Αφιέρωμα: Τα Πάθη του Ιησού στη «μεγάλη οθόνη» (βίντεο/φωτογραφίες)
Του Γιάννη Φιλιππάκου
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια του κινηματογράφου, υπήρχε η ανάγκη των δημιουργών να αποτυπώσουν και να καταγράψουν τα Θεία Πάθη αλλά και γενικότερα τη ζωή του Θεανθρώπου, με σκοπό να την μεταφέρουν στη μεγάλη οθόνη, μέσα από την δικιά τους ματιά.
Έστω και κατά αυτό τον τρόπο, ο θεατής θα μπορούσε να ξεφύγει από τα «στενά πλαίσια των Γραφών», καθώς θα μπορούσε να μπει στο κλίμα της τότε εποχής, με εικόνα (αρχικά) και στην συνέχεια και με ήχο.
Στην Ελλάδα μπορεί κάθε χρόνο βλέπουμε έναν συγκεκριμένο αριθμό 4-5 ταινιών (τα τελευταία χρόνια αυτός ο αριθμός έχει μειωθεί και άλλο...) που αφορούν τον Ιησού, αλλά η αλήθεια είναι ότι πάνω από 40 ταινίες έχουν γυριστεί και έχουν σαν βάση αποκλειστικά το Θείο Δράμα.
Αν μάλιστα υπολογίσουμε και τις επικές ταινίες που περιλαμβάνουν σκηνές του Ιησού που έχει πορεία προς τον Γολγοθά (Βαραββάς, Μπεν Χούρ, Ο Χιτών κτλ.), εύκολα διαπιστώνουμε πως οι ταινίες ξεπερνούν τις 60!
Παρακάτω θα παρουσιάσουμε τις εννέα πιο γνωστές ταινίες-σταθμούς που αφορούν τα Θεία Πάθη και την Ανάσταση και έκαναν αίσθηση για διαφόρους λόγους.
THE PASSION PLAY (1903)
Η πρώτη καταγραφή του Ιησού στη μεγάλη οθόνη ήρθε το 1897 με το αμερικάνικης παραγωγής «The Horitz Passion Play».
Αν σκεφτούμε πως η πρώτη επίσημη προβολή ταινίας σε κινηματογράφο έγινε στις 28 Δεκεμβρίου του 1895, τότε σίγουρα αντιλαμβανόμαστε πως ο Ιησούς, ήταν από τα πρώτα... θέματα...
Η πρώτη, σοβαρή καταγραφή του Ιησού στον κινηματογράφο ήρθε πριν από ...110 χρόνια και πιο συγκεκριμένα το 1903 με το «The Passion Play».
Ο αυθεντικός τίτλος της ταινίας είναι «La vie et la passion de Jésus Christ». Η ταινία είναι γαλλικής παραγωγής και έχει διάρκεια 44 λεπτά.
Οι εντελώς ξεπερασμένες σκηνές με τα εφέ, στις μέρες μας τουλάχιστον, δεν συγκινούν τον θεατή και το αποτέλεσμα για πολλούς ίσως είναι αστείο, όμως πλέον, η αξία αυτής της ταινίας είναι ανεκτίμητη.
Σημαντικό στοιχείο για «La vie et la passion de Jésus Christ» είναι η διάρκειά του, καθώς τότε ο μέσος όρος των ταινιών διαρκούσε 10-15 λεπτά!
FROM THE MANGER TO THE CROSS (1912)
1912 και ο βουβός κινηματογράφος έχει μπει για τα καλά στις ζωές των ανθρώπων.
Το «From the Manger to the Cross» που αργότερα ονομάστηκε και «Jesus of Nazareth», έχει διάρκεια 71 λεπτά και κόστισε το αστρονομικό για την εποχή ποσό των 35.000 δολαρίων, δηλαδή στις μέρες μας θα άγγιζε 3.500.00 δολάρια.
Η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου το 1998 έδωσε τον τιμητικότερο τίτλο που μπορεί να δώσει σε ταινία χαρακτηρίζοντάς την «ιστορική».
THE KING OF KINGS (1927)
Η πιο διάσημη ταινία με θέμα τον Ιησού στον Βουβό κινηματογράφο ήταν το έργο του Σεσίλ Ντε Μιλ «Ο Βασιλεύς των βασιλέων».
Γυρισμένο στα στούντιο της Αμερικής με διάρκεια 115 λεπτά.
Τα εφέ για την εποχή που γυρίστηκε η ταινία ήταν πρωτόγνωρα.
KING OF KINGS (1961)
Αυτή η ταινία είναι ουσιαστικά επανέκδοση του έργου του Σεσίλ Ντε Μιλ από τον Νίκολας Ρέι.
Για πολλούς μάλιστα αυτή είναι μια αποτυχημένη επανέκδοση ταινίας, η οποία γυρίστηκε «στη μέση» της χρυσής εποχής στο Hollywood, όταν το χρήμα της Metro-Goldwyn-Mayer υπήρχε σε αφθονία.
Το φιλμ έχει διάρκεια 167 λεπτά και ο 33χρονος τότε Τζέφρι Χάντερ που κάνει τον Ιησού μοιάζει πιο πολύ σαν ... ροκ σταρ. Στην Ελλάδα η ταινία είναι γνωστή και προβάλλεται από τα κανάλια σχεδόν κάθε χρόνο.
Ένα σημαντικό στοιχείο της ταινίας είναι πως για πρώτη φορά σε μη-βουβή ταινία, καταγράφεται το πρόσωπο του Ιησού (στο Μπεν Χουρ του 1959 για παράδειγμα, βλέπουμε μόνο του τα χέρια του).
THE GOSPEL ACCORDING TO St. MATTHEW (1964)
Η ταινία ενός "άθεου", μαρξιστή και ανοιχτά ομοφυλόφιλου σκηνοθέτη, κατάφερε να πάρει δημόσιους επαίνους από το Βατικανό και πιο συγκεκριμένα από τον πάπα Ιωάννη τον XXIII, καθώς το «The Gospel According to St. Matthew», σέβεται πλήρως τα Ευαγγέλια.
Το έργο του Πιέρ Πάολο Παζολίνι που έχει σαν αυθεντικό τίτλο το «Il Vangelo secondo Matteo», έχει διάρκεια 137 λεπτά και έχει γυριστεί στην Ιταλία.
Η ταινία του Παζολίνι, ανατρέπει πλήρως, ότι μας προσέφεραν οι Χολιγουντιανές υπερπαραγωγές. Το έργο αν και είναι πιστό πάνω σε αυτά που λένε οι γραφές, δίνει μια πιο προοδευτική ματιά στην κινηματογράφησή του, ενώ το άτομο που υποδύεται τον Ιησού, ο Enrique Irazoqui, δεν ήταν ηθοποιός αλλά φοιτητής οικονομικών!
THE GREATES STORY EVER TOLD (1965)
Ειδική αναφορά στη λίστα μας έχει η ταινία που είναι γνωστή στη χώρα μας με τον τίτλο «Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου».
Σύμφωνα με τους ιστορικούς του κινηματογράφου, ποτέ μέχρι τότε το Hollywood δεν μας έχει δώσει τόσο βαρετή... υπερπαραγωγή. Σε αυτό συμφωνούν και οι χρήστες του imdb "βυθίζοντας" την ταινία με βαθμολογία 6.4...
Δεν είναι λίγοι αυτοί που λένε πως η ταινία του Τζορτζ Στήβενς, είναι η πιο αποτυχημένη επική ταινία.
Πολλοί αστέρες της «μεγάλης οθόνης», σε μικρούς και μεγάλους ρόλους, στριμωγμένοι σε έναν «μαραθώνιο» διάρκειας 260 λεπτών που κρατάει η ταινία και δίνουν στο θεατή την εντύπωση πως βλέπει κάτι από μια συνάθροιση μεταξύ φίλων και γνωστών σε ένα πάρτι με λαμπερούς καλεσμένους.
Ο μόνος που σώζεται από αυτό το κινηματογραφικό "ναυάγιο" είναι ο διάσημος σουηδός ηθοποιός Μαξ Φον Σίντοφ, ο οποίος αν και είναι αντισυμβατικός, ως προς την εικόνα που έχουμε εμείς για τον Χριστό, παρ όλα αυτά κρίνεται ιδανικός.
Η Ελλάδα «τιμάει» σχεδόν κάθε χρόνο την ταινία προβάλλοντας την από τους διάφορους τηλεοπτικούς σταθμούς.
THE LAST TEMPTATION OF CHRIST (1988) (Ο τελευταίος πειρασμός)
Όταν ένα βιβλίο από μόνο του κάνει τόση "φασαρία", τότε ο ντόρος που γίνεται για αυτή την ταινία είναι αναμενόμενος...
"Ο Χριστός του είναι ένας άνθρωπος, ένας άνθρωπος του λαού, που τίθεται οδυνηρά στον πειρασμό να εγκαταλείψει την αφοσίωσή του σε ένα υπερ-ανθρώπινο ιδανικό και να βολευτεί ήσυχα σε μια ζωή ευτυχίας με την αγαπημένη του Μαρία. Είναι ένας άνθρωπος με ακραία πάθη και μεγάλο θάρρος και είναι ικανός -όπως όλοι οι άνθρωποι- να ενδώσει στον θυμό, στη θλίψη και σε στιγμές δειλίας.
Οι Απόστολοι είναι, επίσης, αληθινοί άνθρωποι, διστακτικοί, αβέβαιοι για τον εαυτό τους και για τον Χριστό, γρήγορα εγκαταλείπουν όταν οι περιστάσεις στρέφονται εναντίον τους. Εκτός από έναν: τον Ιούδα.
Ο Ιούδας είναι ο πολεμιστής, ο άνθρωπος της δύναμης, ο άνθρωπος που βλέπει στον Χριστό τον Μεσσία αυτού του κόσμου, έναν αυτοκράτορα που θα νικήσει τη Ρώμη στο ίδιο της το παιχνίδι. Και, σε τελική ανάλυση, μόνον ο Ιούδας είναι που μπορεί να καταστήσει δυνατό τον θρίαμβο του Χριστού." (biblionet)
Από τα χέρια του Νίκου Καζαντζάκη και την σκηνοθετική ματιά του Μάρτιν Σκορτσέζε, ο "Τελευταίος Πειρασμός" είναι η πιο αμφιλεγόμενη ταινία με κεντρικό πρόσωπο τον Ιησού που έχει γυριστεί ποτέ.
Φυσικά τον Σκορτσέζε τον ακολούθησαν μεγάλα ονόματα όπως ο μουσικός Πίτερ Γκάμπριελ και ο Γουίλιαμ Νταφόε στον ρόλο του Ιησού. Πρώτη φορά που σε μία τέτοια ταινία υπάρχει σαφέστατος διαχωρισμός μεταξύ θεού και ανθρώπου.
Σε πολλές χώρες (κυρίως της Λατινικής Αμερικής) απαγορεύτηκε η προβολή της ταινίας, ενώ στην Ελλάδα πρόλαβαν να την δουν περίπου 300.000 θεατές, όταν και αποσύρθηκε από τον φόβο επεισοδίων που θα προκαλούσαν πιστοί, που βρισκόντουσαν έξω από τους κινηματογράφους με σημαίες και σταυρούς.
Φυσικά για την εκκλησία η ταινία και το βιβλίο (μαζί με τα «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» και «Καπετάν Μιχάλης») θεωρούνται βλάσφημα και αποτελούν κόκκινο πανί.
THE PASSION OF THE CHRIST (2004)
Η πολυδιαφημισμένη ταινία του Μελ Γκίμπσον δεν είναι τίποτα άλλο από ένα "λουτρό" αίματος διάρκειας 125 λεπτών.
Ειδικά η σκηνή του μαστιγώματος είναι ανατριχιαστική καθώς «παραμορφώνει» εντελώς τον πρωταγωνιστή Τζιμ Καβιζέλ.
Πάντως, σύμφωνα με θεολόγους, κάπως έτσι πρέπει να πέρασε ο Ιησούς τις τελευταίες του στιγμές, οπότε δεν είναι υπερβολική όλη αυτή η βία. Από την άλλη, υπάρχει μία ένσταση για το γεγονός πως δεν θα έπρεπε να παρουσιάζεται έτσι ο Ιησούς...
Η ταινία είναι πιο... «δυτική», δηλαδή επικεντρώνεται στα βασανιστήρια και στην Σταύρωση και δεν δίνει έμφαση στην Ανάσταση, κάτι που για την ορθόδοξη πίστη, αυτό αποτελεί το κορυφαίο γεγονός. Στην ταινία φυσικά υπάρχει και ο «πειρασμός» της Μαρίας της Μαγδαληνής που τον υποδύεται η... Μόνικα Μπελούτσι.
Στα θετικά της ταινίας (εκτός από την... Μπελούτσι), είναι η αποκλειστική χρήση της Αραμαϊκής γλώσσας. Γλώσσα την οποία μίλαγαν τότε στις περιοχές αυτές, αλλά και γλώσσα την οποία μίλαγε ο Ιησούς.
JESUS OF NAZARETH (1977)
Τι να πρωτοπεί κανείς για αυτή την σειρά... Πρώτα απ’ όλα, Μεγάλη Εβδομάδα χωρίς «Ιησού από την Ναζαρέτ» στα ελληνικά σπίτια, δεν υφίσταται.
Η μίνι σειρά είναι άγγλο-ιταλικής συμπαραγωγής (κυρίως της RAI) και το 1977 προβλήθηκε για πρώτη φορά σε δύο επεισόδια (3 και 10 Απριλίου), ενώ στην συνέχεια προβλήθηκε με την ίδια επιτυχία και στην «μεγάλη οθόνη».
Έχει διάρκεια 382 λεπτά και γυρίστηκε, όχι στις «αυθεντικές» περιοχές του Θείου Δράματος, όπως πιστεύουν πολλοί, αλλά στο Μαρόκο και την Τυνησία.
Η «τρέλα» για το έργο του Τζεφιρέλι κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, δεν υπάρχει μόνο στην Ελλάδα αλλά φτάνει μέχρι και την... Σιγκαπούρη!
Η αναπαράσταση των γεγονότων έγινε έχοντας σαν βάση τις Γραφές αν και υπάρχουν αρκετές ανακρίβειες και «λάθη».
Σπουδαίοι ηθοποιοί έκαναν το πέρασμά τους από αυτή την σειρά. Πίτερ Ουστίνοφ, Άντονι Κουίν, Ιαν Μακ Σέιν, Λόρενς Ολίβιε, Ίαν Χολμ, Κλαούντια Καρντινάλε, Τζέιμς Έρλ Τζόουνς, Τζέιμς Μέισον αλλά και ο «δικός μας» Γιώργος Βογιατζής.
Όλους αυτούς τους αστέρες τους επισκιάζει η επιβλητική παρουσία του Ρόμπερτ Πάουελ στον ρόλο του Ιησού Χριστού, για τον οποίο υπάρχει η κοινή παραδοχή πως είναι ο... «καλύτερος Χριστός» που έχει περάσει ποτέ από την 7η τέχνη...
Πρασινογάλανα μάτια (τα οποία τονίστηκαν με λίγο μολύβι...) και καστανά μακριά μαλλιά, μαζί με μια επιβλητική αλλά ταυτόχρονα και «μυστηριακή» παρουσία, όπως ακριβώς την έχει στο μυαλό της η δυτική εκκλησία, Ορθόδοξη και Καθολική στις μέρες μας.
Για την ιστορία, ο Πάουελ, αρχικά ήταν να κάνει τον Ιούδα Ισκαριώτη (!!!), καθώς ο Τζεφιρέλι ήθελε για τον ρόλο του Ιησού ένα πρωτοκλασάτο όνομα όπως αυτό του Ντάστιν Χόφμαν ή του Αλ Πατσίνο. Αλλά και ο Ιούδας ήταν στα σχέδια να τον ερμηνεύσει ο Πίτερ Ο’Τούλ ο οποίος τελικά αρρώστησε!
Η διάρκεια των γυρισμάτων κράτησε 4 ολόκληρα χρόνια αλλά το τελικό αποτέλεσμα κρίνεται εξαιρετικό, δίνοντας στο κοινό ότι πιο άρτιο έχει παρουσιάσει η οθόνη όσον αφορά την πορεία, το Ιερό Πάθος και την Ανάσταση του Ιησού.
Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει και στην μουσική της σειράς την οποία και έγραψε ο βραβευμένος με Όσκαρ για το «Δόκτορ Ζιβάγκο» Μόρις Ζαρ. Ο γάλλος συνθέτης απέφευγε να γράψει μουσική για την τηλεόραση, αλλά έκανε την εξαίρεση για τον «Ιησού από την Ναζαρέτ». Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό, καθώς κατάφερε να συνδέσει ένα μουσικό κομμάτι όπως αυτό στην αρχή των τίτλων, τόσο έντονα με κάτι το οποίο μας έχει προσφέρει η «μικρή οθόνη».