απονέμεται από σουηδική οργάνωση, αλλά από τη Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ.

Το κάθε βραβείο συνίσταται σε ένα χρυσό μετάλλιο, ένα δίπλωμα που αναγράφεται το αιτιολογικό της απονομής κι ένα χρηματικό ποσό (10 εκατ. σουηδικές κορώνες, το 2022). Το ποσό ποικίλλει ανάλογα με τα έσοδα του Ιδρύματος Νόμπελ, θεματοφύλακα των βραβείων. Η απονομή γίνεται στη Στοκχόλμη και στο Όσλο για το Νόμπελ Ειρήνης.

Ένα βραβείο είτε δίνεται ολόκληρο σε ένα μόνο πρόσωπο, είτε μοιράζεται σε δύο ή τρία πρόσωπα. Μπορεί να δοθεί βραβείο περισσότερες από μία φορές στο ίδιο πρόσωπο. Δεν είναι δυνατόν να προταθεί για βράβευση ένα πρόσωπο μετά το θάνατό του, αν όμως η πρόταση για βράβευσή του έγινε κανονικά (πριν από τον θάνατό του), η βράβευση μπορεί να γίνει μεταθανάτια, όπως συνέβη στην περίπτωση του Ραλφ Στάινμαν (Ιατρικής, 2011).

Αν ο βραβευόμενος αποποιηθεί ή δεν παραλάβει το βραβείο του μέσα σε ορισμένη προθεσμία, το χρηματικό ποσό επιστρέφεται στο ίδρυμα. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση αποποίησης του βραβείου είναι αυτή του Ζαν-Πολ Σαρτρ το 1964. Ωστόσο, ο βραβευόμενος καταχωρίζεται στη βίβλο των κατόχων Βραβείων Νόμπελ, με την παρατήρηση «δεν αποδέχθηκε το βραβείο».

Παράλληλα, είναι δυνατόν να μην γίνει απονομή του βραβείου για μία χρονιά, αν δεν υπάρξει υποψήφιος άξιος βράβευσης σύμφωνα με το πνεύμα της διαθήκης του Νόμπελ ή αν το εμποδίζει η παγκόσμια κατάσταση, όπως έχει συμβεί κατά τη διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα έχει κατακτήσει δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας με τους ποιητές Γιώργο Σεφέρη (1963) και Οδυσσέα Ελύτη (1979).

Με τη διαθήκη του, ο Νόμπελ θέλησε να ζητήσει μια ειλικρινή συγγνώμη και να εργαστεί για το κίνημα της Ειρήνης. Αυτός είναι ο τρόπος με την οποία μία κατά λάθος νεκρολογία, άλλαξε τη μοίρα του Σουηδού εφευρέτη και βιομήχανου, Άλφρεντ Νόμπελ, και έκανε την κληρονομιά του συνώνυμη με την ειρήνη. Μερικές φορές, ακόμη και ένα μικρό περιστατικό μπορεί να φέρει μια βαθιά και τεράστια αλλαγή στη ζωή ενός ατόμου.


Διαβάστε επίσης

Ανάρπαστα τα βιβλία της νομπελίστριας Ανί Ερνό: «Μέσω της συγγραφής φτάνω στην αλήθεια»

Νόμπελ Ειρήνης 2022: Ποιοι είναι οι τρεις νικητές που μοιράστηκαν φέτος το κορυφαίο βραβείο

Στη Γαλλίδα Ανί Ερνό το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2022

Νόμπελ Χημείας 2022: Στους Μπερτόζι, Μέλνταλ και Σάρπλες το φετινό βραβείο

Νόμπελ Φυσικής 2022: Τρεις επιστήμονες μοιράστηκαν το βραβείο φέτος

Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής 2022: Νικητής ο Σουηδός γενετιστής Σβάντε Παάμπο

Δείτε όλο το Weekend Edition εδώ