Η σκοτεινή πλευρά των Social Media - Πώς διαταράσσουν την ψυχική υγεία των νέων
Η ενασχόληση των εφήβων με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί προτεραιότητα στη ζωή τους και κυριαρχεί στη καθημερινότητα τους. Ένα από τα χαρακτηριστικά των Social Media είναι η επικοινωνία με άλλους ανθρώπους ενώ παράλληλα δίνει τη δυνατότητα να προβάλλει ο καθένας μια επιθυμητή και όχι την πραγματική εικόνα του εαυτού του, χωρίς να έχει περιορισμούς και συνέπειες.
Η εξάρτηση από τα μέσα αυτά μπορεί να είναι το αποτέλεσμα άλλων ψυχικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας και κοινωνική φοβία. Ο χαρακτήρας και η ψυχοσύνθεση του χρήστη στο διαδίκτυο επηρεάζουν το πόσο και το πώς το χρησιμοποιεί. Ταυτόχρονα όμως, επιδρά και στην ψυχική του κατάσταση.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνει με έκθεση του ο επικεφαλής των ομοσπονδιακών υγειονομικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, Δρ. Βίβεκ Μέρτι. Η κατάσταση φαίνεται ότι είναι αρκετά επικίνδυνη καθώς την Τρίτη 23 Μαΐου, ο αρχίατρος των ΗΠΑ εξέδωσε πρωτοφανή υγειονομική προειδοποίηση σχετικά με τους κινδύνους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τα παιδιά, καλώντας σε ενδελεχή μελέτη των πιθανών «βλαβών στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων».
Στην έκθεση των 19 σελίδων, κυριαρχεί η δύναμη των social media αλλά και οι επιπτώσεις που έχουν στην ψυχική υγεία των νέων. Ο Δρ. Βίβεκ Μέρτι, υπογραμμίζει ότι οι επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική υγεία των εφήβων δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, προσθέτοντας ωστόσο ότι τα μέσα αυτά μπορεί να αποδειχθούν επωφελή για ορισμένους χρήστες τους.
«Υπάρχουν άφθονες ενδείξεις ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να προκαλέσουν βλάβες», τονίζει ο Δρ. Μέρτι.
Πώς θα «σώσουν» οι γονείς τα παιδιά τους
Ο Αμερικανός αξιωματούχος συστήνει στους γονείς να υιοθετήσουν πολιτική οικογενειακών γευμάτων χωρίς ηλεκτρονικές συσκευές, σε μια προσπάθεια να έρθουν πιο κοντά στα παιδιά τους και να προωθήσουν τη συζήτηση και την ανταλλαγή απόψεων. Παράλληλα, συνιστά τη δημιουργία «οικογενειακού σχεδίου Social Media», θέτοντας όρια στο περιεχόμενο, αλλά διαφυλάσσοντας παράλληλα τα προσωπικά δεδομένα των εφήβων χρηστών από τα μάτια των μελών της οικογένειας.
Ο Δρ Μέρτι καλεί επίσης τις εταιρείες του διαδικτύου να επιβάλλουν αποτελεσματικές μεθόδους πιστοποίησης της ηλικίας χρηστών και να δημιουργήσουν ειδικούς ασφαλείς χώρους συζήτησης και ανταλλαγής για ανήλικους χρήστες.
«Οι έφηβοι δεν είναι απλά “μικροί ενήλικες”. Βρίσκονται σε διαφορετικό στάδιο ωρίμανσης και σε κρίσιμη στιγμή της εγκεφαλικής τους ανάπτυξης», είπε την περασμένη Δευτέρα ο ομοσπονδιακός αξιωματούχος σε συνέντευξή του, μία ημέρα πριν από τη δημοσιοποίηση της έκθεσης.
Πώς μία οθόνη «καταστρέφει» τη σκέψη των παιδιών
Στη Μοντάνα των ΗΠΑ, έχει τεθεί σε ισχύ νόμος ο οποίος απαγορεύει τη χρήση της εφαρμογής βίντεο TikTok εντός των συνόρων της πολιτείας. Η κινεζική εταιρεία, ιδιοκτήτρια της εφαρμογής, άσκησε αγωγή στην αστική δικαιοσύνη των ΗΠΑ κατά της απόφασης. Τον Μάρτιο, η πολιτεία της Γιούτα έγινε η πρώτη των ΗΠΑ που απαγόρευσε τη χρήση Social Media από ανηλίκους, χωρίς προηγούμενη γονεϊκή άδεια. Ο νόμος θα περιστείλει δραστικά την πρόσβαση ανηλίκων σε εφαρμογές όπως το Instagram και το Facebook.
Η συνεχής χρήση τους αυξάνει τα περιστατικά άγχους και κατάθλιψης, τις απόπειρες αυτοκτονίας και τα κρούσματα αυτοτραυματισμού.
Το 95% των εφήβων ανέφεραν χρησιμοποιούν τουλάχιστον μία πλατδόρμα Social Media
Τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης της εταιρείας Pew Research έδειξαν ότι 95% των εφήβων ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν τουλάχιστον μία πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης «σχεδόν συνέχεια». Καθώς, όμως, η χρήση των social media αυξάνεται, το ίδιο καταγράφεται και στα περιστατικά άγχους και κατάθλιψης, όπως και στις απόπειρες αυτοκτονίας και τα κρούσματα αυτοτραυματισμού.
Όπως αναφέρει η εφημερίδα «Καθημερινή» στις αρχές του μήνα, η Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων εξέδωσε τις πρώτες της συστάσεις για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, συστήνοντας στους γονείς να παρακολουθούν στενά τη δραστηριότητα των παιδιών τους σε αυτά.
Η Ένωση κάλεσε επίσης τις εταιρείες του χώρου να ξανασκεφτούν την ατέρμονη περιήγηση (endless scrolling) και το κουμπί «μου αρέσει» (like). Ολοένα και περισσότερες μελέτες έδειξαν τα τελευταία χρόνια την πιθανή σχέση μεταξύ χρήσης των social media και των αυξανόμενων ποσοστών άγχους μεταξύ των εφήβων. Τα αποτελέσματα των μελετών αυτών, όμως, υπήρξαν πάντα αμφίρροπα. Μελέτη του συνόλου των ερευνών που διεξήχθησαν μεταξύ 2019 και 2021 διαπίστωσε ότι ο συσχετισμός μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ψυχικής υγείας δεν μπορεί να αποδειχθεί από τα κλινικά δεδομένα.
Αν και τα στοιχεία δείχνουν ότι τα social media μπορεί να έχουν επίπτωση στην ψυχική υγεία των νέων στον βαθμό που η κατάχρησή τους οδηγεί σε στέρηση ύπνου και αποφυγή σωματικής άσκησης, βοηθούν τους εφήβους προσφέροντάς τους χώρο ανταλλαγής απόψεων και ελεύθερης έκφρασης.
Την ίδια στιγμή, ο ομοσπονδιακός αρχίατρος επισημαίνει στην έκθεσή του ότι οι πλατφόρμες social media «βρίθουν ακραίου, ακατάλληλου και ψυχικά ζημιογόνου περιεχομένου». Κάποιο από το περιεχόμενο αυτό «μπορεί να ερμηνευθεί ως διαφήμιση του αυτοτραυματισμού, των διατροφικών διαταραχών, άλλων αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών και της ψηφιακής κακοποίησης.
Οι εταιρείες του χώρου έχουν οικονομικό συμφέρον να διατηρούν τους χρήστες τους συνδεδεμένους για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρόνο, επισημαίνει η έκθεση, αξιοποιώντας συνειδητά τακτικές που ευνοούν τον εθισμό.
«Τα παιδιά μας έγιναν άθελά τους πειραματόζωα σε πείραμα δεκαετιών», αναφέρει η έκθεση του αρχιάτρου. Εκπρόσωπος της εταιρείας Meta –μητρική του Facebook και του Instagram– ανέφερε ότι η έκθεση περιέχει συστάσεις, οι οποίες «είναι λογικές και έχουν εφαρμοσθεί ήδη στην πλειονότητά τους από τη Meta». Τα μέτρα που έχει ήδη υιοθετήσει η εταιρεία αφορούν την επιβολή περιοριστικών κανόνων για τους χρήστες κάτω των 16 ετών.
Η έκθεση δεν περιέχει συστάσεις για τη λογική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και δεν καταδικάζει συλλήβδην τη χρήση των social media από τους νέους, για να καταλήξει επιγραμματικά: «Δεν διαθέτουμε επαρκή στοιχεία για την ασφάλεια ή την επικινδυνότητα των social media για τα παιδιά και τους εφήβους».
Τεστ διάγνωσης της σχέσης των παιδιών με τις πλατφόρμες δικτύωσης
Η έκθεση του αρχιάτρου δεν είναι ένα απλό υγειονομικό κείμενο, καθώς προηγούμενες τέτοιες οδηγίες άλλαξαν τις αντιλήψεις των ΗΠΑ και του υπόλοιπου κόσμου για το κάπνισμα (έκθεση δεκαετίας του 1960), τον ιό HIV/AIDS (δεκαετία 1980) και την παχυσαρκία (αρχές δεκαετίας 2000). Η προειδοποίηση της ομοσπονδιακής υγειονομικής αρχής στερείται, όμως, πρακτικών συμβουλών.
Ο Δρ Γκάρι Σμολ, επικεφαλής της έδρας της Ψυχιατρικής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Χάκενσακ, τονίζει: «Οι οικογένειες πρέπει να πάρουν στα σοβαρά τις προειδοποιήσεις. Τα social media, πάντως, δεν είναι από μόνα τους κακά για τους νέους. Οι γονείς πρέπει να παρατηρήσουν τους τρόπους με τους οποίους η χρήση τέτοιων μέσων επηρεάζει τα παιδιά τους».
Εννέα ερωτήσεις για να διαπιστώσουν οι γονείς πιθανά προβλήματα και πρακτικές συμβουλές για την αντιμετώπισή τους:
- Το παιδί μου συμμετέχει σε ποικιλία ουσιαστικών δραστηριοτήτων κάθε μέρα;
- Το ερώτημα αυτό είναι χρήσιμο σημείο εκκίνησης, λέει η παιδίατρος Δρ Τζέιν Ραντέσκι. «Συμμετέχουν σε αθλήματα; Κάνουν μπαλέτο;» συνεχίζει η Ραντέσκι. Αν τα παιδιά δραστηριοποιούνται εκτός σχολείου και έξω από τα social media, τότε μπορεί η σχέση τους με τα μέσα αυτά να είναι υγιής και ισορροπημένη, ακόμη και αν είναι καθημερινή. Αν πάλι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η πρωταρχική μέθοδος συναισθηματικής εκτόνωσης του παιδιού ύστερα από μια δύσκολη μέρα στο σχολείο, τότε ο γονέας πρέπει να επινοήσει τρόπους ώστε να ωθήσει το παιδί σε υπαίθριες δραστηριότητες.
- Πόσες ώρες μπορεί να βρίσκεται το παιδί μου στα social media κάθε μέρα;
- Οι απόψεις των ειδικών διίστανται στο θέμα αυτό. «Ο χρόνος είναι, όμως, σημαντικός παράγοντας», εξηγεί η Αν-Μαρί Αλμπάνο, διευθύντρια του κέντρου ψυχικής υγείας νέων του νοσοκομείου Πρεσμπιτέριαν της Νέας Υόρκης. Οι γονείς πρέπει έτσι να έχουν σαφή εικόνα των ωρών που δαπανά το παιδί τους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ιατρός συστήνει «ποσόστωση», με πέντε ώρες διά ζώσης κοινωνικοποίηση για κάθε ώρα σε οθόνη social media. Οι ενήλικοι του σπιτιού πρέπει και αυτοί να μετριάσουν τις ψηφιακές τους συνήθειες, δίνοντας κακό παράδειγμα όταν περνούν πολύ χρόνο με τις ηλεκτρονικές συσκευές τους.
- Το παιδί μου θα δυσκολευθεί να περιορίσει τη χρήση social media;
- Παιδιά κάθε ηλικίας δυσαρεστούνται όταν είναι υποχρεωμένα να σβήσουν τις ψηφιακές συσκευές τους. «Αν όμως τα δείτε να κλαίνε, να οργίζονται και να σας φωνάζουν –ειδικά αν αυτό γίνεται συστηματικά– τότε πρέπει να ανησυχήσετε», λέει η Δρ Αλμπάνο.
- Τα μέσα αυτά στερούν ύπνο από το παιδί, περιορίζουν επομένως την ικανότητά του να αυτοσυγκεντρώνεται και να λειτουργεί;
- Όλοι οι ειδικοί που μίλησαν στους Times υπογράμμισαν τη σημασία του ύπνου για τους εφήβους και κάλεσαν τους γονείς να επιβάλουν αυστηρούς οικογενειακούς κανόνες, όπως η απομάκρυνση όλων των ηλεκτρονικών συσκευών από τα υπνοδωμάτια τη νύχτα.
- Οι γονείς θα πρέπει επίσης να ελέγξουν αν τα Social Media επηρεάζουν τις σχολικές επιδόσεις των παιδιών τους ή συμβάλλουν σε μεταβολές στην όρεξη ή στη διάθεση, που θα μπορούσαν να αποτελούν προμηνύματα ψυχολογικής πίεσης.
«Οι γονείς μπορούν να εγκαινιάσουν ανοικτή και απαλλαγμένη από κριτική συζήτηση με τους εφήβους για την εμπειρία τους στα social media. Τα μέσα αυτά δεν πρόκειται να εξαφανισθούν, άρα η λύση δεν μπορεί να βρίσκεται στην απαγόρευσή τους στο σπίτι», επισημαίνει η Δρ Τζέσι Γκολντ, βοηθός καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου του Σεν Λούις.
Διαβάστε επίσης
Γιατί πρέπει να κόψεις όλα τα social media εκτός από το Twitter;
Τεχνητή νοημοσύνη σε ρόλο «Εξολοθρευτή»: Πώς μπορεί να απειλήσει την ανθρωπότητα
Οι ειδικοί πια το λένε ξεκάθαρα: «Η τεχνητή νοημοσύνη απειλεί με εξαφάνιση την ανθρωπότητα»