Η τεχνητή νοημοσύνη «εισβάλλει» στην ψυχανάλυση - Οι αλγόριθμοι στη θέση του ψυχολόγου

Παραδεχόμενος ότι η απόπειρα ανάλυσης -πόσο μάλλον θεραπείας- πολύπλοκων και ανεξερεύνητων, εν πολλοί, φαινομένων, όπως η ανθρώπινη συνείδηση, με εργαλεία... τα bits και τα bytes, φαντάζει σαν μια προσπάθεια «να περιγράψεις τη μαγεία ενός ηλιοβασιλέματος με αριθμούς», ο Δρ. Αντώνης Ντακανάλης, δηλώνει παράλληλα τον ενθουσιασμό του, για το πώς η σύγχρονη επιστήμη μπορεί να εξελίξει, ουσιαστικά, την επιστήμη του. Με γνώμονα, πάντα, το καλό του ανθρώπου και τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες, του νου και της ψυχής, όπως εξηγεί στο Newsbomb.gr, αναλυτικά.

«Θέλω να γινεί αντιληπτό σε όλους τους Έλληνες, ότι οι άψυχες μηχανές τεχνητής νοημοσύνης δεν έχουν αισθήματα, συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση, ούτε ηθική συνείδηση και τύψεις, προγραμματίζονται με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο και έτσι ενεργούν. Παρόλα αυτά, o τομέας της υγείας, ψυχικής και σωματικής, μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά από την ύπαρξη της τεχνητής νοημοσύνης και τις νέες δυνατότητες που προσφέρει, αλλάζοντας το πρόσωπο της σύγχρονης (ψυχ)ιατρικής», ξεκαθαρίζει, και στη συνέντευξή του στο Newsbomb.gr, αναλύει το πώς...

Ακριβέστερη διάγνωση, ελαχιστοποίηση λαθών, ακόμα και η πρόγνωση ψυχικών ασθενειών που μπορεί να προκύψουν, είναι μερικοί από αυτούς τους τομείς, με το τελευταίο, μάλιστα, να αποτελεί τομέα με τον οποίο ασχολείται η ομάδα του, στο Μιλάνο της Ιταλίας, ήδη από το 2017.

Ο ίδιος, είναι σε θέση να θεωρεί, ότι η τεχνητή νοημοσύνη μας φέρνει πιο κοντά στο «Άγιο Δισκοπότηρο της Ψυχικής Υγείας, δηλαδή την προσαρμογή της θεραπείας στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς με βάση το γενετικό προφίλ του, την ιστορία του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής». Όπως επίσης, και στην αποκωδικοποίηση των μυστικών του ανθρώπινου εγκεφάλου...

Μπροστά στην τεχνοφοβία, που διακατέχει και δικαίως πολλούς ανθρώπους, ο επιστήμονας απαντά ότι είναι πεπεισμένος πώς στο συγκεκριμένο τομέα, η τεχνολογία μόνο οφέλη μπορεί να παρέχει και, επ' ουδενί, να αντικαταστήσει το ντιβάνι του ψυχολόγου...

Newsbomb.gr: Κύριε Ντακανάλη, εσείς ως ψυχίατρος συμμετέχετε ήδη στην ανάπτυξη εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης με στόχο η τεχνολογία των αλγορίθμων να βοηθήσει την επιστήμη της ψυχής. Μπορούν η ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία, η πολυπλοκότητα του εγκεφάλου και του πνεύματος, τα μυστήρια της συνείδησης, να αναλυθούν με όρους… bits και bytes και κωδικών μιας γλώσσας προγραμματισμού;

Αντώνης Ντακανάλης: Περιγράφετε μια ψηφιακή Οδύσσεια που φέρνει στο προσκήνιο αιώνια ερωτήματα και διλήμματα, όπου επιστήμη και φιλοσοφία συγκρούονται, και η λογική έρχεται αντιμέτωπη με το μυστήριο. Μπορούν, άραγε, πολύπλοκα φαινόμενα όπως η ανθρώπινη συνείδηση να αναλυθούν με όρους bits και bytes; Είναι σαν να προσπαθείς να περιγράψεις τη μαγεία ενός ηλιοβασιλέματος με αριθμούς!

Αναμφισβήτητα, η τεχνολογία και η νευροεπιστήμη έχουν κάνει άλματα, αποδεικνύοντας ότι μπορούμε να μοντελοποιούμε επιτυχώς πτυχές και νευρωνικές λειτουργίες του εγκεφάλου με ψηφιακές προσομοιώσεις αλλά και να χρησιμοποιούμε αυτές τις ρεαλιστικές προσομοιώσεις προς όφελος των ασθενών μας, όπως το ιατρικό ψηφιακό δίδυμο.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον σε θέση να μιμείται εντυπωσιακά γνωστικές λειτουργίες των ανθρώπινων όντων, όπως η μάθηση και ο σχεδιασμός, ενώ μηχανές και ρομπότ μπορούν να προγραμματιστούν για να εκτελούν εργασίες, να επιλύουν προβλήματα με τρόπο που μοιάζει με την ανθρώπινη διαδικασία σκέψης, να προσομοιώνουν πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς όπως η αναγνώριση προσώπων ή η αλληλεπίδραση με ανθρώπους και να ανταποκρίνoνται σε συγκεκριμένες καταστάσεις με συγκεκριμένες ενέργειες. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν πραγματική συνείδηση, η ύπαρξη της οποίας απαιτεί πολύπλοκη νευρολογική δομή και διαδικασίες.

Η ανθρώπινη συνείδηση, ξέρετε, δεν είναι απλά ένα σύνολο δεδομένων ή απλοϊκών αντιδράσεων (outputs) σε ενδογενή ή εξωγενή ερεθίσματα (inputs). Εμπεριέχει υποκειμενικά βιώματα, τραυματικά ή μη, συναισθήματα, και αυτογνωσία που υπερβαίνουν τα τρέχοντα όρια της τεχνολογίας και είναι δύσκολο να περιοριστούν σε bits και bytes. Είναι οι εσωτερικές μας αναζητήσεις, τα όνειρα μας, η διατήρηση μιας συνεχoύς αίσθησης του "εγώ", η έμφυτη ιδιότητα του ανθρώπου να ενεργεί με βάση ηθικούς κανόνες, η χαρά που νιώθουμε όταν ακούμε την αγαπημένη μας μουσική, η λύπη που μας κυριεύει σε στιγμές απώλειας, η αγωνία και η προσμονή για το άγνωστο μέλλον και η φρίκη που αισθανόμαστε για κάθε γυναικοκτονία που ακούμε. Είναι ο εσωτερικός μας κόσμος, ένας μαγικός συνδυασμός βιολογίας, ψυχολογίας και πνευματικότητας που κάνει κάθε άτομο μοναδικό μέσα στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που είναι ενταγμένο, και που ως εκ τούτου δεν μπορεί να κωδικοποιηθεί πλήρως σε μια γλώσσα προγραμματισμού.

Θέλω να γινεί αντιληπτό σε όλους τους Έλληνες, ότι οι άψυχες μηχανές τεχνητής νοημοσύνης δεν έχουν αισθήματα, συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση, ούτε ηθική συνείδηση και τύψεις, προγραμματίζονται με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο και έτσι ενεργούν. Παρόλα αυτά, o τομέας της υγείας, ψυχικής και σωματικής, μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά από την ύπαρξη της τεχνητής νοημοσύνης και τις νέες δυνατότητες που προσφέρει, αλλάζοντας το πρόσωπο της σύγχρονης (ψυχ)ιατρικής.

Σε ποιους τομείς λοιπόν μπορεί να αξιοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη, στον τομέα σας;

Στην διάγνωση και την πρόγνωση, που περνάνε σε νέα εποχή! Καταρχάς, η τεχνητή νοημοσύνη βελτιώνει την ανάλυση της ιατρικής απεικόνισης, κάνοντας πράγματα που οι άνθρωποι αδυνατούν, όπως το να εντοπίζει σε μια αξονική τομογραφία κακοήθειες σε πολύ αρχικά στάδια που το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί καν να διακρίνει. Στην ψυχιατρική και ψυχοθεραπεία, στερούμαστε τέτοιου είδους απεικονιστικές μεθόδους. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε δηλαδή μια αξονική τομογραφία για να διεισδύσουμε στον εσωτερικό κόσμο και στα ψυχικά τραύματα, τα οποία ούτως ή άλλως κουβαλάμε όλοι μέσα μας.

Παρόλο αυτά, μέσω της συλλογής και ανάλυσης σε πραγματικό χρόνο μεγάλου όγκου δεδομένων από διάφορες πηγές, από ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και γενετικά δεδομένα μέχρι δεδομένα που λαμβάνονται από smartphones και φορητές συσκευές, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να φτάνουν ταχύτερα στην διάγνωση, ελαχιστοποιώντας τα ιατρικά λάθη και ανιχνεύοντας πολύ έγκαιρα και με υψηλό βαθμό ακρίβειας, που φτάνει μέχρι και το 100%, διάφορα προβλήματα της ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ψυχωτικών, διατροφικών και διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, των διαταραχών της διάθεσης και των αυτοκτονιών, που είναι και το μείζον ζήτημα στην κλινική πράξη.

Μάλιστα, τεχνολογία και επιστήμη έχουν προχωρήσει τόσο μπροστά, που είμαστε πλέον σε θέση να ανιχνεύουμε μέχρι και ισχνά προειδοποιητικά σημάδια ψυχικών διαταραχών με βάση την ανάλυση των χαρακτηριστικών της ομιλίας των ανθρώπων, όπως ο ρυθμός, ο τόνος και η ένταση της ομιλίας. Σπουδαίοι συνάδελφοι και μεγάλες εταιρείες όπως η IBM, εργάζονται σήμερα σε αυτόν τον τομέα. Πρόσφατα σχεδιάστηκε στην Αμερική μια εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα και κομπιούτερ που οδηγεί τους χρήστες σε μια σειρά επαναλαμβανόμενων λεκτικών ασκήσεων, όπως το να λένε μια ιστορία και να απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με τη συναισθηματική τους κατάσταση.

Στη συνέχεια, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης αξιολογεί αυτά τα ηχητικά αποσπάσματα για σημάδια ψυχικής εξάντλησης, συγκρίνοντας τα τόσο με τις προηγούμενες απαντήσεις του ατόμου όσο και με τις απαντήσεις ενός ευρύτερου πληθυσμού ασθενών. Η εφαρμογή που δοκιμάστηκε σε περιοχές με ανεπαρκή πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, που είναι και ένα τεράστιο κεφάλαιο και για την χώρα μας, ήταν εξίσου ακριβής με τους ειδικούς ψυχικής υγείας στο να εντοπίζει τα σημάδια ψυχικής δυσφορίας (π.χ. κατάθλιψη) με βάση την ομιλία. Ενδιαφερόμαστε να δοκιμάσουμε αυτήν την εφαρμογή στην Ελλάδα που έχει πολλές δυσπρόσιτες περιοχές λόγω του ορεινού εδάφους και των πολλών νησιών.

Μέσω τεχητητής νοημοσύνης, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν επιπλεον να εξάγουν πιο ασφαλή συμπεράσματα για την εξέλιξη μιας ψυχιατρικής και νευρολογικής νόσου ή την θεραπευτική ανταπόκριση. Η ομάδα μου στο Πανεπιστήμιου του Μιλάνου, αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη από το 2017 στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε, δηλαδή, το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κατά πόσο θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος θεραπείας. Έχουμε, για παράδειγμα, εντάξει την τεχητητή νοημοσύνη σε ένα πρόγραμμα για την κατάθλιψη, την μάστιγα του 21ου αιώνα.

Υπάρχουν ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στα φάρμακα ή πρέπει να δοκιμάσουν διάφορα σκευάσματα μέχρι να βρεθεί το κατάλληλο για αυτούς. Η τεχνητή νοημοσύνη μας βοήθησε να συλλέξουμε και να αξιολογήσουμε πλήθος δεδομένων από γενετικό υλικό μέχρι ηλεκτρονικά αρχεία υγείας και μέσω τεχνικών μηχανικής και βαθιάς μάθησης να προβλέπουμε με ακρίβεια ποιο φάρμακο ταιριάζει σε ποιον. Η πρόβλεψη αυτή μεταφράζεται σε ταχύτερη ίαση των ασθενών, βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και εξοικονόμηση πόρων, τοσο σε ανθρωπικο οσο κα σε οικονομικο επιπεδο.

Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα στους 5000 ασθενείς, 18-78 ετών, είναι πολύ ενθαρρυντικά και φρονώ ότι η τεχνική μας μπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσμα τη ψυχοπαθολογίας, φέρνοντας μας όλο και πιο κοντά στο διαχρονικά ζητούμενο της ψυχιατρικής ακρβείας, που είναι το Άγιο Δισκοπότηρο της Ψυχικής Υγείας, και αφορά την προσαρμογή της θεραπείας στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενούς με βάση το γενετικό προφίλ του, την ιστορία του και την κλινική εικόνα της δεδομένης στιγμής.

Η κεντρική ιδέα είναι να μπορούμε να χαρακτηρίζουμε τον φαινότυπο της νόσου σε επίπεδο ασθενούς και να προτείνουμε μία εξατομικευμένη θεραπεία μέσω της αυτόματης ανάλυσης πολυμορφικών δεδομένων με τη βοήθεια των τεχνικών τεχητητής νοημοσύνης που κυμαίνονται από τη μηχανική έως τη βαθιά μάθηση.

Με την πολυπλοκότητα που προκαλείται από τον συνδυασμό της εξελισσόμενης επιστημονικής γνώσης και της διάθεσης μεγάλου όγκου ιατρικών εξετάσεων, που γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, συνδυάζοντας γονιδιακά, απεικονιστικά, βιοχημικά και περιβαλλοντικά δεδομένα, δημιουργείται ένα τεράστιο φάσμα πληροφοριών, το οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος αδυνατεί να επεξεργαστεί ταυτόχρονα.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι λοιπόν απαραίτητη και η ορθή εφαρμογή της στον χώρο τόσο της σωματικής όσο και ψυχικής υγείας θα επιφέρει πολλαπλά οφέλη για ασθενείς και συστήματα υγείας, όπως ταχύτερες και ακριβέστερες διαγνώσεις, ασφαλέστερη πρόγνωση νοσημάτων, πιο άμεσες απαντήσεις στους ασθενείς μας, εξατομικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις, μείωση της υγειονομικής δαπάνης, μείωση της γραφειοκρατίας και της επιβάρυνσης του προσωπικού και ως εκ τούτου επαυξημένη φροντίδα επικεντρωμένη στον ασθενή.

Εκτός από το... «Άγιο Δισκοπότηρο», σε τι άλλο προσδοκάτε ακόμα για την ουσιαστική συμβολή των αλγορίθμων;

Πολλές νόσοι σήμερα αντιμετωπίζονται καλά, άλλες καταστάσεις όμως, όπως π.χ. η άνοια και ο αυτισμός μας προβληματίζουν. Αναμφισβήτητα, η επιστήμη έχει καταφέρει να ανακαλύψει πολλά σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου, όπως οι διαδικασίες νευρομετάδοσης, οι περιοχές εγκεφάλου που σχετίζονται με συγκεκριμένες λειτουργίες και η επίδραση διαφόρων ουσιών στον εγκέφαλο. Εντούτοις, υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα πεδία και μεταβλητές, όπως η πλήρης κατανόηση της συνολικής λειτουργίας του ανθρώπινου νου, οι ακριβείς μηχανισμοί που βρίσκονται πίσω από διάφορες ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές και εκείνοι που συντελούν στην φαρμακοανθεκτικότητα.

Φρονώ, όμως ότι η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, που τώρα αρχίζει στην ψυχιατρική, φέρνει μια νέα δυναμική. Στο πεδίο της έρευνας, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να αποκωδικοποιήσουμε κάποια από τα μυστήρια του ανθρώπινου εγκεφάλου. Μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν τεράστιο όγκο δεδομένων σχετικά με τον εγκέφαλο από τη γενετική, τη νευροαπεικόνιση, τις γνωστικές αξιολογήσεις και πλέον τα smartphones. Η τεχνητή νοημοσύνη θα ωφελήσει σημαντικά με την ικανότητα της να συνδυάζει και να αναλύει ταχύτατα αυτό το μεγάλο όγκο δεδομένων, εντοπίζοντας μοτίβα και συσχετίσεις που θα μας βοηθήσουν να εμβαθύνουμε γιατί κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές, ποιος ανταποκρίνεται καλύτερα σε ορισμένες θεραπείες και ποιος μπορεί να χρειάζεται άμεσα βοήθεια.

Επιπλέον, η χρήση των Βig Data σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη θα συμβάλει στην περαιτέρω κατανόηση των αιτιολογικών μηχανισμών των ψυχιατρικών και νευρολογικών νόσων, στον εντοπισμό ατόμων υψηλού κινδύνου ή όσων κινδυνεύουν να υποτροπιάσουν, στην ανάπτυξη νέων προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας και φυσικά στην ανάπτυξη νέων στοχευμένων, εξατομικευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων με βάση τα μοναδικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου, που είναι το μεγάλο στοίχημα στον τομέα της ψυχικής υγείας.

Σημαντική βέβαια δεν είναι μόνο η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην διαδικασία ανάπτυξης νέων στοχευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων για προβλήματα τόσο σωματικής όσο και ψυχικής υγείας, όσο και η αξιοποίηση της στην έγκαιρη πρόγνωση, στο να προβλέπουμε δηλαδή κατά πόσο ο ασθενής μας θα ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο είδος διαθέσιμης θεραπείας, κάτι που σήμερα είναι εφικτό μέσω του ιατρικού ψηφιακού δίδυμου.

Για να αντιληφθείτε καλύτερα τι εννοώ, θα αναφερθώ στον 49χρονου Andrea, που έχει διαγνωστεί με κολπική μαρμαρυγή και επισκέπτεται τον καρδιολόγο του, ο οποίος χρησιμοποιεί τα ιατρικά δεδομένα του ασθενή για να δημιουργήσει το ψηφιακό δίδυμο του. Η εικονική καρδιά που εμφανίζεται στην οθόνη του γιατρού σε τρισδιάστατη μορφή, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, δεν είναι μια απλή απεικόνιση, αλλά ένα ψηφιακό αντίγραφο που μοιάζει, συμπεριφέρεται και αντιδρά ακριβώς όπως η φυσική καρδιά του ασθενούς.

Μέσω προηγμένων δυνατοτήτων ανάλυσης, προσομοιώνονται και συγκρίνονται διάφορες θεραπευτικές επιλογές στον ψηφιακό δίδυμο, με στόχο τη βέλτιστη εξατομικευμένη θεραπεία, την οποία στη συνέχεια θα λάβει ο ασθενής.

Δεν πρόκειται για μια εικόνα από το μέλλον, αλλά μια κατάσταση ήδη παρούσα στην κλινική πρακτική, με την τεχνολογία του ψηφιακού διδύμου (digital tween) να επεκτείνεται και σε άλλα όργανα, περιλαμβανομένων του εγκεφάλου, ενός πολύπλοκου οργάνου υπεύθυνου για τις γνωστικές, συμπεριφορικές και συναισθηματικές μας δεξιότητες και αδεξιότητες, συμβάλλοντας ουσιαστικά τόσο στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση δυσλειτουργιών και ασθενειών, όσο και στην προσωποκεντρική πρόληψη.

Ο κώδικας δεοντολογίας σας, αλλά και ο όρκος του Ιπποκράτη, συνάδουν λοιπόν με την ευρεία εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης, που αναμένετε να συμβεί τα επόμενα χρόνια;

Στην ιατρική ηθική, τέσσερις είναι οι βασικές αρχές: η ωφέλεια και η αποφυγή βλάβης στον ασθενή (primum non nocere), που τις συναντούμε και τις δυο για πρώτη φορά στον Όρκο του Ιπποκράτη, ο σεβασμός στην αυτονομία του ασθενή και η δικαιοσύνη, εννοώντας την υπό τη μορφή «ίσες ευκαιρίες υγείας για όλους».

Η ευρεία εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να είναι σύμφωνη με αυτές τις αρχές και να βελτιώσει σημαντικά τη διάγνωση, τη θεραπεία και την πρόληψη, αρκεί να τηρείται ο κανονισμός που θεσπίστηκε ήδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο (AI EU Act) σχετικά με τους όρους και τις προδιαγραφές ανάπτυξης, χρήσης και εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης και να χρησιμοποιείται η μηχανική νοημοσύνη με προσοχή και σεβασμό προς τους ασθενείς και τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα υγείας τους, που προστατεύονται από κανονιστικές οδηγίες, όπως GDPR και το HIPAA.

Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην ισότιμη πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα της φροντίδας για εκατομμύρια ανθρώπους, αποφεύγοντας την ενίσχυση των υφιστάμενων ανισοτήτων. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί και πεδία που χρήζουν βελτίωσης. Για παράδειγμα, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να επηρεαστούν από προκαταλήψεις λόγω μονομέρειας των δεδομένων στα οποία εκπαιδεύονται, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβείς αποφάσεις. Για παράδειγμα, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που εκπαιδεύεται σε ένα σύνολο ιατρικών δεδομένων που προέρχονται από γυναίκες μπορεί να είναι λιγότερο ακριβές στην έγκαιρη διάγνωση σε άνδρες ή αντίστροφα.

Χρέος των επιστημόνων είναι να συλλέγουν και να χρησιμοποιούν δεδομένα υψηλής ποιότητας για την εκπαίδευση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία είναι αντιπροσωπευτικά του πληθυσμού που εξυπηρετούν. Αυτό σημαίνει εξασφάλιση της ποικιλομορφίας στα δεδομένα όσον αφορά το φύλο, τη φυλή, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, την ηλικία, κτλ.

Επίσης, οι προγραμματιστές, θα πρέπει να είναι διαφανείς σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται και των δεδομένων με τα οποία εκπαιδεύονται.

Τέλος, αν και τα διαθέσιμα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία είναι σχετικά απλά, η κακή χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβή και εσφαλμένα συμπεράσματα. Κλειδί για την απόκτηση του μέγιστου δυνατού οφέλους από την τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί η κατάρτιση. Το ιατρικό προσωπικό πρέπει να εκπαιδευτεί σωστά ώστε να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί την τεχνολογία και να αξιοποιεί τα αποτελέσματα ορθά.

Και τελικά… Μπορεί ένα τάμπλετ να αντικαταστήσει το «ντιβάνι» του ψυχολόγου; Κι εάν όχι τώρα… στο μέλλον;

Αναμφισβήτητα, η τεχνιτή νοημοσύνη αναπτύσσει περαιτέρω την τηλεϊατρική, μοιράζοντας την τεχνογνωσία και τις γνώσεις των ειδικών για να συμπληρώσει τους παρόχους υγείας, όπως έναν γενικό γιατρό σε μια απομακρυσμένη δομή. Υπάρχουν για παράδειγμα πολλά προγράμματα τεχνιτής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν εικόνες του ανθρώπινου ματιού για να δώσουν διαγνώσεις, που διαφορετικά θα απαιτούσαν οφθαλμίατρο, καθώς και chatbots τεχνιτής νοημοσύνης που παρέχουν ψυχοεκπαίδεση σε ασθενείς με προβλήματα ψυχικής υγείας 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα.

Μάλιστα, ότι η ομάδα μου, προχώρησε ένα βήμα παρακάτω, δημιουργώντας ένα πρωτοποριακό app, που μέσω τεχνητής νοημοσύνης, δρα σαν personal coach, ανιχνεύοντας και ενισχύοντας το επίπεδο της ψυχοσωματικής υγείας και ευεξίας όλων μας και του καθενός ξεχωριστά, εξατομικευμένα. Παρόλο που τα ταμπλετ και τα apps που ενσωματώνουν τεχνητή νοημοσύνη αλλάζουν τον τρόπο που φροντίζουμε την ψυχική μας υγεία, καθιστώντας την πιο προσιτή και αποτελεσματική, φέρνοντας στο προσκήνιο εξατομικευμένες λύσεις ευεξίας, που είναι προσβάσιμες σε όλους, οποτεδήποτε και από οπουδήποτε σε χαμηλό κόστος, δεν βλέπω ορατό τον κίνδυνο τα εν λογω ψηφιακά εργαλεια να απομακρύνουν τους ασθενείς από τους θεραπευτές με σάρκα και οστά. Φρονώ, ότι θα συμβεί το ακριβώς αντίθετο!

Καθώς περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν ψηφιακές εφαρμογές αυτoαξιολόγησης και αυτοφροντίδας, που αποτελούν μια εισαγωγή στην ψυχική υγεία και ευεξία και πρέπει να είναι πάντα επιστημονικά και κλινικά τεκμηριωμένες, θα αυξηθεί η ευαισθητοποίηση και το περαιτέρω ενδιαφέρον για την αναζήτηση βοήθειας από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Και αυτό ήδη φαίνεται τόσο στην πράξη όσο και από μελέτες.

Η θεραπεία των προβλημάτων ψυχικής υγείας έχει πολλά κοινά με τη διδασκαλία. Υπάρχουν πράγματα που μπορεί να κάνει η τεχνολογία για να βοηθήσει στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η ψυχική ανθεκτικότητα, αλλά δεν αντικαθιστά αυτό που κάνει ένας δάσκαλος.

Θέλω και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το μέλλον της τεχνολογίας στην ψυχική αλλα και σωματική υγεία δεν αφορά την αντικατάσταση των ανθρώπων, αλλά την υποστήριξή τους.

Όσο τέλειοι διαγνωστικοί και θεραπευτικοί αλγόριθμοι και να δημιουργηθούν, θα είναι απλά αρωγοί στο κλινικό έργο μας. Θα είναι χρήσιμοι δηλαδή υπό την προϋπόθεση ότι θα αξιολογούνται από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οι οποίοι θα λαμβάνουν την όποια απόφαση σε συνεργασία με τους ασθενείς.

Τέλος, μην ξεχνάμε ότι το δίκτυο κατοπτρικών νευρώνων του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι εκείνο που ενεργοποιείται ακούσια και διευκολύνει την αλληλεπίδραση και τη σχέση με τους γύρω μας χάρη στη δυνατότητα κατανόησης των πράξεων των άλλων. Αυτοί οι νευρώνες καθιστούν δυνατές σημαντικές ανθρώπινες λειτουργίες όπως η ενσυναίσθηση, που στερείται η τεχνητή νοημοσύνη και είναι ζωτικής σημασίας και αναντικατάστατη δεξιότητα στον τομέα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.

Υπάρχουν πολλοί συμπολίτες μας παρόλα αυτά που δεν εμπιστεύονται τις σύγχρονες τεχνολογίες, πόσο μάλλον για θέματα που τους αφορούν τόσο… βαθιά, όσο τα ενδότερα της πνευματικής και ψυχικής τους ιδιοσυγκρασίας… Τι θα τους απαντούσατε;

Στην ερευνητική, ακαδημαϊκή και κλινική μου ενασχόληση με την ψυχιατρική, την ψυχοθεραπεία, έχω αξιοποιήσει επιτυχώς τις τεχνολογίες αιχμής προς όφελος όσων υποφέρουν ή δυσλειτουργούν.

Παρόλα αυτά, γνωρίζω, ότι πολλοί άνθρωποι αλλά και μέλη της επιστημονικής κοινότητας φοβούνται την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό συμβαίνει γιατί, η τεχνητή νοημοσύνη αγγίζει τον προαιώνιο φόβο του ανθρώπου μπροστά στο άγνωστο και το φόβο μήπως το δημιούργημα αυτονομηθεί και βλάψει τον δημιουργό ή ορθότερα τον κατασκευαστή του.

Εδώ έχω να πω ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε τα ρομπότ ή την τεχνητή νοημοσύνη αλλά τους ανθρώπους που τα προγραμματίζουν και να θέσουμε ρυθμιστικό πλαίσιο ως κοινωνία για τη χρήση της νέας τεχνολογίας «επ΄αγαθώ» του συνόλου. Όπως, λέω συχνά, η τεχνητή νοημοσύνη είναι σαν ένα υφαντό. Ο άνθρωπος φτιάχνει το σχέδιο, τα χρώματα, το στημόνι και το υφάδι.

Εγώ είμαι πεπεισμένος ότι θα τα καταφέρουμε και ότι θα υπάρξουν τεράστια οφέλη στην υγεία, στην οικονομία και στην επιστήμη. Εάν το σκεφτείτε, στον κόσμο μας υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη προβλημάτων. Το ένα είδος προκύπτει από αναποτελεσματικές τεχνολογίες και το άλλο προκύπτει από τις δικές μας ανθρώπινες αδυναμίες και λάθη σε διάφορα επίπεδα, βλέπε την τραγωδία στα Τέμπη. Και τα δυο λύνονται εάν υπάρξει μηχανική νοημοσύνη και εάν διασφαλίσουμε ότι θα εξυπηρετεί πάντα το κοινό καλό!

Όσο για την θωράκιση απέναντι σε υπαρξιακές ανησυχίες και την τεχνοφοβία, θεωρώ πως χρειάζεται ορθή ενημέρωση, έτσι ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη προσαρμογή και να βλέπουμε τα επιτεύγματα της τεχνιτής νοημοσύνης σας εργαλεία και όχι σαν απειλή.

Κάτι τελευταίο. Πιστεύετε η Ελλάδα μπορεί να έχει λόγο στο πεδίο της Artificial Intelligence;

Ναι, εφόσον γίνει αντιληπτή η Ελλάδα ως παραγωγός καινοτομίας και όχι μόνο ως καταναλωτής τεχνολογίας, σε οποιονδήποτε τομέα, περιλαμβανόμενης και της υγείας. Φρονώ, ότι σύσσωμη η αριστεία των Ελλήνων επιστημόνων σε ολόκληρο τον κόσμο, είμαστε πρόθυμοι να συνδράμουμε, ο καθένας από το δικό του μετερίζι.

Ποιος είναι ο Αντώνιος Ντακανάλης

Ο Αντώνιος Κ. Ντακανάλης (Antonios Dakanalis), καθηγητής και επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Παβίας και μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας και της Ακαδημίας Ψηφιακής Ιατρικής, το 2022 κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους παγκοσμίως στη χρήση νέων τεχνολογιών (τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα) στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας (wellbeing). Έχει διευθύνει το Διεπιστημονικό Κέντρο Νευροεπιστημών, Κλινικής Ψυχολογίας & Ψυχιατρικής, το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ψηφιακής Υγείας, το Εθνικό Κέντρο Αριστείας για τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών και τη διαχείριση βάρους και πολλά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και κλινικά προγραμμάτα σε συνεργασία με κορυφαία πανεπιστήμια περιλαμβανομένων των Yale και Oxford.

Έχει πολυετή εμπειρία ως επιστημονικά υπεύθυνος κλινικών και μονάδων ψυχικής υγείας, όπου και εφάρμοσε επιτυχώς τη χρήση νέων τεχνολογιών, online υπηρεσιών και θεραπειών εξειδικευμένης και εξατομικευμένης διεπιστημονικής προσέγγισης, καθώς και ως ακαδημαϊκός ή επιστημονικός συντονιστής μεταπτυχιακών σπουδών σε θέματα ψυχικής υγείας εφήβων και ενήλικων και πρωτοπόρων προγραμμάτων προάσπισης της ψυχικής υγείας και ευημερίας στο χώρο της εκπαίδευσης και το σύγχρονο επιχειρείν.

Έχει τιμηθεί με περισσότερα από 50 τοπικά, εθνικά και διεθνή βραβεία για το πλούσιο κλινικό, διδακτικό, επιστημονικό και συγγραφικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει περισσότερες από 230 δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά (π.χ. Lancet Psychiatry και Nature Reviews Disease Primers), εγκυκλοπαίδειες και εγχειρίδια ψυχικής υγείας, με δείκτη (υψηλής) επιστημονικής ποιότητας h-index (google scholar): > 47.

Συγκαταλέγεται στο 2% των περισσότερο διαδραστικών επιστημόνων με βάση τις αξιολογήσεις του Harvard και στη διεθνή έκδοση για την ιατρική φροντίδα Who’s Who.

Είναι μέλος περιφερειακών, εθνικών και διεθνών επιστημονικών επιτροπών που καθορίζουν κατευθυντήριες οδηγίες σε θέματα ψυχικής υγείας, ψυχοθεραπείας, εργασιακής ευημερίας (workplace wellbeing), διατροφικής ψυχιατρικής, ψυχιατρικής του τρόπου ζωής (lifestyle psychiatry) και longevity.

Ενδιαφέρεται για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρίες, χρόνια νοσήματα και ψυχολογικές δυσκολίες και προσφέρει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε δημοσίους και ιδιωτικούς φορείς σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών και την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευεξίας.

Ζει στο Μιλάνο και στην Αθήνα, συμμετέχει ενεργά σε ανθρωπιστικές και ιατρικές αποστολές στην Αφρική και είναι εμπνευστής εκστρατειών για την καταπολέμηση της βίας και την αποστιγματοποίηση της ψυχικής νόσου.