Μάσκα και ψυχή: Η αυτοβιογραφία του Φιοντόρ Σαλιάπιν σε ελληνική έκδοση

Το βιβλίο πρωτο-δημοσιεύτηκε το 1932, καθρεφτίζοντας το καλλιτεχνικό εύρος του δημιουργού που έζησε στην ανατρεπτική εποχή των αρχών του 20ου αιώνα στη Ρωσία. Το πολύπλευρο έργο του πολλαπλασιάζει και τους αναγνώστες που μπορεί να βρουν ενδιαφέρον σε αυτό το βιβλίο, ενδιαφέρον καλλιτεχνικό, αλλά και ιστορικό. Όπως επισημαίνεται στη σχετική ανακοίνωση, «η αυτοβιογραφία του απευθύνεται σε μουσικούς αλλά και σε ανθρώπους του θεάτρου γιατί έθεσε νέους σκηνοθετικούς κανόνες. Επίσης, παρουσιάζει, μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον δεδομένου του ότι ο Σαλιάπιν έζησε σε δύο εντελώς διαφορετικά καθεστώτα της Ρωσίας: Τον Τσαρισμό και τον Κομμουνισμό. Βλέποντας την κοινωνική αδικία του τσαρικού καθεστώτος πολύ νωρίς, περισσότερο συναισθηματικά και λιγότερο θεωρητικά, τάσσεται με την επανάσταση. Από τα χρόνια αυτά έχουμε μια μοναδική περιγραφή γεγονότων και πληροφοριών για διανοούμενους, επαναστάτες, κομματικά στελέχη, καλλιτέχνες αλλά και ανθρώπους της καθημερινότητας. Έχοντας την εμπειρία της μετάβασης στη Σοβιετική Ρωσία αντέδρασε σε όσα ο ίδιος θεωρούσε ακρότητες και αδικίες. Εντέλει το 1922 εγκατέλειψε τη Ρωσία».

Ο ίδιος ο δημιουργός, που αγαπήθηκε και μισήθηκε πολύ από τους συμπατριώτες του, έγραφε: «...Όχι λιγότερο από το θέατρο με ανησυχούσε έντονα τα τελευταία χρόνια κι ένα άλλο θέμα, η Ρωσία, η πατρίδα μου... Θυμάμαι το παρελθόν, καλό ή άσχημο, προσωπικό και συλλογικό. Και αφού μόνο θυμάμαι, θλίβομαι. Και τότε νιώθω βαθιά την ανάγκη να βάλω σε τάξη τις σκέψεις μου για τον λαό μου και για την πατρίδα μου... Παράφορη, παράλο γη αλλά θαυμαστή η πατρίδα μου! Είμαι σε διάσταση μαζί της, την άφησα για ξένους τόπους. Στην ξενιτιά, ξεκομμένα από τη Ρωσία, ζουν και τα παιδιά μου. Τα πήρα μαζί μου στην πρώιμή τους ηλικία, όταν γι' αυτά η επιλογή δεν ήταν δυνατή. Γιατί ενήργησα έτσι; Πώς συνέβη αυτό; Σε αυτή την ερώτηση αισθάνομαι υποχρεωμένος να απαντήσω. Να γιατί σε αυτό το βιβλίο αφιερώνω αρκετό χώρο σε αναμνήσεις από τα τελευταία χρόνια της ζωής μου στη Ρω σία, η οποία σε εκείνα τα χρόνια δεν ονομαζόταν απλά Ρωσία, αλλά και Σοσιαλιστική και Σοβιετική...».

Για όσους δεν γνωρίζουν τον Σαλιάπιν, υπήρξε μια μεγάλη μορφή του 20ου αι. που επί 35 χρόνια τραγουδούσε στις σκηνές της όπερας όλου του κόσμου. Συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους τραγουδιστές της όπερας. Πέρα από τη σπάνια φωνή μπάσου και την τεχνική του, ήταν αυτός που έθεσε τις βάσεις για έναν άλλο τρόπο έκφρασης ο οποίος δεν περιορίζεται στο τραγούδι αλλά δημιουργεί ένα θεατρικό γεγονός. Η όπερα για τον Σαλιάπιν ήταν πάνω απ' όλα θεατρική τέχνη, σκηνική πράξη, δραματουργικό συμβάν, ανάπτυξη ενός χαρακτήρα».

Ακολουθεί απόσπασμα από το σημείωμα της μεταφράστριας, Λένας Κατσιώλη:

«Η ζωή του Σαλιάπιν είναι συναρπαστική επειδή συνδυάζει πολλά στοιχεία. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους μπάσους της ανθρωπότητας που εκτός από την ποιότητα της φωνής του και την τεχνική του, έθεσε και τις βάσεις για έναν άλλο τρόπο έκφρασης που δεν περιορίζεται στο τραγούδι αλλά δημιουργεί ένα θεατρικό γεγονός, κάτι αντίστοιχο με αυτό που έκανε η Κάλλας. Από τραγουδιστής με υποτυπώδη σκηνική δράση, γίνεται τραγουδιστής-ηθοποιός.

Η όπερα για τον Σαλιάπιν ήταν πάνω απ' όλα θεατρική τέχνη, τέχνη σκηνικής πράξης, δραματουργικό συμβάν, ανάπτυξη ενός χαρακτήρα. Η μουσική της όπερας δεν είναι αυτόνομη τέχνη, αλλά μέσο έμπνευσης της πράξης και του λόγου. Η φωνή είναι το όργανο που μεταδίδει την περιπέτεια της ζωής του ανθρώπινου πνεύματος του συγκεκριμένου χαρακτήρα σε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Στα βιβλία του Σελίδες από τη Ζωή μου και ιδιαίτερα στο Μάσκα και Ψυχή, προσδιορίζονται όλες οι απαιτήσεις για την τέχνη του ηθοποιού-τραγουδιστή, όλες οι πτυχές της σύνθετης δημιουργίας: ερωτήματα δεοντολογίας, τρόποι σύνθεσης των μικτών εικαστικών μέσων, καλλιτεχνικό δόγμα ακόμα και πρακτικές συμβουλές, λεπτές, οξυδερκείς και πολύτιμες.

Καταγόμενος από φτωχή οικογένεια έβλεπε την κοινωνική αδικία του τσαρικού καθεστώτος και πολύ νωρίς -περισσότερο συναισθηματικά και λιγότερο θεωρητικά- τάχθηκε με την Επανάσταση. Έτσι, έχουμε μια περιγραφή μοναδικών γεγονότων και μοναδικών πληροφοριών για διανοούμενους της εποχής, επαναστάτες, κομματικά στελέχη, καλλιτέχνες αλλά και ανθρώπους της καθημερινότητας. Έχοντας την εμπειρία της μετάβασης στη Σοβιετική Ρωσία αντέδρασε σε όσα αυτός θεωρούσε ακρότητες και αδικίες. Και φυσικό επακόλουθο ήταν η φυγή του από εκεί.

Για την τέχνη του τραγουδιστή της όπερας λέει ότι: «Υπάρχουν θαυμάσιοι τραγουδιστές, αλλά καλλιτέχνες της φωνής, καλλιτέχνες της όπερας με την πλήρη έννοια της λέξης δεν υπάρχουν».

Το βιβλίο που γράφηκε λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του δεν είναι γραμμένο εν θερμώ και είναι κάτι ανάλογο με το πασίγνωστο βιβλίο του Στανισλάφσκι. Η ζωή μου και η τέχνη μου.

Και τα δύο βιβλία, γραμμένα με αγάπη και φροντίδα, συμβάλλουν στη μελλοντική εξέλιξη της εθνικής και της παγκόσμιας κουλτούρας».