Καρκίνος παχέος εντέρου και ορθού και πρόληψη

Τα φώτα της δημοσιότητας τις τελευταίες εβδομάδες έχουν πέσει – δικαίως – στην πανδημία από τον ιό COVID-19, η οποία έχει θέσει σε σκληρή δοκιμασία τα εθνικά συστήματα υγείας των πιο ανεπτυγμένων οικονομικά κρατών του πλανήτη μας.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητο το γεγονός ότι ο μήνας Μάρτιος είναι ο μήνας ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και ορθού είναι ο 2^ος καρκίνος σε θανάτους στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με επιδημιολογικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2018 είναι φανερή μία αύξηση τόσο των νέων περιπτώσεων του καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού όσο και των θανάτων οφειλομένων σε αυτή την επαχθή νόσο, σε σύγκριση με τα στοιχεία του 2012. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο (στοιχεία Ευρωπαϊκής Ένωσης και UEG: United European Gastroenterology - 2018 ) καταγράφηκαν 370.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού και 170.000 θάνατοι οφειλόμενοι στη νόσο αυτή ενώ στις ηλικίες μεταξύ 40-49 ετών υπάρχει αύξηση κατά 1,4% κατ’έτος.

Από την άλλη μεριά, η καταγραφή των νέων περιπτώσεων καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού στην Ελλάδα για το ίδιο διάστημα 2012-2018 σημείωσε αύξηση από 3885 στις 7319 ενώ οι οφειλόμενοι θάνατοι σε αυτόν τον καρκίνο αυξήθηκαν από 2526 σε 3430 στο αντίστοιχο διάστημα.

Αυτό από μόνο του καταδεικνύει την ανάγκη για επείγουσα εισαγωγή ενός προγράμματος πρόληψης στη χώρα μας το οποίο θα αποτελέσει ανάχωμα στην περαιτέρω αύξηση των περιστατικών καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού και των θανάτων οφειλόμενων σε αυτή τη νόσο ενώ μακροπρόθεσμα θα οδηγήσει σε μείωση.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο στόχος ενός προγράμματος πρόληψης για μία νόσο, εν προκειμένω του καρκίνου παχέος εντέρου και ορθού, είναι διττός:

• πρώτον στοχεύει στη μείωση των θανάτων από τη νόσο και
• δεύτερον στη μείωση της συχνότητας εμφάνισης της νόσου αυτής.

Στοιχεία από το Cancer Research UK (Βρετανική Εταιρία Έρευνας για τον καρκίνο) δείχνουν ότι η διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού σε πρώιμο στάδιο (στάδιο Ι) σημαίνει επιβίωση άνω του 90% στη πενταετία το οποίο έρχεται σε δραματική αντίθεση με το 10% ως ποσοστό επιβίωσης στην πενταετία στη περίπτωση διάγνωσης του σταδίου 4 (τελικό στάδιο ή μεταστατικός καρκίνος).

Άρα η αυξημένη διάγνωση καρκίνων παχέος εντέρου και ορθού σε πρώιμο στάδιο θα οδηγήσει και σε καλύτερη επιβίωση, δηλαδή σε λιγότερους θανάτους απο τον καρκίνο αυτό. Μελέτες από ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο και Δανία, οι οποίες δημοσιεύτηκαν την δεκαετία του 1990 κατέδειξαν με εμφατικό τρόπο ότι η εισαγωγή ενός προγράμματος πρόληψης / ελέγχου του γενικού πληθυσμού (screening) για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και ορθού, βασισμένου στην ανίχνευση αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα, μείωσε τους θανάτους κατά 15-33%.

Οι μελέτες αυτές αποτέλεσαν τη βάση για την εφαρμογή εθνικών προγραμμάτων πρόληψης. Η εισαγωγή αυτών των εθνικών προγραμμάτων οδηγεί αρχικώς σε παροδική αύξηση στης συχνότητας, λόγω της πρώιμης διάγνωσης των καρκίνων παχέος εντέρου και ορθού ενώ μακροπρόθεσμα παρατηρείται μείωση των θανάτων λόγω της αυξημένης συχνότητας διάγνωσης πρώιμων καρκίνων.

Η παρατηρούμενη μείωση της θνητότητας οφείλεται επίσης και στη εφαρμογή σύγχρονων θεραπευτικών πρωτοκόλλων καθώς και στην αυξημένη προσβασιμότητα σε αυτά τα πρωτόκολλα.

Οι χώρες που εφάρμοσαν εθνικό πρόγραμμα πρόληψης για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και ορθού από τη δεκαετία του 1990 επιδεικνύουν πλέον μειούμενη συχνότητα εμφάνισης της νόσου όσο και θανάτων από αυτήν.

Η δε μείωση της συχνότητας εμφάνισης του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού οφείλεται και στην αφαίρεση προκαρκινικών παραγόντων, όπως οι πολύποδες του παχέος εντέρου, μέσω εξετάσεων που χρησιμοποιήθηκαν ως μέθοδοι πρόληψης, όπως η κολονοσκόπηση ή η σιγμοειδοσκόπηση (ενδοσκοπική εξέταση του αριστερού τμήματος του παχέος εντέρου και του ορθού, όπως εφαρμόστηκε σε μία καθοριστική μελέτη της Μεγάλης Βρετανίας).

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι κάποιες από αυτές τις χώρες είναι εκείνες με πολύ υψηλό δείκτη ανάπτυξης.

Η άλλη πολύ σημαντική παράμετρος, η οποία ίσως δεν έχει αναδειχθεί ικανοποιητικά στη χώρα μας, είναι η συμβολή των παραγόντων κινδύνου του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού, οι περισσότεροι από τους οποίους σχετίζονται με τον μοντέρνο τρόπο ζωής, όπως:

• χαμηλή κατανάλωση φυτικών ινών από πράσινα λαχανικά και φρούτα
• υψηλή κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος
• υψηλή κατανάλωση αλκοόλ
• κάπνισμα
• παχυσαρκία.

Αυτοί οι παράγοντες αποτελούν αναστρέψιμους παράγοντες ενώ μη αναστρέψιμοι παράγοντες είναι η ηλικία μετά τα 50 έτη (90% των καρκίνων παχέος εντέρου και ορθού εμφανίζονται μετά από αυτή την ηλικία) όπως και το οικογενειακό ιστορικό.

Σύμφωνα με στοιχεία του 2015 της Βρετανικής Εταιρίας Έρευνας για τον καρκίνο το 54% των νέων περιπτώσεων καρκίνου παχέος εντέρου και ορθού θα μπορούσαν να αποφευχθούν με αλλαγή τρόπου ζωής και αποφυγή των αναστρέψιμων παραγόντων κινδύνου. Η μειωμένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου σε χώρες με υψηλό δείκτη ανάπτυξης μπορεί και να οφείλεται εν μέρει και σε αλλαγές τρόπου ζωής και διαιτητικών συνηθειών τις τελευταίες δεκαετίες.

Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας, ο οποίος πρέπει να αναδειχθεί, είναι τα συμπτώματα με τα οποία εμφανίζεται ο καρκίνος του παχέος εντέρου και ορθού. Αυτά είναι κυρίως τα εξής:

• αίμα στα κόπρανα ή αιμορραγία από το ορθό
• αλλαγή της ρουτίνας των κενώσεων
• πόνος στην κοιλιά

Αν αυτά τα συμπτώματα επιμένουν για περισσότερο από 2-3 εβδομάδες πρέπει να διερευνώνται, όπως πρέπει να διερευνάται η απώλεια όρεξης και η ανεξήγητη απώλεια βάρους.

Στο έγγραφο της UEG «Coordinating European Action Against Colorectal Cancer» (Συντονίζοντας την Ευρωπαϊκή δράση ενάντια στον καρκίνο του παχέος εντέρου) τονίζεται ότι αυξήθηκαν κατά 6% οι νέες περιπτώσεις σε νεότερες ηλικίες από 20-39 ετών για το διάστημα 2008-2016, γεγονός που καθιστά απαραίτητη τόσο την ευαισθητοποίηση του πληθυσμού όσο και τις παρεμβάσεις που αφορούν τη δημόσια υγεία.

Ακρογωνιαίοι λίθοι πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού λοιπόν αποτελούν:

Ι) Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού (pubic awareness) – ιδιαίτερα των εφήβων και νέων – αναφορικά

α) με τη συσχέτιση μη υγειϊνού τρόπου ζωής και της ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού, όπως:

• υψηλή κατανάλωση επεξεργασμένων τροφών
• χαμηλή κατανάλωση φυτικών ινών από πράσινα λαχανικά και φρούτα
• υψηλή κατανάλωση αλκοόλ
• κάπνισμα
• παχυσαρκία
• έλλειψη σωματικής άσκησης

και

β) με τα συμπτώματα με τα οποία παρουσιάζεται ο καρκίνος του παχέος εντέρου και ορθού (σε όλες τις ηλικίες).

ΙΙ) Παρεμβάσεις που αφορούν τη δημόσια υγεία (public health interventions) και ενθαρρύνουν τις θετικές αλλαγές στο τρόπο ζωής όπως:

— εισαγωγή πολιτικών που περιορίζουν την κατανάλωση ταχυφαγητών (fast foods)

— πρωτοβουλίες μείωσης παρασκευής επεξεργασμένων τροφών

— εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία τονίζουν τους κινδύνους από το κάπνισμα, την υψηλή κατανάλωση αλκοόλ και τις επεξεργασμένες τροφές

— αύξηση της κατανάλωσης φυτικών ινών από πράσινα λαχανικά και φρούτα

— συχνή σωματική άσκηση

— διατήρηση ενός υγειϊνού σωματικού βάρους

ΙΙΙ) Εθνικό πρόγραμμα ελέγχου (screening) και παρακολούθησης (surveillance) του πληθυσμού,

είτε με τεστ κοπράνων (FIT) είτε με ενδοσκοπικές μεθόδους όπως η κολονοσκόπηση (σε ύπαρξη οικογενειακού ιστοπικού) και η σιγμοειδοσκόπηση.

Παρόλο που οι ανωτέρω προτεινόμενες παρεμβάσεις είναι καθοριστικής σημασίας υπάρχουν και άλλες παράμετροι και παράγοντες, οι οποίοι που πρέπει να ληφθούν υπόψη όπως:

• το πόσο γρήγορα θα δει κάποιος τον ιατρό του από τη στιγμή που θα εμφανίσει συμπτώματα
• το πόσο γρήγορα θα διερευνηθούν τα συμπτώματα και θα τεθεί η διάγνωση
• το ποσοστό συμμετοχής του πληθυσμού στο πρόγραμμα ελέγχου (screening).

Όλα αυτά που αναφέρθηκαν ενισχύουν την πεποίθηση το πόσο αναγκαίο είναι το πλέγμα των δράσεων που απαρτίζουν την πρόληψη για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και ορθού αν θέλουμε να δούμε στο μέλλον όλο και λιγότερους συμπολίτες μας και τις οικογενειές τους να υποφέρουν από αυτή τη νόσο. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού αποτελούν το πρώτο και πολύ σημαντικό βήμα. Ας μην είναι το μόνο!

Διαβάστε μαρτυρίες ασθενών

Ο Ιωάννης Βίρλος είναι Ειδικευμένος Χειρουργός με εξειδίκευση στο πεδίο της χειρουργικής του εντέρου, ορθού και πρωκτού (Consultant Colorectal Surgeon) και ιδιαίτερα στο καρκίνο του παχέος εντέρου και ορθού όσο και στις χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου (ΙΦΝΕ), την εκκολπωματικη νόσο του παχέος εντέρου καθώς και στις παθήσεις του πρωκτού όπως οι αιμορροΐδες, τα πρωκτικά συρίγγια και η κύστη κοκκυγος. Είναι Διευθυντής Χειρουργικής στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία του Derby και Burton Μεγάλης Βρετανίας και Αναπληρωτής Διευθυντής του τμήματος Ορθοπυελικής Χειρουργικής του Νοσοκομείου ΜΕΤΡΟΠΟΛΙΤΑΝ GENERAL

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.virlos-surgery.com ή καλέστε στο 6986747401.

Διεύθυνση Ιατρείου: Ηροδότου 22, Γλυφάδα 16675