Οι «χρησμοί» της Αρχαίας Δωδώνης στο... δρόμο για την UNESCO

Το μεγαλύτερο κομμάτι των μοναδικών αυθεντικών ελασμάτων της Δωδώνης φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο επικεφαλής Κωνστατίνος Σουέρεφ, ο οποίος επισημαίνει πως γίνονται οι απαραίτητες διαδικασίες, προκείμενου αυτή η κληρονομιά να ενταχθεί στη λίστα της UNESCO, στη «μνήμη του κόσμου».

Τα ελάσματα των χρησμών, πάνω στα οποία διαβάζονται συνολικά 4.216 επιγραφές, χρονολογούνται με βάση τη γραφή από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. έως τα μέσα του 3ου αι. π.Χ. Είναι συνήθως μικρά τμήματα λίγων εκατοστών από μόλυβδο, τα οποία κατά κανόνα χρησιμοποιήθηκαν πολλές φορές. Το μέγεθος των γραμμάτων δεν ξεπερνά το 1-1.5 χιλιοστό, ενώ τα ερωτήματα είναι γραμμένα σε ποικίλες αλφαβήτους και διαλέκτους, καθώς στο Μαντείο έφταναν άνθρωποι από όλες της περιοχές, από τις Συρακούσες και τον Τάραντα, τη Βοιωτία, την Αθήνα, την Κόρινθο.

Οι προσκυνητές του Μαντείου έγραφαν στη μία όψη του μολύβδινου ελάσματος και στη συνέχεια το δίπλωναν ή το τύλιγαν, κλείνοντας το ερώτημα στο εσωτερικό του. Ως προς το θέμα τους, τα ερωτήματα διακρίνονται σε δημόσια και ιδιωτικά. Τα δημόσια ερωτήματα είναι σχετικά λίγα, τίθενται κυρίως από πόλεις και αφορούν συνήθως πολιτικά ή θρησκευτικά ζητήματα. Τα περισσότερα ιδιωτικά ερωτήματα τίθενται κυρίως από άνδρες, σπανιότερα από γυναίκες ή ζευγάρια, και αφορούν ζητήματα που σε όλες τις εποχές απασχολούν τους ανθρώπους και προκαλούν άγχος, όπως θέματα οικογενειακά, υγείας, επαγγελματικά, μετακίνησης, ιδιοκτησίας. Για παράδειγμα, στις ερωτήσεις αναφορικά με το γυναικείο φύλο ο ερωτών ζητά να μάθει εάν θα ωφεληθεί με τον γάμο ή εάν θα πάρει την απαιτούμενη προίκα. Η αποκατάσταση των θυγατέρων ήταν βασικό μέλημα ενός πατέρα. Συχνές είναι και οι ερωτήσεις, που ο ενδιαφερόμενος αναρωτιέται εάν θα έχει παιδιά από μία συγκεκριμένη γυναίκα ή σε ποιον θεό θα πρέπει να προσευχηθεί για να αποκτήσει. Στον κύκλο των επαγγελματικών ενασχολήσεων, περιγράφονται δραστηριότητες, όπως η καλλιέργεια της γης, η αλιεία, η κτηνοτροφία, το εμπόριο, καθώς και η αλλαγή επαγγέλματος.

Μια από τις παλαιότερες ερωτήσεις του Μαντείου, γραμμένη σε κορινθιακό αλφάβητο, που τοποθετείται στο τέλος του 6ου π.χ αιώνα, είναι εκείνη που κάνει ο Έρμων. Ερωτά σε ποιον Θεό πρέπει να προσευχηθεί, προκειμένου να αποκτήσει χρήσιμα τέκνα από την σύζυγό του, Κρηταία. Σε ένα άλλο μολύβδινο πινάκιο, κατά τους 4ο-3ο αι.π.Χ., οι κάτοικοι της Δωδώνης ρωτούν εάν η βαρυχειμωνιά οφείλεται σε κάποιο παράπτωμα.

Οι ειδικοί επισημαίνουν πως η αξία των ελασμάτων έγκειται στη μοναδικότητα του αυθεντικού, πρωτογενούς υλικού, το οποίο αποτελεί πολύ σημαντική συμβολή στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, η οποία υποφέρει από την έλλειψη γραπτών πηγών.

Μάλιστα, ο κ. Σουέρεφ δηλώνει: «Πιστεύω ότι έφτασε η ώρα, με την υποστήριξη και της επιστημονικής κοινότητας να κινηθεί η δέουσα διαδικασία, ώστε να ενταχθεί το σύνολο των ενεπίγραφων χρησμοδοτικών ελασμάτων της Δωδώνης, στην πολιτιστική κληρονομιά της Οικούμενης, στην UNESCO, στη "μνήμη του κόσμου"».

Τα πρώτα πινάκια των χρησμών ανακαλύφθηκαν από τον Αρτινό αρχαιολόγο και πολιτικό Κωνσταντίνο Καραπάνο την περίοδο 1876-77. Πολλά από τα ελάσματα που ήρθαν στο φως δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο στο Παρίσι, το 1878, στο έργο του με τίτλο «Dodone et ses ruines-Η Δωδώνη και τα ερείπιά της». Ο κύριος όγκος των ελασμάτων, τα οποία σώζονται σήμερα, ήρθε στο φως κατά τις συστηματικές ανασκαφές του Δημήτριου Ευαγγελίδη κατά τα έτη 1929-1935 και 1952-1959, ανασκαφές που μετά τον θάνατό του συνεχίστηκαν από τον συνεργάτη του, Σωτήρη Δάκαρη.

Το 2006, ο Eric Lhôte δημοσίευσε σημαντικό αριθμό ελασμάτων στο βιβλίο με τίτλο «Les lamelles oraculaires de Dodone - Τα ελάσματα των χρησμών στη Δωδώνη». Στα μέσα της δεκαετίας του ΄70, ο Σ. Δάκαρης σχεδίασε την έκδοση του συνόλου των ελασμάτων που βρέθηκαν στις ανασκαφές του Ευαγγελίδη και τις δικές του. Η έκδοση κυκλοφόρησε το 2013 από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία σε δύο τόμους υπό τον τίτλο «Τα χρηστήρια ελάσματα της Δωδώνης των ανασκαφών Δ. Ευαγγελίδη» και περιλαμβάνει τα ελάσματα που ανακαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές των ετών 1929-1932 και 1935.