Τολέδο: Η πόλη, όπου μεγαλούργησε ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος

Είναι μια πόλη που έχει δει να ξετυλίγονται μπροστά της αιώνες ιστορίας, χωρίς να υποστεί αλλοίωση η όψη της. Γιατί από αρχιτεκτονικής σκοπιάς με μια επιφανειακή ματιά βλέπουμε ότι οι αλλαγές υπήρξαν ελάχιστες (αυτό γίνεται αντιληπτό από τις πασίγνωστες ζωγραφιές του El Greco που απεικονίζουν την πανοραμική άποψη της πόλης.)

Ίσως να είναι αυτή η μεσαιωνική αύρα που προσελκύει τη σταθερή ροή τουριστών. Είναι δύσκολο να μη μείνει κανείς άναυδος από την πανοραμική θέα της πόλης, να μη δει τα τείχη της που διασώζονται, τους λιθόστρωτους δρόμους της, τα μαγαζιά με τα σπαθιά, τους θυρεούς, τα κτήρια της που στέκουν ορθά στο πέρασμα των αιώνων.

Το 1577 καταγράφεται η παρουσία του Γκρέκο στην Ισπανία, χωρίς να διαθέτουμε πολλές πληροφορίες για τις δραστηριότητές του την περίοδο 1572-76 στην Ιταλία.

Αρχικά εγκαταστάθηκε στη Μαδρίτη και αργότερα στο Τολέδο, πόλη που αποτελούσε τότε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της Ισπανίας, με περίπου 62.000 κατοίκους το 1571. Εκεί δημιούργησε ορισμένα από τα πιο γνωστά έργα της ώριμης περιόδου του και γνώρισε την καθιέρωση. Στις πρώτες παραγγελίες που ανέλαβε ανήκαν τρία ρετάμπλ για την εκκλησία του Αγίου Δομήνικου και ο πίνακας Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού (1577-79) που μεταφέρθηκε στο σκευοφυλάκιο του καθεδρικού ναού της πόλης. Συμμετείχε επίσης στο εικονογραφικό πρόγραμμα για το Ανάκτορο του Εσκοριάλ, το οποίο υπήρξε ενδεχομένως και ο κύριος λόγος για τον οποίο εγκαταστάθηκε στην Ισπανία,[13] επιδιώκοντας να κερδίσει την εύνοια του βασιλιά.

Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας επέλεξε αρχικά το ζωγράφο Χουάν Φερνάντες δε Ναβαρέτε να διακοσμήσει την εκκλησία του Αγίου Λαυρεντίου, ωστόσο μετά το θάνατό του, ανέθεσε το έργο στον Θεοτοκόπουλο. Εκείνος ολοκλήρωσε το έργο Το Μαρτύριο του Αγίου Μαυρίκιου (1580-82), το οποίο όμως δεν ικανοποίησε το βασιλιά, με αποτέλεσμα να μην τοποθετηθεί στην εκκλησία του Εσκοριάλ, πιθανώς γιατί δεν ήταν συμβατός με το πνεύμα που επιζητούσε ο ίδιος να κυριαρχεί. Το γεγονός πως δεν κατάφερε να αποτελέσει μέλος τής βασιλικής αυλής, οδήγησε τελικά στη σύσφιξη των σχέσεών του με την πόλη του Τολέδου. Ο Παραβιθίνο τόνισε τη στενή σχέση του με την ισπανική πόλη, σε ένα σονέτο που συνέθεσε το 1614 προς τιμή τού Θεοτοκόπουλου, όπου αναφέρει πως «ζωή πήρε από την Κρήτη και χρωστήρες, πιο ωραία πατρίδα βρήκε στο Τολέδο, απ' όπου ξεκινά την αιωνιότητα να κατακτήσει διά του θανάτου».

Εκεί απέκτησε ένα γιο, τον Χόρχε Μανουέλ (Γεώργιος Εμμανουήλ), με την Χερόνιμα ντε λας Κουέβας (Doña Jerónima de Las Cuevas).[vi] Συνεργάστηκε με αρκετούς παραγγελιοδότες, όπως τον μοναχό και καθηγητή ρητορικής Ορτένσιο Φέλιξ Παραβιθίνιο (1580-1633), το νομομαθή Χερόνιμο δε Θεβάγιος (1562-1644) ή τον φίλο του και λόγιο της εποχής Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας (1524-1602).

Αξιοθέατα

Στα αξιοθέατά του που η Μαυριτανική όψη της πόλης διατηρείται μέχρι σήμερα, ανήκει ο γοτθικός καθεδρικός ναός, στην είσοδο της πόλης που κτίσθηκε επί ναού του 6ου αιώνα και παρουσιάζει εντυπωσιακό συνδυασμό αρχιτεκτονικού ρυθμού και που χρονολογείται από το 1493, με έργα των Γκόγια και Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και το περίφημο οχυρό του Αλκάθαρ γνωστότερο και ως Αλκαζάρ, τετράγωνο οικοδόμημα με πύργους σε κάθε γωνία που δεσπόζει από λόφου στην πόλη. Παλαιότερα το οχυρό αυτό αποτελούσε το ανάκτορο των Βασιλέων της Καστίλλης. Κατά τον μεσαίωνα έως τα νεότερα χρόνια, το Τολέδο υπήρξε επίσης σημαντικό κέντρο παραγωγής σπαθιών και άλλων χειροποίητων καλλιτεχνημάτων.