Πάσχα: Οι αρχαίες ρίζες και τα έθιμα που χάνονται στα βάθη του χρόνου

Στα βάθη των αιώνων χάνονται τα πασχαλινά έθιμα. Οι Έλληνες έχουν μία προσήλωση στα έθιμα αυτά, καθώς περνούσαν οι πασχαλινές συνήθειες από γενιά σε γενιά.

Περιγράφοντας με γλαφυρό τρόπο πώς εορταζόταν το Πάσχα τα παλαιότερα χρόνια, η πρώην διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Αικ. Πολυμέρου- Καμηλάκη, μιλώντας στην Απογευματινή αναφέρει τα εξής: «Το Πάσχα οι νοικοκυραίοι από τα Μεσόγεια κατέφθαναν στην πόλη με μουσικά όργανα να χαιρετήσουν τον “καλό κόσμο” σπίτι σπίτι.

Κατέληγαν στο Θησείο, όπου έψηναν αρνιά και κοκορέτσια και ξεφάντωσαν μέχρι το πρωί, με τη συμμετοχή των Αθηναίων. Ο χορός είχε επικεφαλής τον ιερέα και οι άλλοι ακολουθούσαν κατά ηλικία τραγουδώντας. Οι αρματολοί και οι κλέφτες δεν επιχειρούσαν καμιά επίθεση, αν δεν συμβουλεύονταν τη σπάλα του ψημένου αρνιού». Το υπαίθριο σούβλισμα του αρνιού το Πάσχα είναι ένα από τα παλαιότερα ελληνικά έθιμα με ρίζες μάλιστα στην αρχαία Ελλάδα. Η παράδοση απαιτούσε οι αρχαίοι Έλληνες, σαράντα ημέρες μετά τον θάνατο των συγγενών τους, να μαγειρεύουν δίπλα από τον τάφο, καθώς πίστευαν ότι στο γεύμα που δίνεται μετά την ταφή και στο μνημόσυνο συμμετέχει και ο ίδιος ο νεκρός. Οι αρχαίοι έψηναν αρνιά σε εστίες, έπιναν κρασί και χόρευαν για να τον τιμήσουν».

Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας τα παραδοσιακά έθιμα είναι και διαφορετικά. Για παράδειγμα, έχει ενδιαφέρον το πώς γιορτάζεται το Πάσχα στις Κυκλάδες.

Τη γραφικότητα του εορτασμού στα Κυκλαδονήσια την έχει καταγράψει το Επιμελητήριο Κυκλάδων.

Στην Αμοργό το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές πλάθουν κουλουράκια σε ανθρωπόμορφα σχήματα, τα «λαζαράκια» ή «κουκλάκια».

Στην Άνδρο το βράδυ της Ανάστασης οι νέοι τοποθετούν σιδερένιους σωλήνες στο χώμα, τους γεμίζουν με μπαρούτι και τους πυροδοτούν.

Στην Ίο το Σάββατο του Λαζάρου οι κάτοικοι φτιάχνουν τα «λαζαράκια», σταφιδόψωμα σε ανθρωπόμορφα σχήματα. Τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι του νησιού παίζουν τις «μπάλες», ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες.

Στη Μύκονο οι γυναίκες ασπρίζουν τα σπίτια και πλάθουν τα «λαζαράκια», ψωμάκια σε σχήμα ανθρώπων.

Στη Νάξο στο πασχαλινό τραπέζι ξεχωρίζει το παραδοσιακό «μπατούδο», κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο.

Στην Πάρο, στη, Μάρπησσα, στην περιφορά του Επιταφίου μπορεί κανείς να θαυμάσει τις «Αναπαραστάσεις» από τα Πάθη του Χριστού, όπου μικροί και μεγάλοι, ντυμένοι Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν εκπληκτικά σκηνές από τα Πάθη του Χριστού.

Στη Σαντορίνη το Σάββατο του Λαζάρου στις πλατείες των χωριών οι κάτοικοι στήνουν τον Λάζαρο, έναν πελώριο ξύλινο σταυρό, τυλιγμένο με δεντρολίβανο και λουλούδια.

Στη Σίφνο υπάρχει το έθιμο του αναστάσιμου «χαιρετισμού» που διαρκεί σαράντα ημέρες. Τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα παραδοσιακά «πουλιά της Λαμπρής» (πασχαλινές κουλούρες σε διάφορα σχήματα ζώων και πουλιών) στολισμένα με κόκκινα αυγά.

Στη Σύρο οι δύο θρησκευτικές κοινότητες του νησιού, ம் η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν μαζί το Πάσχα. Στην Ανω Σύρο οι Επιτάφιοι ມ των Καθολικών ξεκινούν από τον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων από τις ενορίες Αγίου Νικολάου Κοιμήσεως και Μεταμορφώσεως, περιφέρονται και συναντώνται στην Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται δέηση.

Στην Τήνο στο Σκλαβοχώρι η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή είναι απλή και κατανυκτική. Την ίδια μέρα, στη Χώρα, οι περιφορές των Επιταφίων συγκλίνουν στη μαρμάρινη εξέδρα της παραλίας. Σε άλλα νησιά έχουμε διαφορετικά έθιμα, όπως λ.χ. στην Κρήτη το κάψιμο του Ιούδα τη Μεγάλη Πέμπτη. Στην Κέρκυ- ρα είναι γνωστό το έθιμο των «μπότηδων», δηλαδή η ρίψη πήλινης στάμνας γεμάτης νερό από τα μπαλκόνια. Ενώ στον Βροντάδο της Χίου έχουμε το έθιμο των ρουκετών το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Κάτι αντίστοιχο είναι ο σαϊτοπόλεμος στην Καλαμάτα.