Ο Φιλέλληνας Φραγκίσκος Άστιγξ και η ναυμαχία της Αγκάλης

«Ο Άστιγξ με τη πρώτη παγκόσμια χρήση των πυρωμένων βλημάτων έφερε επανάσταση στις πολεμικές ναυτικές επιχειρήσεις». (George Finlay)΄

Του Αλέξανδρου Κυριακίδη

Δευτερότοκος γιος του στρατηγού Καρόλου Άστιγξ ο Φράνκ Άμπνεϋ Άστιγξ (Frank Abney Hastings) γεννήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 1794 στην Αγγλία.

Σε ηλικία 11 ναυτολογήθηκε στο Βρετανικό Ναυτικό και συμμετείχε με το HMS «Neptune» στη μεγάλη Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (21 Οκτωβρίου 1805) υπό τις διαταγές του ιδίου του Ναυάρχου Νέλσον! Από τότε και για τα επόμενα 15 χρόνια υπηρέτησε σε πλοία του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού, όπου απέκτησε βασικές γνώσεις στην πυροβολική, που εκείνη τη περίοδο εξελισσόταν με την εισαγωγή των καινούριων ναυτικών πυροβόλων και πυρομαχικών.

Συμμετέχοντας σε διάφορες επιχειρήσεις των Βρετανών ενάντια στον Ναπολέοντα όπως επίσης στο Νέο Κόσμο και στην Καραϊβική θάλασσα ο Αστιγξ έμαθε τις τακτικές ναυτικού αποκλεισμού ηπειρωτικών ακτών, τις οποίες τις χρησιμοποίησε αργότερα στον Ελληνικό Επαναστατικό Αγώνα. Ένας ατυχής απρόσεκτος χειρισμός του στο NMS “Kangaroo” στη Τζαμάικα το 1818 ήταν το αίτιο που αποτάχτηκε από Βασιλικό Ναυτικό ένα χρόνο αργότερα.

Το 1820 ο φιλόδοξος Άστιγξ πηγαίνει στην Γαλλία και μελετάει της τακτικές του πυροβολικού της ξηράς.

Η Ελληνική επανάσταση του 1821, έδωσε στον Άστιγξ την ευκαιρία που αναζητούσε για να αναδειχθεί ξανά. Έχοντας αγνά φιλελληνικά ιδανικά ο Αστιγξ ήρθε στην Ύδρα το 1822 και συνδέθηκε με ισχυρή φιλία με την ναυτική οικογένεια των Τομπάζηδων. Κατατάχθηκε στο Ελληνικό ναυτικό υπηρετώντας στο πλοίο «Θεμιστοκλής» κερδίζοντας τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη όλων για τις ναυτικές γνώσεις και τις ικανότητες του. Σύντομα όμως ο Άστιγξ κατάλαβε πως του ήταν αδύνατο να υπηρετήσει σε Ελληνικά πλοία λόγω της εντελώς διαφορετικής νοοτροπίας των Ελλήνων ναυτών και της πλήρους έλλειψης ναυτικής πειθαρχίας.

Ζήτησε και ανέλαβε την διοίκηση του Ελληνικού πυροβολικού, το οποίο περιοριζόταν τότε σε μερικά παλαιά κανόνια. Με τις γνώσεις του στην πυροβολική, ο Άστιγξ προσπάθησε να τα χρησιμοποιήσει, αλλά το αποτέλεσμα από τους βομβαρδισμούς του Παλαμήδι και στα παραθαλάσσια οχυρά του Ναυπλίου ήταν αξιολύπητο.

Τον Μάιο τού 1823 το Εκτελεστικό Σώμα διορίζει τον Αστιγξ αρχηγό της πυροβολικής οπλοφορίας για την εκστρατεία στη Κρήτη.

Η εκστρατεία αποτυγχάνει καθώς η Αίγυπτος ενίσχυσε τους Τούρκους και το εκστρατευτικό σώμα επιστρέφει στην Ελλάδα.

Μετά την εμπλοκή του Ιμπραήμ, οι Έλληνες είχαν σχεδόν απολέσει την υπεροπλία στην θάλασσα, καθώς τα πλοία τους δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα πολύ μεγαλύτερα Τουρκικά, ενώ και τα πυρπολικά έπαψαν να είναι αποτελεσματικά.
Από τότε ο Άστιγξ συνειδητοποίησε ότι χωρίς εκσυγχρονισμό και εφαρμογή καινούριων καινοτομιών στο επαναστατικό στόλο η Επανάσταση δεν θα έχει καμία τύχη.

Έστειλε πολλές επιστολές στον Μαυροκορδάτο και στο Λόρδο Βύρωνα ζητώντας πολιτική στήριξη στις προτάσεις του χωρίς αποτέλεσμα.

Το 1824, ο Άστιγξ συνέταξε και υπέβαλε στην ελληνική κυβέρνηση το περίφημο υπόμνημά του σχετικά με μεταρρυθμίσεις που θα έπρεπε να γίνουν στο πυροβολικό του στόλου, τονίζοντας την ανάγκη ενίσχυσης των δυνάμεων με ατμοκίνητα.
Μόνο μετά από την πτώση του Μεσολογγίου λόγω αδυναμίας του Ελληνικού στόλου να διασπάσει το ναυτικό αποκλεισμό της πόλης αποφασίστηκε η προμήθεια υβριδικών ατμοκίνητων και ιστιοφόρων πλοίων.

Αυτή τη φορά οι προτάσεις του έγιναν δεκτές και αναχώρησε για τη Βρετανία με έναν εξαιρετικά φιλόδοξο στόχο. Από τα 3 πλοία που αρχικά παραγγέλθηκαν μόνο η «Καρτερία» παρελήφθη και πάλι με παρέμβαση του ιδίου του Άστιγγος. Διάθεσε 5.000 λίρες από την περιουσία του και αποδέχτηκε τη νηολόγηση του πλοίου στο όνομά του για διπλωματικούς λόγους. Έτυχε να είναι το πρώτο παγκοσμίως ατμοκίνητο πλοίο που συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις.

Η «Καρτερία» ήταν ατμοκίνητη τροχήλατη κανονιοφόρος εκτοπίσματος 233 τόνων, κινούμενη από 2 ατμομηχανές των 85 ίππων, οι οποίες ανέπτυσσαν μέγιστη ταχύτητα 7 κόμβων. Διέθεσε 4 ιστία με ημίολκη ιστιοφορία. Έφερε 4 ισχυρά πυροβόλα των 68 λιβρών και 4 καρρονάδες Paixhans των 68 λιβρών. Με την βοήθεια των ατμομηχανών , οι χειριστές μπορούσαν να πυρώσουν τα βλήματα των πυροβόλων ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν ως εμπρηστικά. Στις 4 Σεπτέμβρη του 1826 η «Καρτερία» έφθασε στο Ναύπλιο.

Πολλές ήταν οι αποστολές της «Καρτερίας» και του Άστιγγος : εξουδετέρωση των τούρκικων αμυντικών εγκαταστάσεων στον Άγιο Σπυρίδωνα στον Πειραιά, ναυτικός αποκλεισμός Ερέτριας, βομβαρδισμός Ωροπού, βομβαρδισμός Μεσολογγίου, Ναυπάκτου. Το Απριλίου του 1827 με άλλα 4 πλοία εισήλθε στο Παγασητικό Κόλπο όπου με βομβαρδισμό κατάστρεψε τουρκικά οχυρά στο Βόλο , έκαψε 4 εχθρικά πολεμικά με χρήση των πυρωμένων βλημάτων για πρώτη φορά στη ναυτική ιστορία και αιχμαλώτισε 8 μεταγωγικά με εφόδια. Το Ιούνιο του 1827 μετείχε με άλλα 21 πλοία στην παράτολμη επιχείρηση κατά της Αλεξάνδρειας.

Η πιο σημαντική επιτυχία του Άστιγου έτυχε να συμβεί στο κόλπο της Ιτέας (Σκάλα Σαλώνων τότε) στις 17 Σεπτέμβρη του 1827 που μέσα σε λίγα λεπτά η «Καρτερία» βύθισε στο κολπίσκο της Αγκάλης την τουρκική ναυαρχίδα (βρίκι) και κατάστρεψε πάλι με τα πυρωμένα βλήματα τα 9 από τα 11 εχθρικά πλοία μετά από εύστοχους κανονιοβολισμούς!

Πρόκειται για ένα γεγονός σταθμό στην παγκόσμια ναυτική ιστορία! Ένα ατμοκίνητο πλοίο κατάφερε να προσβάλει και να βυθίσει σειρά ιστιοφόρων πολεμικών. Η σημασία του αυτού γεγονότος ήταν τεράστια, καθώς ένα μόλις ατμοκίνητο πλοίο κατάφερε να μεταβάλλει την ισορροπία στο Κορινθιακό κόλπο εκκαθαρίζοντας τον από τον εχθρικό στόλο.

Αυτή η τεράστια νίκη του Άστιγγος ήταν το αίτιο της παράβασης της συνθήκης του Λονδίνου και αποχώρησης του τούρκο-αιγυπτιακού στόλου του Ιμπραήμ πασά από την Πύλο και η απώτερη καταστροφή του στο Ναβαρίνο.
Η ναυτική υπεροχή του Επαναστατικού Ναυτικού των Ελλήνων ήταν πια γεγονός! Η εποχή των ιστιοφόρων πολεμικών πλοίων έχει περάσει ανεπίστροφα!

Ο επόμενος στόχος του Άστιγγος και της ναυτικής μοίρας που διοικούσε ήταν η απελευθέρωση του Μεσολογγίου. Για αυτό το σκοπό σχεδίασε και εκτέλεσε τον κανονιοβολισμό του Αιτωλικού, προπύργιο της τουρκικής άμυνας του Μεσολογγίου.
Εκεί, στις 11 Μαΐου προσπαθώντας να διορθώσει την βεβιασμένη κίνηση του στολίσκου του και να διευθύνει την επιχείρηση από κοντά, εγκατέλειψε την «Καρτερία». Το πλοιάριο του παγιδεύτηκε και οι όλοι επιβαίνοντες βληθήκαν από πυρά. Ο Άστιγξ τραυματίστηκε μαζί με άλλους 20 στρατιώτες. Έχει πληγωθεί ελαφριά στο αριστερό βραχίονα άλλα δυστυχώς στην «Καρτερία» δεν υπήρχε ιατρός, που έχει αποστρατευτεί και ο αντικαταστάτης του ακόμα δεν είχε έρθει.

Μεταφέρθηκε στην Ζάκυνθο για νοσηλεία άλλα στην διαδρομή έπαθε γάγγραινα και ίσως τέτανο λόγω έλλειψης στοιχειώδους περίθαλψης. Ακόμα και τραυματισμένος ο Άστιγξ έγραψε επιστολή στον Μαυροκορδάτο ζητώντας επειγόντως χειρουργό για τους τραυματίες! Πέθανε στις 20 Μαΐου 1828 στην ηλικία μόλις 34 ετών. Μετά τον θάνατο του βαλσαμώθηκε και τοποθετήθηκε στην κρύπτη της εκκλησίας του Ορφανοτροφείου Αιγίνης .

Η κηδεία του έγινε με μεγάλες τιμές ένα έτος αργότερα στον Πόρο, όπου μεταφέρθηκε με την «Καρτερία» , στην οποία επέβαινε ο Ιωάννης Καποδίστριας με την συνοδεία μοίρας πολεμικών πλοίων.

Στον επικήδειο λόγο ο Σπυρίδων Τρικούπης ανέφερε: «απέθανεν την 20η Μαΐου καταλιπών μνήμης ανεπίληστον αφιλοκερδούς φιλελληνισμού, ένδοξων υπέρ ελευθερίας αγώνων και ακεραίου χαρακτήρος». Όπως και ο Άγγλος στρατηγός Γκόρτον είπε «Αν υπήρχε κάποιος πραγματικά ανιδιοτελής και χρήσιμος φιλέλληνας , αυτός ήταν ο Άστιγξ. Δεν έλαβε ποτέ του αμοιβή. Ξόδεψε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για να κρατήσει μάχιμη και δυνατή την «Καρτερία», το μοναδικό πλοίο του Ελληνικού Ναυτικού που τηρούσε τους κανόνες της ναυτικής πειθαρχίας».

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Άστιγξ πρώτος στο κόσμο χρησιμοποίησε τα πυρωμένα βλήματα αντί τα πυρπολικά σκάφη με τεράστια επιτυχία! Ο Άγγλος ιστορικός George Finlay στο βιβλίο του «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» έγραφε : «Ο Άστιγξ με τη πρώτη χρήση των πυρωμένων βλημάτων έφερε επανάσταση στης πολεμικές ναυτικές επιχειρήσεις».

Στην μνήμη του Φραγκίσκου Άστιγγος ονομάστηκε η κεντρική οδός στο Μοναστηράκι, μία λεωφόρος στη Ιτέα, όπως και τα πλοία του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού -μια κανονιοφόρος το 1841 και ένα αντιτορπιλικό το 1939.

Σήμερα ο Φραγκίσκος Άστιγξ δίκαια θεωρείται ο εμπνευστής της χρήσης του πρώτου μηχανοκίνητου πολεμικού πλοίου-πλατφόρμας σε επιχειρήσεις και ένας από τους προδρόμους της μεταγενέστερης κατασκευής θωρηκτών.

Ευχαριστώ την συνάδελφο Μάνια Χρυσανθοπούλου για τις φωτογραφίες του μνημείου του Αστιγγός στον Ναύσταθμο του Πόρου

Πηγές:

1. Κωνσταντίνος Ράδος, «Ο Άστιγξ και το έργον του εν Ελλάδι», Ναυτική Επιθεώρησης, Εν Αθήναις, 1928
2. Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 2ος, Αθήνα, 1930
3. Ομιλία του Ι. Σ. Θεοδωράτου στην ημερίδα «Ξεχωριστές Προσωπικότητες της Επανάστασης του1821» Σχολή Διοίκησης και Επιτελών ΠΝ, 9 Ιουνίου 2011

4. Ελευθεροτυπία, Περιοδικό Ιστορικά, «Φιλέλληνες», τεύχος 277, 17 Μαρτίου 2005.
5. Γιάννης Ρούσκας, Ο Άστιγξ και η Καρτερία, περιοδικό "Ιστορικά Θέματα" τόμος 59
6. http://www.captainfrank.co.uk/article/captain-frank-abney-hastings

7. https://en.wikipedia.org/wiki/Frank_Abney_Hastings