«Η Μάσκα και η ψυχή» του Φ.Σαλιάπιν: «ο υποδυόμενος ρόλος και ο αληθινός του εαυτός»

Ο Σαλιάπιν ως συγγραφέας: Αυτοβιογραφία που απευθύνεται στο παρόν ή στη μνήμη;

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1932 στο Παρίσι όπου ήταν και η μόνιμη κατοικία του Σαλιάπιν. Στο τιμόνι της Σοβιετικής Ρωσίας ήταν τότε ο Στάλιν. Απευθύνεται στο παρόν με πλήθος συμβουλές για όσους σπουδάζουν μονωδία. Από τη στάση τους σώματος μέχρι την εκφορά του λόγου, την έκφραση, τα ηχοχρώματα. Μοιάζει και σαν αφορμή για να εξηγήσει στα παιδιά του τον λόγο της φυγής του από τη Ρωσία, και ίσως από νοσταλγία για την πατρίδα που δεν ξαναείδε από το 1922.

«H Μάσκα και η Ψυχή»: ένας τίτλος ή ένα σχόλιο;

Η μάσκα για τον Σαλιάπιν είναι ο υποδυόμενος ρόλος και η ψυχή ο αληθινός του εαυτός. Ο ρόλος, όμως εδώ, είναι κυριολεκτικός καθώς ο Σαλιάπιν δεν αναφέρεται στη μάσκα του ανθρώπου, αλλά στη μάσκα του ηθοποιού, στο θεατρικό ρόλο. Πολύ μικρός, ο συγγραφέας, γοητεύτηκε από τα μπουλούκια και προσπαθούσε, ακόμα και μέσα από το παιχνίδι, να ενσαρκώνει ρόλους. Με πολύ πάθος και αγώνα έχτισε τον μετέπειτα ηθοποιό, που – ως μουσικός – δεν εγκατέλειψε ποτέ. Το θέατρο, λοιπόν, για τον Σαλιάπιν δεν είναι δευτερεύον στοιχείο στην όπερα, είναι κυρίαρχο, γιατί όπως επιμένει, -και με το δίκιο του-, η όπερα είναι καταρχήν θέατρο.

Μια προσωπικότητα της εποχής του που γίνεται διαχρονική. Πόσο εύκολος είναι αυτός ο δρόμος;

Ήταν ένας εξοντωτικά κοπιαστικός δρόμος, με αποθαρρύνσεις, μεγάλη φτώχεια, έως και πείνα. Σημαντικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισε και ο αμετακίνητος διαχωρισμός των τάξεων στη τσαρική περίοδο της ζωής του. Παρόλο που ο ίδιος έλαβε την ανώτατη διάκριση, ως τραγουδιστής της Αυτού Μεγαλειότητας, δεν επέτρεψαν στα παιδιά του να φοιτήσουν στο λύκειο στο Τσάρσκογιε Σελό (σχολείο για σημαντικά πρόσωπα) γιατί στα έγγραφά του είχε την ιδιότητα του αγρότη.
Σε πείσμα του καιρού του προχώρησε χωρίς ποτέ να επαναπαυθεί και μέσα από το έργο του κατέκτησε μια θέση ανάμεσα στους σπουδαίους δημιουργούς της εποχής του. 'Ιδιότητα' που του επιτρέπει να φτάνει μέχρι το σήμερα.

Μια αφήγηση ζωής χωράει σε ένα βιβλίο;

Του Σαλιάπιν σίγουρα όχι. Το 1917 δημοσιεύτηκε στη Ρωσία ένα πρώτο αυτοβιογραφικό βιβλίο με τίτλο «Σελίδες από τη Ζωή μου», η αφήγηση του οποίου φτάνει μέχρι το 1905. Είναι μια εκτενής περιγραφή της παιδικής του ηλικίας, αλλά και μια «γρήγορη και ατελής», όπως λέει ο ίδιος, σκιαγράφηση της καλλιτεχνικής του διαμόρφωσης. Αν «Η Μάσκα και η Ψυχή» μαθαίνει κάτι στον αναγνώστη για την τέχνη και την ιστορία της Ρωσίας, η μετάφραση αυτού του πρώτου βιβλίου θα τον φέρει πιο κοντά σε αυτό που λέμε «ρωσική ψυχή».

Ένα κείμενο εποχής όπως «Η Μάσκα και η Ψυχή» δοκιμάζει τον μεταφραστή του. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που δεχτήκατε;

Το βιβλίο αυτό έχει πολλές ειδικές ορολογίες, αποσπάσματα από λιμπρέτα, εκκλησιαστικά χωρία, ποιήματα, θεατρικά και μια τεράστια πολυπροσωπία. Για το μουσικό μέρος μπορώ να πω ότι δεν δυσκολεύτηκα ιδιαιτέρως, επειδή είμαι μουσικός, η μεγαλύτερη δυσκολία βρίσκεται αυτό καθαυτό στη γλώσσα που μερικές φορές νοιάζει με περίτεχνο λόγο.

Από τη Ρωσία των αρχών του 20ου αιώνα στην Ελλάδα του σήμερα. Ποιοι πρέπει να γνωρίσουν τον Σαλιάπιν;

Μιλώντας για το βιβλίο «Η Μάσκα και Η Ψυχή» στο σήμερα, πιστεύω ότι είναι ένα πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο βιβλίο για τους μουσικούς, κυρίως της όπερας, γιατί όπως έχω ήδη αναφέρει μας δίνει τεχνικές, εκφραστικές και ερμηνευτικές συμβουλές, αλλά και για τους ηθοποιούς δεδομένου ότι συζητάει αναλυτικά τις σκέψεις του για την ενσάρκωση του ρόλου, την ενδυμασία και τη σκηνοθεσία.
Επιπλέον, ικανοποιεί εκείνο το αναγνωστικό κοινό που διαβάζει την ιστορία μέσα από τις προσωπικές εμπειρίες που έχουν το πλεονέκτημα της αμεσότητας.
Για όσους, λοιπόν, ενδιαφέρονται για την ιστορία της Ρωσίας των αρχών του 20ου αιώνα θα βρουν στον Σαλιάπιν μαρτυρίες από μια έντονα ταραγμένη περίοδο της ρωσικής ιστορίας, από τις αρχές του 20ου αιώνα έως το 1922 που έφυγε από τη Ρωσία για να εγκατασταθεί στη Γαλλία μέχρι, σχεδόν, το θάνατό του, το 1938.
Τέλος για τους λάτρεις των αυτοβιογραφιών στο βιβλίο αυτό παρελαύνουν διανοούμενοι, επαναστάτες, στρατιωτικοί, κομματικά στελέχη, ζωγράφοι, σκηνοθέτες, ποιητές αλλά και καθημερινοί άνθρωποι που συνάντησε ο Σαλιάπιν στο δρόμο του.

Διαβάστε επίσης:
Μάσκα και ψυχή: Η αυτοβιογραφία του Φιοντόρ Σαλιάπιν σε ελληνική έκδοση