Η οικονομική κρίση στη μεγάλη οθόνη

ΑΠΟ ΤΟ ΚΡΑΧ ΤΗΣ WALL STREET ΤΟ 1929 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Τα μεγάλα αμερικανικά κινηματογραφικά στούντιο θα δεχθούν ένα αρκετά δυνατό χτύπημα (Paramount, Fox και RKO θα χρεοκοπήσουν), ωστόσο, καθώς οι ταινίες αποτελούν έναν από τους δημοφιλέστερους τρόπους διασκέδασης και διαφυγής από την εξαιρετικά σκληρή καθημερινότητα, το Χόλιγουντ θα επιβιώσει και κατά κάποιο τρόπο θα βγει ακόμα πιο ισχυρό μέσα από την κρίση.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι κατά τη δεκαετία του '30, την περίοδο δηλαδή της «Μεγάλης Ύφεσης», θα μορφοποιηθούν και θα ανθίσουν διάφορα σημαντικά κινηματογραφικά είδη (χάρις και στην καθιέρωση του ήχου), όπως για παράδειγμα η γκαγκστερική ταινία, το μιούζικαλ, η ταινία τρόμου και η κωμωδία screwball, που συχνά αναφέρονται -άμεσα ή έμμεσα- στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα.

Πρόκειται για την απαρχή της λεγόμενης «Χρυσής εποχής» του Χόλιγουντ, η οποία θα μας δώσει και το μεγαλύτερο, ίσως, «ανεπίσημο» ρεύμα ενός αλληγορικού κοινωνικοπολιτικού κινηματογράφου, καθώς η κρίση, οι συνέπειές της και, στη συνέχεια, τα χρόνια της «Νέας Συμφωνίας» (New Deal) της προεδρίας Ρούσβελτ, θα σημαδέψουν ένα πολύ μεγάλο κομμάτι των ταινιών αυτής της περιόδου.

Η Warner Brothers θα καθιερωθεί μάλιστα ως το πλέον «στρατευμένο» στούντιο, με το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής της να επηρεάζεται από τη σύγχρονη πραγματικότητα και να αναφέρεται -άμεσα ή έμμεσα- σ'αυτήν, διατηρώντας ωστόσο την απαραίτητη χολιγουντιανή, κινηματογραφική οπτική.

Σύγχρονα κοινωνικά δράματα, με ωμές αναφορές στη σκληρή καθημερινότητα και τη φτώχεια (όπως το «Είμαι ένας δραπέτης», 1932), αλλά και αιχμηρές κωμωδίες («My Man Godfrey», 1936) ή ακόμα και μιούζικαλ («42α οδός», 1933), αποτυπώνουν την οικονομικοπολιτική και κοινωνική κατάσταση στις ΗΠΑ, με τα εκατομμύρια ανέργων, τους εκατοντάδες χιλιάδες περιπλανώμενους hobos και την αυξημένη παραβατικότητα των ανηλίκων («Angels With Dirty Faces», 1936), προβάλλοντας παράλληλα μια καυστική αισιοδοξία (για παράδειγμα το τραγούδι «We're in the money» που ακούγεται στην ταινία «Gold Diggers of 1933»).

Παράλληλα, το αμερικανικό κοινό θα αρχίσει να ταυτίζεται με αυτοδημιούργητους ήρωες, που συχνά περνάνε στην παρανομία («Ο μικρός καίσαρας» 1931, «Ο σημαδεμένος» 1932 κ.ά.).

Ανάμεσα στις πιο γνωστές ταινίες αυτής της περιόδου, οι οποίες αναφέρονται στην οικονομική κρίση: «Οι μοντέρνοι καιροί» (1936) του Τσαρλς Τσάπλιν, «Τα σταφύλια της οργής» (1940) σε σκηνοθεσία Τζον Φορντ, βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Τζον Στάινμπεκ, και λίγο αργότερα το «Μια υπέροχη ζωή» (1946) του Φρανκ Κάπρα. Αρκετά χρόνια αργότερα το «Σκιές και Σιωπή» (1962), του Ρόμπερτ Μάλιγκαν, βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Χάρπερ Λι, μας μεταφέρει στον αμερικανικό Νότο της δεκαετίας του '30, συσχετίζοντας το θέμα της οικονομικής κρίσης με το ρατισμό.

Η περίοδος της «Μεγάλης Ύφεσης» θα «στοιχειώσει» τον αμερικανικό κινηματογράφο και επανέρχεται αρκετά συχνά στη μεγάλη οθόνη, μέσα από ταινίες σημαντικών, πολιτικοποιημένων σκηνοθετών όπως ο Ελία Καζάν («Πυρετός στο αίμα», 1946), ο Άρθουρ Πεν («Μπόνι και Κλάιντ», 1967), ή ο Σίντνεϊ Πόλακ («Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν», 1969), αλλά και σε πιο πρόσφατες ταινίες μυθοπλασίας, με πιο μελοδραματική διάθεση και με σαφώς λιγότερο έντονη διεισδυτική ματιά (όπως για παράδειγμα το «Cinderella Man» του Ρον Χάουαρντ, το 2005).

To 1987, δύο μήνες μετά τη «Μαύρη Δευτέρα» και το νέο μεγάλο παγκόσμιο χρηματιστηριακό κραχ, στις κινηματογραφικές αίθουσες προβάλλεται το «Wall Street» του Όλιβερ Στόουν, μια δριμεία επίθεση κατά των σύγχρονων οικονομικών μηχανισμών, των απάνθρωπων πρακτικών και των ύπουλων παιχνιδιών ανταγωνισμού, που χαρακτηρίζουν το αμερικανικό καπιταλιστικό σύστημα. Το 2010 ο Αμερικανός σκηνοθέτης θα γυρίσει τη λιγότερη επιτυχημένη συνέχεια «Wall Street: Το χρήμα ποτέ δεν πεθαίνει», ενώ τρία χρόνια αργότερα ο Μάρτιν Σκορσέζε με το «Λύκο της Wall Street» σκιαγραφεί ένα δηλητηριώδες πορτραίτο των ανθρώπων του χρηματιστηρίου.

Πέρα από τα πολυάριθμα ντοκιμαντέρ (στα οποία δεν θα αναφερθούμε σ'αυτό το κείμενο) γύρω από το καπιταλιστικό σύστημα, την ανεργία και την οικονομική κρίση, ο σύγχρονος κινηματογράφος συνεχίζει να μας δίνει και αυτήν την περίοδο ορισμένες ταινίες μυθοπλασίας, οι οποίες θίγουν τα παραπάνω ζητήματα, όπως για παράδειγμα το «Κυνήγι της ευτυχίας» (2005) του Γκαμπριέλε Μουτσίνο, ενώ τα δύσκολα χρόνια της διακυβέρνησης Θάτσερ και οι κοινωνικές συγκρούσεις αποτελούν σταθερό θέμα του βρετανικού κινηματογράφου (για παράδειγμα το «Full Monty» του 1997 ή πιο πρόσφατα το «Pride» του 2014).

Η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008, θα δώσει και πάλι αφορμή στον κινηματογράφο να στραφεί στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, δίχως ωστόσο να οδηγήσει στο μαζικό ρεύμα ταινιών της δεκαετίας του '30. Τα πράγματα άλλωστε έχουν αλλάξει πολύ από τότε.

Ο Τζορτζ Κλούνεϊ διασχίζει την Αμερική απολύοντας κόσμο στην ταινία «Ραντεβού στον αέρα» (2009) του Τζέισον Ράιτμαν, στο «Δρόμο του χρήματος» (2011) ο Τζ. Σ. Τσάντορ μας παρουσιάζει ένα δραματικό 24ωρο σ'έναν αμερικανικό επενδυτικό κολοσσό στις αρχές της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ενώ στο «The Company Men» (2010) του Τζον Γουέλς, τρία ακριβοπληρωμένα στελέχη μιας μεγάλης εταιρείας βιώνουν με διαφορετικό τρόπο τις συνέπειές της. Διάσπαρτες ασφαλώς είναι οι έμμεσες αναφορές στην κρίση και σε άλλες ταινίες, όπως στο «Σκότωσέ τους γλυκά» (2012) του Άντριου Ντόμινικ.

Στη Γαλλία ο Κώστας Γαβράς, μετά την εξαιρετική μαύρη σάτιρα «Το τσεκούρι» του 2005, με ήρωα έναν άνεργο ο οποίος μετατρέπεται σε serial killer για να επιβιώσει στον άγριο κόσμο της αγοράς εργασίας, σκηνοθετεί το «Κεφάλαιο» το 2012, ασκώντας σκληρή κριτική στο διεθνές οικονομικό σύστημα, ενώ οι Βέγλοι αδελφοί Νταρντέν μας παρουσιάζουν την αγωνία νεαρής γυναίκας να διατηρήσει την εργασία της στο «Δύο ημέρες, μία νύχτα» (2014.)

Όσον αφορά την Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια ο κινηματογράφος, παρά τις έντονες δυσκολίες, μοιάζει να βρίσκει διέξοδο, διανύοντας μάλιστα μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους του. Οι δυσχερείς οικονομικές συνθήκες των τελευταίων ετών οδήγησαν στην άνθιση των ανεξάρτητων παραγωγών με μικρό προϋπολογισμό, οδηγώντας σ'ένα νέο, εξαιρετικά ενδιαφέρον ρεύμα στον ελληνικό κινηματογράφο, με σημαντικές διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ.

Nέοι Έλληνες δημιουργοί αρχίζουν να ασχολούνται με τις συνέπειες της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης στη χώρα μας, με ενδιαφέρουσες ταινίες, ξεκινώντας για παράδειγμα από τις κοινωνικές κωμωδίες του Φίλιππου Τσίτου, περνώντας από το «Αγόρι τρώει το φαγητό του πουλιού» του Έκτορα Λυγίζου, το «Ξενία» του Πάνου Κούτρα, το «Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους» της Κωνσταντίνας Βούλγαρη ή το «Wasted Youth» των Αργύρη Παπαδημητρόπουλου και Γιαν Βόγκελ, φτάνοντας στο πιο πρόσφατο «Τετάρτη 0.4:45» του Αλέξη Αλεξίου, ένα βίαιο νεονουάρ με φόντο την Αθήνα της κρίσης.

Οι παραπάνω ταινίες μυθοπλασίας αποτελούν απλώς ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα, που ίσως τελικά φανερώνουν ότι ο νέος ελληνικός κινηματογράφος όχι μόνο μπορεί να αντιστέκεται, αλλά μοιάζει και να εμπνέεται δημιουργικά από την κρίση, αναζητώντας πάντως, πέρα από τη διεθνή αναγνώριση, και την απαραίτητη ψήφο εμπιστοσύνης στην πατρίδα του.

Σχετικές ειδήσεις

• Όσκαρ 2015: Άρωμα... Ελλάδας και φέτος στα βραβεία
• ΗΠΑ: Πέθανε ο Ρίτσαρντ Γκλέιτζερ, δημιουργός της ταινίας Still Alice
• Όσκαρ 2015: Αυτοί είναι οι νικητές της βραδιάς (photos+video)