Παγκόσμια ημέρα κατά του AIDS: Οι γυναίκες πρώτες στις καθυστερημένες διαγνώσεις
Αυξητική τάση στις νέες διαγνώσεις, εκ των οποίων σημαντικό ποσοστό γίνεται σε πολύ καθυστερημένο στάδιο, παρατηρείται στη χώρα μας. Επίσης, για το ένα τρίτο των νέων διαγνώσεων, ο τρόπος μετάδοσης στα διαθέσιμα στοιχεία, είναι ακαθόριστος. Τα προβλήματα αυτά επισημαίνουν ο ΕΟΔΥ και η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS, το ετήσιο συνέδριο της οποίας πραγματοποιείται αυτές τις μέρες και συμπτίπτει με την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS.
Πριν από δύο δεκαετίες, η παγκόσμια επιδημία του AIDS φαινόταν ασταμάτητη. Τα τελευταία όμως δεδομένα από την UNAIDS -το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το AIDS- δείχνουν ότι η επιδημία του AIDS μπορεί να τερματιστεί εάν ακολουθηθούν πολιτικές με γνώμονα την επιστήμη, την καταπολέμηση του στίγματος και των διακρίσεων και τη σημαντική οικονομική επένδυση στην αντιμετώπιση της νόσου.
Σύμφωνα με υπολογισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), έως το τέλος του 2022, παγκοσμίως 39 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με HIV, εκ των οποίων 29,8 εκατομμύρια (76,4%) λαμβάνουν αντιρετροϊική θεραπεία. Σε περίπου 71% των ατόμων που ζουν με HIV έχει επιτευχθεί καταστολή του ιικού φορτίου, γεγονός που επιτρέπει στα άτομα αυτά να ζήσουν μια μακρά, υγιή ζωή και να έχουν μηδενικό κίνδυνο σεξουαλικής μετάδοσης του HIV. Οι εκτιμώμενες 1,3 εκατομμύρια νέες μολύνσεις HIV το 2022 ήταν οι λιγότερες των τελευταίων δεκαετιών. Παράλληλα, επιτεύχθηκε μείωση κατά 58% του ετήσιου αριθμού νέων μολύνσεων στα παιδιά, σε 130.000 (90.000–210.000). Παρόλα αυτά 630.000 άνθρωποι πέθαναν από νοσήματα που σχετίζονται με το AIDS το 2022.
Τα επιδημιολογικά δεδομένα της Ελλάδας
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), από την εμφάνιση της νόσου μέχρι σήμερα, έχουν καταγραφεί περίπου 20.493 περιστατικά. Σημαντικό πρόβλημα παραμένει η πολύ καθυστερημένη διάγνωση καθώς από τις νέες διαγνώσεις του 2022, το 10,6% είχε ήδη εμφανίσει ή αναπτύξει προχωρημένη νόσο AIDS. Καθυστερημένη διάγνωση είχε επίσης το 52,5% (με <350 κύτταρα/mm3) και το 33,4% (με <200 κύτταρα/mm3). Σχεδόν το σύνολο, δηλαδή, των νέων διαγνώσεων (96,5%) έγινε με σημαντική καθυστέρηση.
Οι πληθυσμιακές ομάδες στις οποίες καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά καθυστερημένων διαγνώσεων αποκαλύπτουν μεγαλύτερες δυσκολίες επαφής αυτών των ομάδων με το σύστημα υγείας, για τη διάγνωση του HIV. Συγκεκριμένα, τα υψηλότερα ποσοστά καθυστερημένης διάγνωσης καταγράφηκαν στις γυναίκες (72,6%), στα άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών κατά τη διάγνωση (68%) και στα άτομα αλλοδαπής εθνικότητας (67,9%). Το 48,1% των περιστατικών HIV που διαγνώστηκαν το 2022, ξεκίνησε αντιρετροϊκή θεραπεία εντός 30 ημερών από τη στιγμή της διάγνωσης, ενώ το 70,1% άρχισε να λαμβάνει αγωγή μέσα σε 90 ημέρες από τη διάγνωση.
Ένα ανησυχητικό θέμα που προκύπτει από τα πρόδρομα αποτελέσματα για το πρώτο δεκάμηνο του 2023 είναι ότι καταγράφηκαν 531 νέες διαγνώσεις HIV (5,1 ανά 100.000 πληθυσμού), οι οποίες κυμαίνονται σε λίγο υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά με εκείνες που δηλώθηκαν τα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα των τεσσάρων προηγούμενων ετών. Τα τελευταία χρόνια είχε καταγραφεί σχετικά πτωτική πορεία των νέων διαγνώσεων ετησίως. Επίσης, ο ΕΟΔΥ σημειώνει ότι στα διαθέσιμα στοιχεία για μεγάλο ποσοστό νέων διαγνώσεων (37,3%) ο τρόπος μετάδοσης είναι ακαθόριστος, κάτι που δυσχεραίνει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων αναφορικά με τον τρόπο μετάδοσης στις νέες διαγνώσεις. Προεξάρχουσα ηλικιακή ομάδα κατά τη διάγνωση είναι αυτή των 30-39 ετών.
Στα θετικά γεγονότα της χρονιάς, πάντως, καταγράφεται η έναρξη λειτουργίας του Εθνικού Μητρώου HIV και η ηλεκτρονική συνταγογράφηση αντιρετροϊικών φαρμάκων και παραπεμπτικών ιικού φορτίου, καθώς και η πρόσφατη έκδοση του ΦΕΚ για την υλοποίηση της χορήγησης PrEP στην Ελλάδα.
Πάνω από 3 χρόνια από τη μόλυνση μέχρι τη διάγνωση
Η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS (Ε.Ε.Μ.Α.Α) διοργανώνει το ετήσιο συνέδριό της με στόχο την ευαισθητοποίηση, την έγκυρη ενημέρωση και τη συνεχή εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και του ευρύτερου κοινού πάνω σε θέματα πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης της HIV λοίμωξης. Στο συνέδριο έχουν υποβληθεί αξιόλογες εργασίες οι οποίες συνεισφέρουν στη βαθύτερη κατανόηση και ανάδειξη σημαντικών παραμέτρων της νόσου.
Δεδομένα από το πρόγραμμα «ΜΟΡΦΕΑΣ» σε άτομα με HIV που διαγνώστηκαν κατά την περίοδο 2019-2021, επιβεβαιώνουν το πρόβλημα της καθυστερημένης διάγνωσης με 52,0% καθυστερημένες διαγνώσεις (AIDS ή CD4<350 κύτταρα/μl), μακρό χρονικό διάστημα μεταξύ μόλυνσης και HIV διάγνωσης περίπου 3,2 έτη, καθώς και σημαντικό ποσοστό (51,4%) των χαμένων ευκαιριών επαφής με το σύστημα υγείας για τη διάγνωση του HIV.
Ως προς τα αίτια θανάτου ατόμων με HIV για τα έτη 2022 και 2023, φαίνεται πως στην πλειονότητα των περιστατικών (29%) ήταν η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών (overdose, ατυχήματα υπό την επήρεια ναρκωτικών ή αλκοόλ), 21% νεοπλασίες μη σχετιζόμενες με την HIV λοίμωξη, 8% οξέα καρδιαγγειακά συμβάντα, ενώ μόλις 17% ήταν καταστάσεις σχετιζόμενες με AIDS. Σύμφωνα με την Ε.Ε.Μ.Α.Α, από τα στοιχεία αυτά φαίνεται ότι η αποτελεσματική αντιμετώπιση της HIV λοίμωξης, οδηγεί σε χαμηλά επίπεδα θνητότητας οφειλόμενη στον HIV, αλλά προβλήματα σχετιζόμενα με την ψυχική σφαίρα κι οι επιπτώσεις αυτών επηρεάζουν σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης.