Πώς τα μνημεία της Αθήνας... δείχνουν τους μελλοντικούς σεισμούς

Το Γραφείο Τεχνικής Σεισμολογίας, με επικεφαλής τον ακαδημαϊκό και καθηγητή του πανεπιστημίου Imperial του Λονδίνου, Νικόλαο Αμβράζη, και τη συνεργασία του αναπληρωτή καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Ιωάννη Ψυχάρη, διερεύνησε τη σεισμικότητα του ιστορικού κέντρου της Αθήνας επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στους δύο ελεύθερα ιστάμενους κίονες του μνημείου του Θρασύλλου, στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης, που στέκουν στο ίδιο σημείο επί 2.300 χρόνια. Στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση της επιβίωσης αρχαίων μνημείων σε σχέση με τη μακροχρόνια σεισμικότητα της περιοχής.

Διαβάστε τι αναφέρει επιστημονική ανακοίνωση του ακαδημαϊκού Νικόλαου Αμβράζη με θέμα «Το έργο του Γραφείου Ερεύνης Τεχνικής Σεισμολογίας 2011-2012» στην Ακαδημία Αθηνών.

Το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου βρίσκεται στην είσοδο μικρού σπηλαίου στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Κατασκευάστηκε από τον Θρασύλλο το 320-319 π.Χ. Διατηρήθηκε μέχρι το 1827, οπότε καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την πολιορκία της Ακρόπολης. Το μαρμάρινο δωρικού ρυθμού μνημείο αποτελείτο από δύο βαθμίδες, στις οποίες στηρίζονταν τρεις παραστάδες. Τα κενά ανάμεσα σε αυτές έκλειναν με θύρες. Πάνω στις παραστάδες ακουμπούσε θριγκός, επί του οποίου βρισκόταν βαθμιδωτή βάση, και εκεί στηριζόταν ο χορηγικός τρίποδας.

Πενήντα χρόνια αργότερα ο γιος του Θρασύλλου, Θρασυκλής, τοποθέτησε εκατέρωθεν του τρίποδα του Θρασύλλου και επάνω σε ενεπίγραφες βάσεις, τους τρίποδες που είχε ο ίδιος κερδίσει σε θεατρικούς αγώνες.

Σήμερα επάνω από το μνημείο διατηρούνται δύο ρωμαϊκοί κίονες με τριγωνικά κιονόκρανα που αποτελούσαν τις βάσεις στήριξης χορηγικών τριπόδων.

Οι δύο αυτοί κίονες χρησιμοποιήθηκαν από το Γραφείο Ερεύνης Τεχνικής Σεισμολογίας ως «φυσικά σεισμοσκόπια», προκειμένου να υπολογίσουν την ελάχιστη ένταση των σεισμικών εδαφικών κινήσεων, που απαιτείται για την κατάρρευση των κιόνων.

Κατά την Αρχαιότητα, οι αρχιτέκτονες της εποχής έχτιζαν τα κτίριά τους βασιζόμενοι στην παρατήρηση της ανθεκτικότητας προγενέστερων κτισμάτων.

Όπως επισημαίνει ο ακαδημαϊκός, Νικόλαος Αμβράζης, «τα αρχαία μνημεία είναι κατασκευασμένα από μεγάλους λίθους, οι οποίοι δεν συνδέονται μεταξύ τους παρά μόνον με δυνάμεις τριβής και, σε ορισμένες μόνον περιπτώσεις, με μεταλλικούς συνδέσμους, όπως στην περίπτωση των κιόνων του Θρασύλλου. Κατά τη διάρκεια ενός ισχυρού σεισμού συμβαίνει λικνισμός και ολίσθηση των σπονδύλων με αποτέλεσμα τη δημιουργία μόνιμων μετατοπίσεων στο τέλος του σεισμού. Μπορούμε έτσι να πούμε ότι οι αρχαίοι κίονες έχουν "καταγράψει" όλους τους σεισμούς στους οποίους έχουν υποβληθεί».

Τι έχουν καταγράψει, λοιπόν, για τη σεισμικότητα της περιοχής οι κίονες στο μνημείο του Θρασύλλου; «Η αποκωδικοποίηση αυτής της πληροφορίας που μπορούν να μας δώσουν οι αρχαίοι κίονες δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, ούτε οδηγεί πάντα σε μοναδική λύση. Κύριες αιτίες αυτής της δυσκολίας, πέραν της πολυπλοκότητας της σεισμικής συμπεριφοράς, είναι η ελλιπής πληροφόρηση που έχουμε για την κατάσταση στην οποία βρίσκονταν τα μνημεία για μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής τους, αλλά και η άγνοιά μας για την εξέλιξη και τα αίτια της σταδιακής τους κατάρρευσης», τονίζει ο κ. Αμβράζης.

Αυτό που προκύπτει με βεβαιότητα από την έρευνά του είναι ότι σεισμικές δονήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την κατάρρευση των κιόνων δεν έχουν συμβεί. Γενικώς, τα αρχαία μνημεία είναι ανθεκτικά σε σεισμούς και συνήθως απαιτούνται εξαιρετικά ισχυρές δονήσεις για την κατάρρευσή τους. Μάλιστα, η γεωλογία και η τεκτονική της Ελλάδας είναι τέτοιες που δεν μπορούν να οδηγήσουν σε τόσο μεγάλες σεισμικές δονήσεις, σε αντίθεση με τη γειτονική Τουρκία.

Εξάλλου, οι κίονες του Θρασύλλου, και ιδιαίτερα ο δυτικός, λόγω του σχετικά μικρού τους μεγέθους είναι περισσότερο ευάλωτοι από άλλα μνημεία της Αθήνας, αλλά και πάλι θα απαιτούνταν αρκετά ισχυροί σεισμοί για να τους καταρρίψουν. Το γεγονός ότι στέκονται ακόμη αποδεικνύει ότι τέτοιοι σεισμοί δεν έχουν συμβεί στην Αθήνα.

«Για τους κίονες του Θρασύλλου, η αναλυτική καταγραφή και διερεύνηση των βλαβών δείχνει ότι λίγες μόνον από τις παρατηρούμενες σήμερα βλάβες μπορούν να συσχετιστούν με σεισμούς, ενώ οι περισσότερες οφείλονται στη διόγκωση των μεταλλικών συνδέσμων λόγω οξείδωσής τους και σε ανθρωπογενή αίτια, όπως οι βομβαρδισμοί κατά τη διάρκεια πολιορκιών της Ακρόπολης και οι προσπάθειες αποκομιδής των μεταλλικών συνδέσμων των σπονδύλων και του μολύβδου που τους περιέβαλε», προσθέτει ο επικεφαλής του Γραφείου Ερεύνης Τεχνικής Σεισμολογίας.