Ξάνθη: Το πέτρινο γεφύρι του Ξηροποτάμου στα ορεινά Πομακοχώρια

Το πανέμορφο ορεινό τοπίο της πλούσιας σε χλωρίδα και πανίδα οροσειρά της Ροδόπης με τα ποτάμια, τα ρέματα και τους χειμάρρους, είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή ενός μεγάλου αριθμού πέτρινων γεφυριών κατά τους προηγούμενους αιώνες.

Ορισμένα από τα γεφύρια αυτά, που στέκουν αγέρωχα μέχρι τις μέρες μας, ξεκίνησαν να κατασκευάζονται τα βυζαντινά χρόνια και η κατασκευή τους συνεχίστηκε μέχρι την τουρκοκρατία. Στο πέρασμα των χρόνων, όπως είναι αυτονόητο, έγιναν πολλές τεχνικές παρεμβάσεις ώστε να συντηρηθούν και να παραμείνουν ακόμα λειτουργικά, καλύπτοντας τις ανάγκες των κατοίκων στους οικισμούς όπου βρίσκονται.

Στην περιοχή της Ξάνθης, σύμφωνα με την καταγραφή του 2021 της Διεύθυνσης Ανάπτυξης της Περιφερειακής Ενότητας Ξάνθης βρίσκονται συνολικά 54 γεφύρια, που είναι μονότοξα, δίτοξα, ή πολύτοξα. Αρκετά από τα γεφύρια είναι χτισμένα στις κοίτες των ποταμών Κόσυνθου και Κομψάτου. Μπορεί εύκολα να τα εντοπίσει κάποιος ακολουθώντας το δρόμο είτε από την Ξάνθη προς τη Σταυρούπολη (Εθνική οδός Ξάνθης-Δράμας, είτε από την Ξάνθη προς τον Εχίνο (Εθνική οδός Ξάνθης-Εχίνου), που αποτελεί το μεγαλύτερο από τα ορεινά Πομακοχώρια της περιοχής.

Τα γεφύρια της Ξάνθης και γενικότερα της Θράκης διαφέρουν από αυτά της Ηπείρου και της δυτικής Μακεδονίας, καθώς είναι μικρότερου μεγέθους. Η τεχνοτροπία τους ωστόσο είναι παρόμοια, διότι το έδαφος της περιοχής επέβαλε την κατασκευή γεφυριών με μοναδικό υλικό την πέτρα. Έχουν από ένα έως έξι τόξα και η αντοχή τους στον χρόνο πραγματικά εντυπωσιάζει.

Οι κύριοι κατασκευαστές των γεφυριών στην οροσειρά της Ροδόπης ήταν αρχικά οι «Δουλγέρηδες» από τη Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας. Με το πέρασμα του χρόνου, την τεχνική του χτισίματος των πέτρινων γεφυριών υιοθέτησαν και ντόπιοι τεχνίτες.

Σε αναζήτηση ενός από τα ομορφότερα πέτρινα και καλοδιατηρημένα γεφύρια στην ορεινή Ξάνθη, αυτό του Ξηροποτάμου, η διαδρομή επιφυλάσσει πολλές μοναδικής ομορφιάς τοπία ακόμα και στην καρδιά του Χειμώνα. Εύλογα πάντως ο επισκέπτης αναλογίζεται ότι τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες κάπως έτσι θα έπρεπε να ήταν ο παράδεισος των πρωτόπλαστων!

Το μονότοξο γεφύρι στις Μέσες Θέρμες

Μετά τον Εχίνο και διασχίζοντας την εθνική οδό μέσα από επιβλητικούς ορεινούς όγκους, επιβεβλημένη είναι μια πρώτη στάση στον οικισμό Μέσες Θέρμες. Οι Μέσες Θέρμες είναι ένας από τους τέσσερις οικισμούς των Θερμών κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Οι οικισμοί των Θερμών φημίζονται για τα ιαματικά τους λουτρά.

Στο κεντρικό σημείο του οικισμού Μεσες Θέρμες βρίσκεται το μονότοξο γεφύρι, που ενώνει αρμονικά τις δύο του πλευρές. Διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση και είναι ακόμη χρήσιμο στις μέρες μας. Έχει μήκος 16,2 μέτρα, ύψος 4,7 μέτρα, το άνοιγμα του τόξου είναι 8,6 μέτρα και το πλάτος του καταστρώματος 2 μέτρα.

Το τοξωτό γεφύρι της Μέδουσας

Συνεχίζοντας την αναζήτηση, η διαδρομή μας οδηγεί στη Μέδουσα, έναν ορεινό γραφικό οικισμό με περίπου 300 κατοίκους που βρίσκεται στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και διασχίζεται από το ποταμό Κομψάτο. Το τοξωτό γεφύρι πάνω από τον ποταμό αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό αξιοθέατο που αξίζει ο επισκέπτης να περιεργαστεί. Στο παρελθόν υπήρχε και δεύτερο τοξωτό γεφύρι, το οποίο όμως καταστράφηκε το 1996 από τις πλημμύρες του ποταμού.

Το δίτοξο γεφύρι, που ενώνει τη μία και την άλλη γειτονιά πάνω από το χείμαρρο του παραπόταμου του Κομψάτου, δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού. Έχει μήκος 27 μέτρα, ύψος 6,60 μέτρα, το άνοιγμα των τόξων είναι 12,40 και 2,40 αντίστοιχα και το πλάτος του καταστρώματος είναι 2,50 μέτρα.

Το τρίτοξο γεφύρι του Ξηροποτάμου

Από τη Μέδουσα ξεκινάει ένα χωματόδρομος μήκους 5 χλμ. που οδηγεί σ' ένα από τα βορειότερα Πομακικά χωριά της Ξάνθης, την Κοττάνη. Περίπου στο μέσον αυτής της διαδρομής, που χρειάζεται προσοχή για να τη διασχίσει κάποιος με το αυτοκίνητο αλλά είναι μοναδικής ομορφιάς όλες τις εποχές του χρόνου, βρίσκεται το εντυπωσιακό τρίτοξο γεφύρι του Ξηροποτάμου.

Το γεφύρι αυτό δοκιμάστηκε στη μεγάλη θεομηνία που έπληξε την περιοχή το Νοέμβριο του 1996. Ο ορμητικός χείμαρρος «κατάπιε» σχεδόν ολόκληρο το γεφύρι, όταν όμως υποχώρησαν τα νερά εμφανίστηκε ακέραιο, με λαβωμένη μόνο τη νότια μικρή καμάρα.

Σε αρκετά καλή κατάσταση διατηρείται το πλακόστρωτο καλντερίμι, όμως τα κολωνάκια και οι σιδερένιες βέργες που τοποθετήθηκαν για ασφάλεια κατά μήκος του γεφυριού, αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική ομορφιά του.

Το πέτρινο γεφύρι του Ξηροποτάμου, με ιστορία αιώνων, αποτελείται από μια μεγάλη καμάρα και δύο μικρότερες σε αντιστοιχία. Το συνολικό του μήκος είναι 29 μέτρα, το ύψος της μεγάλης καμάρας 5,60 μέτρα με άνοιγμα ακτίνας 10,50 μέτρα, ενώ οι δύο μικρότερες έχουν μήκος 3,40 (η βόρεια) και 3,20 (η νότια).

Μια μικρή στάση για να το θαυμάσετε από κοντά αποκαλύπτει όλη την ομορφιά του. Εντυπωσιάζει ακόμα η εικόνα με τα άγρια άλογα που κάποιες φορές βόσκουν ελεύθερα στις δυο όχθες του ποταμού. Ωστόσο, εκείνο που πραγματικά προκαλεί αλγεινή εντύπωση είναι η έλλειψη καθαριότητας κατά μήκος πολλών παραποτάμων και ρεμάτων. Μάλιστα, σε ορισμένα σημεία της διαδρομής από τις Θέρμες μέχρι την Κοττάνη σχηματίζονται μικρές χωματερές δίπλα στις κοίτες.

Όλα αυτά τα πέτρινα γεφύρια, μικρά και μεγάλα, διάσπαρτα σε πολλά σημεία της Π.Ε. Ξάνθης μέσα στην καρδιά της οροσειράς της Ροδόπης, συνεχίζουν να αποτελούν μικρούς θησαυρούς της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Κάθε προσπάθεια διατήρησης και ανάδειξής τους συμβάλει στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και παράδοσης και σίγουρα αξίζουν κάτι περισσότερο από μια φευγαλέα ματιά του κάθε διερχόμενου ταξιδιώτη.