Ο Πλάτων, το Συμπόσιον και η ανώτερη μορφή έρωτα, μέσα από τη γραφή ενός αστροφυσικού

«Έρωτας ως θεός και ο έρωτας ως το που προκαλείται από αυτόν τον μάγο κατ’ εξοχήν ανθρώπινο συναίσθημα θεό, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας συζήτησης με εκλεκτούς συνδαιτυμόνες στα πλαίσια ενός εορταστικού συμποσίου που, μέσω της γραφίδας του Πλάτωνα, κατέστη το vade mecum των ανά τον κόσμο ερωτευμένων, και όχι μόνον αυτών.

Η αναζήτηση του ωραίου όχι μόνο στο σώμα αλλά και στην ψυχή αποτελεί ανώτερη μορφή έρωτα του συνήθους. Και ακόμη ανώτερη μορφή έρωτα είναι ο έρωτας της ωραιότητας της γνώσης, με απώτερη αναβαθμίδα τη γνώση του ωραίου αυτού καθαυτό, με την οποία ολοκληρώνει κανείς τη γνωριμία με το πραγματικά ωραίο, προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για την αθανασία του ανθρώπου.

Το πώς ο Πλάτωνας εννοεί αυτή την ύψιστη αναβαθμίδα του έρωτα γίνεται κατανοητό από την καταληκτική ενότητα του συμποσίου μέσα από ένα έμμεσο αλλά πολύ ζωντανό παράδειγμα διαπροσωπικής σχέσεως, το οποίο αντανακλά το βαθύτερο μήνυμα του έργου».

Αυτό το βαθύτερο μήνυμα του κλασικού έργου του Πλάτωνα, αποτελεί το αντικείμενο του διαπρεπή αστροφυσικού, στο επάγγελμα, και συγγραφέα, Χρίστου Γουδή*, στο νέο του βιβλίο με τίτλο ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ Πλάτωνος «Συμπόσιον»: οι πολλαπλές αποχρώσεις του έρωτα (εκδόσεις Τάλως Φ).

Μέσα σε 100 περίπου σελίδες, ο συγγραφέας αναλύει τα κυριότερα αποσπάσματα, μεταφέροντας και τις δικές του σκέψεις, από αυτό που αποτέλεσε και αποτελεί το φιλοσοφικό εγχειρίδιο του έρωτα, μέσα από την ευφυέστατη περιγραφή του Συμποσίου, από τον σπουδαιότερο αρχαίο Έλληνα διανοητή.

Το Newsbomb.gr είχε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Χρίστο Γούδη.

Newsbomb.gr: Καταρχάς κύριε Γούδη θα ήθελα να σας ρωτήσω, διότι μάλλον υπάρχει παρερμηνεία γενικώς… Τι είναι ο πλατωνικός έρωτας και πώς ορίζεται;

Χρίστος Γούδης: Κατά τον Πλάτωνα οι ΙΔΕΕΣ κυβερνούν τον κόσμο. Όλα τα της εμπειρίας και των αισθήσεών μας δεν είναι παρά εκφάνσεις, αντικατοπτρισμοί και απομιμήσεις το καθένα τους μιας άϋλης αρχέτυπης και κυριαρχικής ΙΔΕΑΣ. Το ίδιο και ο έρωτας. Μια ιδέα είναι. Και όπως όλες οι ιδέες διεκδικεί την καθαρότητα των αισθημάτων που τον προσδιορίζουν και τον συγκεκριμενοποιούν.

Πολλά έχουν ακουστεί για τον έρωτα, και τις πολύμορφες έννοιές του, στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Εσείς από τη μελέτη σας, τι γνώμη έχετε σχετικά με την οπτική των Αρχαίων Ελλήνων; Και κατά πόσο συμβάλλει το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα στην ερμηνεία του;

Η πολυμορφία των εννοιών είναι αυτό που προσδιορίζει το «ελληνικό θαύμα» από τους προσωκρατικούς και μετά. Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και η καλειδοσκοπική οπτική του, είτε αρέσει σε κάποιους είτε όχι, άνοιξε τις ποικίλες λεωφόρους της ανθρώπινης σκέψεως και πάνω σε αυτές πορευόμαστε μέχρι σήμερα. Το «Συμπόσιο» όχι μόνον συμβάλλει, αλλά εμπεριέχει και όλες τις δυνατές προσεγγίσεις, διαχρονικές και συγχρονικές.

Επί της ουσίας ό,τι θα μπορούσε να λεχθεί για τον έρωτα, έχει λεχθεί εκεί. Ακόμη και η θεώρησή του ως «παγίδα» της φύσεως για την αναπαραγωγή των ειδών. Πλην ίσως, από την πολύ πεζή και ρηχή αναγωγή του σε απλή χημική διεργασία από τους «ξενέρωτους» του είδους. Όμως, παρά την επιστημονικοφάνεια της τελευταίας αυτής προσέγγισης, ουδείς εκ των ερωτευμένων ασχολείται με αυτήν ούτε και νιώθει ότι τον αφορά. Και σωστά, διότι η όποια χημική αντίδραση έπεται και δεν προηγείται της μαγείας του έρωτα.

Από τους συνδαιτυμόνες του συμποσίου, αν πρέπει να επιλέξετε έναν που να προσεγγίζει στη δική σας άποψη -ή αυτή που θεωρείτε πιο ενδιαφέρουσα και ολοκληρωμένη- ποιος θα ήταν αυτός και γιατί;

Σίγουρα η αριστοφανική προσέγγιση για την αναζήτηση του άλλου μισού στη ζωή έτσι ώστε να νοιώθει κανείς ολοκληρωμένος παίζει έντονα στο μυαλό μας γενικότερα. Φυσικά ο Αριστοφάνης είναι γνωστός για το χιούμορ του, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλές φορές με την πρόφαση και τη χρήση ενός χιουμοριστικού ανεκδότου περνάμε υποδόρια αλήθειες, κατά τρόπο πολύ πιο καθοριστικό απ’ ό,τι μέσω ανιαρών ακαδημαϊκών διαλέξεων ex cathedra.

Στο σχετικό κεφάλαιο σας με τίτλο «Το έτερον ήμισυ» διαβάζουμε: «Ο έρωτας είναι έμφυτος μεταξύ των ανθρώπων και συνοδηγός προς την αρχαία φύση τους. Ο καθένας πάντα αναζητά το άλλο του μέρος με το οποίο ήταν αρχικά συμβεβλημένος, (...) κι όταν το βρουν, εκστασιάζονται και δένονται με φιλία, οικειότητα και έρωτα». Εδώ οι αρχαίοι του Συμποσίου μιλούν για το απόλυτο, την ένωση, την ευδαιμονία και την αρμονία, που μπορεί να επέλθει όταν βρει κάποιος αυτό που ταιριάζει στη φύση του. Εσείς τί γνώμη έχετε;

Εκφράζει μία μεγάλη αλήθεια, όπως προκύπτει από την εμπειρία της ζωής. Ο άνθρωπος αναζητά την τελείωση και την ολοκλήρωσή του μέσα από την ερωτική σχέση προσδοκώντας το «για πάντα» των ερωτευμένων, που όπως όλοι γνωρίζουμε σπάνια είναι «για πάντα». Κι αυτό γιατί τα δύο συμβαλλόμενα μέρη δεν είναι απλά δύο μονάδες για να προστεθούν κάνοντας έναν καινούργιο αριθμό, το «δύο» εν προκειμένω σαν έναν αυτόνομο και αυθύπαρκτο αρραγή αριθμό, αλλά δύο ολόκληροι κόσμοι με πολλές εκφάνσεις και ιδιαιτερότητες και περιέργειες ο καθένας τους, κόσμοι που με την πάροδο του χρόνου εξελίσσονται και που η αρχική τους συμβατότητα θα πρέπει να ακολουθεί την παράλληλη εξέλιξή τους, κόσμοι αποτελούμενοι ο καθένας τους από πολλές ψηφίδες ενός παζλ που για να συγκροτηθεί σε ολοκληρωμένη εικόνα απαιτεί προσπάθεια, εργασία, επιμονή, υπομονή, και εσωτερικές διεργασίες επαφής και επικοινωνίας.

Όμως ποτέ δεν το βάζουμε κάτω. Σε αναζήτηση πάντα του χαμένου χρόνου, για να θυμηθούμε και τον Προυστ, που θα έπρεπε να μας είχε αποφέρει την αιωνιότητα της σύζευξης, και που το μέλλον προσδοκούμε να μας την φέρει. Θαρσείν χρη, κατά την προτροπή των αρχαίων προγόνων μας, αύριο όλα θα πάνε καλύτερα…

Σαρκικός ή πνευματικός έρωτας; Είναι το ίδιο και το αυτό, με τη σάρκα και το πνεύμα να δρουν συμπληρωματικά για να επιτευχθεί το όλον, ή μπορεί και να υπάρξει το ένα άνευ του άλλου;

Πάνδημος (σαρκική) ή Ουρανία (με πνευματικές διαστάσεις) Αφροδίτη; Και τα δύο υπάρχουν όπως το διευκρινίζουν οι συνδαιτυμόνες του Συμποσίου, αλλά η χυδαιότητα που διακρίνει το «πάνδημο» του έρωτα, όλοι με όλους και όλες χωρίς ενδοιασμούς, χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ, τους κάνει να το απορρίπτουν, και να στοχεύουν σε κάτι πνευματικότερο και πιο ευαίσθητο από την απλή ικανοποίηση φυσικών αναγκών.

Τι γνώμη έχετε για τη θεώρηση της Διοτίμας, που αναφέρετε στο βιβλίο σας, ότι ο Έρωτας στην ουσία είναι μια ευρύτερη έννοια που συνοψίζεται στην αναζήτηση της ευδαιμονίας και της αθανασίας, μέσω των απογόνων;

Λογικοφανής άποψη στα πλαίσια των επιταγών της φύσης για την αναπαραγωγή των ειδών. Όμως το γιατί κάποιος ή κάποια (Θεός ή Φύση) επιτάσσει αυτά που επιτάσσει, σημαίνει κολύμπι σε αχαρτογράφητα νερά. Όσο για το περί αθανασίας, εκεί όντως κινδυνεύουμε να πνιγούμε…

Πριν να πνιγούμε πάντως ας περιμένουμε και το δίδυμο με το ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ βιβλίο μου, το ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ [Πλάτωνος «Φαίδων»: πραγματεία περί θανάτου, ψυχών και μετεμψυχώσεων], που θα κυκλοφορήσει οσονούπω από τον ίδιο εκδοτικό οίκο (Τάλως Φ) με επίσης εξαιρετικό εξώφυλλο και εναργή εικαστικά, όλα της Μαρίας Παναρέτου, όπως και αυτά που κοσμούν και το ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ.

Διαβάζουμε στο βιβλίο σας επίσης, ότι η ανώτερη βαθμίδα του έρωτα είναι ο έρωτας της ωραιότητας της γνώσης… Είναι αυτό το βαθύτερο νόημα του «Συμποσίου»;

Σίγουρα στα πλαίσια της ωραιότητας και της ευεξίας που δημιουργεί ο έρωτας διαμορφώνονται συνθήκες αυξημένης ανθρώπινης δημιουργικότητας και ευαισθησίας στην πρόσληψη της κάθε ωραιότητας με κορύφωση την ωραιότητα της γνώσης, αλλά και αυτό δεν είναι παρά ένα βήμα πριν από την «εκστασιακή» πρόσληψη του Ωραίου καθεαυτού. Μέσα από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να δει κανείς αυτά που η Διοτίμα θεωρεί ως αναβαθμίδες του έρωτα.

Η ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα, με βάση πολύ επιλεγμένα αποσπάσματα, αναφορές, αλλά και παρερμηνείες του ίδιου του όρου του «εραστή», θεωρείται πια σε μέρος του δυτικού κόσμου ότι ήταν κάτι σύνηθες. Είναι έτσι ή πρόκειται για νεολογισμούς, με στόχο την εξυπηρέτηση συγκεκριμένης ατζέντας;

Στο κλασικό έργο του «Το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ», ο Όσκαρ Ουάιλντ, γνωστός ομοφυλόφιλος ο ίδιος, προσδίδει στον ομόφυλο ήρωά του το προσωνύμιο «ντόριαν», δηλαδή «δωρικός», από την θρυλούμενη ερωτική σχέση μεταξύ Σπαρτιατών πολεμιστών (των Δωριέων)^. αυτή είναι η άποψη που έχει επικρατήσει στον δυτικό κόσμο σχετικά με τις σεξουαλικές συνήθειες όλων των αρχαίων Ελλήνων. Το μήνυμα του Συμποσίου πάντως, μέσα από το τελευταίο κεφάλαιο, στο οποίο αναλύεται η σχέση του Σωκράτη με τον Αλκιβιάδη είναι σαφές: αν και ο έρωτας υπερβαίνει το φύλο, ο δάσκαλος δεν επιδιώκει σαρκική επαφή με τον νεαρό μαθητή του, αλλά μόνο την πνευματική αναβάθμιση και την ψυχική αγωγή αμφοτέρων.

Η δική μου άποψη είναι ότι το εν λόγω ερωτικό πρότυπο στο οποίο αναφερθήκατε στην ερώτησή σας με τον τρόπο που αναφερθήκατε, ιδιαίτερα προβεβλημένο σήμερα από τις ενημερωτικές προσπάθειες της κοινότητος των ΛΟΑΤΚΙ, όσον αφορά στην Ελλάδα δεν συνάδει με το υφιστάμενο δημογραφικό της πρόβλημα, σε αντίθεση με χώρες πάσχουσες από υπερπληθυσμό, τον οποίο η φύση θα μπορούσε να ελέγξει με αυτόν τον τρόπο, με την προϋπόθεση φυσικά ότι η επιστήμη δεν θα «προοδεύσει» σε τέτοιο βαθμό ώστε να... καταστήσει εφικτή την εγκυμοσύνη και την κυοφορία.

Τέλος, ως διαπρεπής αστροφυσικός που είστε, δεν μπορώ να μην σας ρωτήσω… Παρατηρούμε μορφές και εκφράσεις του Έρωτα στο Σύμπαν;

Ανασυνδέσεις και διασπάσεις στον κόσμο των στοιχειωδών σωματιδίων, αλλά και συγκρούσεις, συγχωνεύσεις και παράλληλα αποδομητικές εκρήξεις και καταρρεύσεις μείζονος κλίμακας, στα άστρα, στον γαλαξία μας και στους γαλαξίες, είναι το «σήμα κατατεθέν» του συμπαντικού παιχνιδιού που παρακολουθούμε.

Ηρεμία και βία, ισορροπία και διάλυση, αποδιοργάνωση και επανασύνθεση, το νείκος και η φιλότητα του Εμπεδοκλή, το μίσος και η αγάπη, άλλως ειπείν γάμοι και διαζύγια, όλα αυτά είναι παρόντα στο σύμπαν των ανθρώπων και των αστέρων. Διαλέξτε και πάρτε. Η επιλογή είναι δική σας…

*Ο Χρίστος Γουδής είναι συνταξιούχος καθηγητής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Πατρών, ποιητής και συγγραφέας, μεταφραστής ξένης λογοτεχνίας και πολιτικός στοχαστής.

Διαβάστε επίσης:

Αρχαιολογική αποκάλυψη: Το Σπήλαιο του Νυμφολήπτου, εκεί όπου ίσως ο Πλάτων εμπνεύστηκε τον μύθο του

«Πίσω από το βλέμμα του Βούδδα»: Πώς ο Μέγας Αλέξανδρος επηρέασε ολόκληρο τον πολιτισμό της Ανατολής

Η Μεγάλη Ελλάδα καλεί την Ελλάδα: Σικελία, αυτό είναι το μεγαλύτερο «ελληνικό» νησί της Μεσογείου

Δείτε όλο το Weekend Edition εδώ