Δωρεά οργάνων: «Κανείς δεν ξύπνησε από εγκεφαλικό θάνατο» - Επιστήμονες απαντούν στο Newsbomb.gr
Μπορεί μια ζωή να αναγεννηθεί μέσα από την απώλεια; Πώς ισορροπούνται οι αποφάσεις την κρίσιμη ώρα της δωρεάς οργάνων, όταν η ιατρική πρακτική και η ανθρώπινη αγωνία αναμετρώνται με τη βιοηθική; Αυτά και άλλα ηθικά διλήμματα της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων έθεσε στο μικροσκόπιο το επιμορφωτικό πρόγραμμα «Transplant Masterclasses» που διοργάνωσε το Ίδρυμα Ωνάση, τη Δευτέρα (21/10/2024).
Ο πρόεδρος του Ωνάσειου Νοσοκομείου κ. Ιωάννης Ν. Μπολέτης υποδέχτηκε διαδικτυακά τρεις διακεκριμένους ομιλητές, δύο γυναίκες με σπουδαίο έργο στις μεταμοσχεύσεις, την Ana Franca από την Πορτογαλία, σύμβουλο εσωτερικής ιατρικής, εντατικολόγο και σύμβουλο μεταμοσχεύσεων, την Ισπανίδα Núria Masnou, εντατικολόγο, συντονίστρια μεταμοσχεύσεων και πρόεδρο της EDTCO (2023–2025), καθώς και τον Σουηδό Tobias Degsell, διευθύνοντα σύμβουλο της Combiner, ειδικό σε θέματα δημιουργικότητας και διεθνή ομιλητή με μακρά θητεία επιμελητή στα βραβεία Νόμπελ.
Οι ομιλητές συζήτησαν για τα ηθικά διλήμματα που συνοδεύουν τις μεταμοσχεύσεις από καρδιακό θάνατο (DCD), αλλά και για την ανάγκη για επιστημονικά και ηθικά ακέραιη διαχείριση της θεραπευτικής φροντίδας που απαιτείται στο τέλος της ζωής (end-of-life treatment). Επίσης, στάθηκαν σε θέματα που αφορούν ευρύτερα την κοινωνία, όπως το τι πραγματικά σημαίνει εγκεφαλικός θάνατος, πώς μπορούν να ενισχυθούν η κατανόηση και η εμπιστοσύνη για τη δίκαιη κατανομή των οργάνων προς μεταμόσχευση, καθώς και το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η παραπληροφόρηση που εξακολουθεί να αναπτύσσεται σε θέματα δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων.
Ο εγκεφαλικός θάνατος
Περίπου 19 ασθενείς καθημερινά χάνουν τη ζωή τους στην Ευρώπη, περιμένοντας για μόσχευμα, σύμφωνα με στοιχεία του 2023, του Συμβουλίου της Ευρώπης. Με τη δωρεά οργάνων να αποτελεί ύψιστη πράξη αλληλεγγύης, η αντιμετώπιση των διλημμάτων βασίζεται στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης: προσωποκεντρική φροντίδα, δέσμευση και συνέπεια από τα συστήματα υγείας και τους επιστήμονες, διαφάνεια και ειλικρίνεια για τους ενδεχόμενους κινδύνους μιας μεταμόσχευσης, ενδυνάμωση των ασθενών και συμμετοχή τους στη λήψη των αποφάσεων.
Ένα, όμως, από τα ζητήματα που είναι ίσως θολό για το ευρύ κοινό και ενδεχομένως δημιουργεί φόβο και αβεβαιότητα, άρα πλήττει την εμπιστοσύνη, είναι η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου.
Σύμφωνα με την Ana Franca, ένας ασθενής σε κατάσταση εγκεφαλικού θανάτου μοιάζει σαν όλους τους άλλους ασθενείς που νοσηλεύονται στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, έχει ζωτικά σημεία, το σώμα του είναι ζεστό και η καρδιά του συνεχίζει να χτυπά. Όμως, έχουν χαθεί όλες οι εγκεφαλικές λειτουργίες που σημαίνει ότι έχει επέλθει ο θάνατος. Γιατί μέσα σε λίγα λεπτά, εάν δεν υπάρχει μηχανική υποστήριξη, θα σταματήσει επίσης η λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων. Επειδή ο εγκεφαλικός θάνατος στη ΜΕΘ δεν μοιάζει με την εικόνα που έχουν για τον θάνατο οι κοινωνίες μας, εγείρει προκλήσεις για όλα τα μέρη που συμμετέχουν σε μια δωρεά οργάνων.
Τι είναι όμως ο εγκεφαλικός θάνατος; Εγκεφαλικός θάνατος είναι η κατάσταση της μη αναστρέψιμης βλάβης του εγκεφάλου, με απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους. Είναι παγκοσμίως ιατρικώς αποδεκτό ότι αν υπάρχει ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους, θεωρείται όλος ο εγκέφαλος νεκρός και, ως εκ τούτου ο άνθρωπος είναι νεκρός. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ανώτερες ψυχικές και γνωσιακές λειτουργίες (μνήμη, σκέψη, αντίληψη, κ.α.), καθώς και τα κέντρα ελέγχου ζωτικών λειτουργιών (η αυτόματη αναπνοή, η αρτηριακή πίεση κ.α.). εξαρτώνται και ρυθμίζονται από το «στέλεχος». Για το λόγο αυτό, ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους ακολουθείται αναπόφευκτα και ανεπιστρεπτί από το θάνατο ολόκληρου του εγκεφάλου, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.
«Κανείς, ποτέ, δεν ξύπνησε από εγκεφαλικό θάνατο» τόνισε εμφατικά η κυρία Franca. Ο εγκεφαλικός θάνατος διαφέρει τόσο από το κώμα όσο και από τη φυτική κατάσταση. Αφού διαπιστωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος και καταγραφεί ώρα θανάτου, μόνο τότε ξεκινά συζήτηση με τους συγγενείς για ενδεχόμενη δωρεά οργάνων. Οποιοσδήποτε ισχυρισμός περί ανάκτησης εγκεφαλικών λειτουργιών σημαίνει ότι η διάγνωση ήταν λανθασμένη, πρόσθεσε η Ana Franca.
Γίνονται όμως τέτοιες λανθασμένες διαγνώσεις και πώς προστατεύονται οι γιατροί; Το ερώτημα αυτό έθεσε το Newsbomb.gr στους ομιλητές, με αφορμή πρόσφατα δημοσιεύματα στο διεθνή τύπο, σχετικά με περιστατικό στο Κεντάκι των ΗΠΑ, για ασθενή που «ξύπνησε» στο χειρουργικό κρεβάτι λίγο πριν από την αφαίρεση οργάνων. Στο ερώτημα κλήθηκε να απαντήσει η Núria Masnou, επικαλούμενη και την προηγούμενη τοποθέτηση της κυρίας Franca: «Η Ana Franca προηγουμένως ανέφερε πως κανείς δεν μπορεί να ξυπνήσει από εγκεφαλικό θάνατο. Εάν κάποιος ξυπνήσει, πρόκειται για λανθασμένη διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου, και πιθανώς αυτό συνέβη (σ.σ. στη συγκεκριμένη περίπτωση). Εξαρτάται από το νομοθετικό πλαίσιο που έχει κάθε χώρα. Στη χώρα μου για παράδειγμα (σ.σ. Ισπανία) είναι πάρα πολύ δύσκολο να συμβεί κάτι τέτοιο, γιατί διεξάγουμε ελέγχους και πρέπει να περιμένουμε 6 ή 24 ώρες και επαναλαμβάνουμε τα τεστ για επιβεβαίωση. Εάν έχουμε αμφιβολίες, διεξάγουμε επιπλέον επικουρικούς ελέγχους. Η διαδικασία ορίζεται από το νόμο. Επίσης, τρεις γιατροί πρέπει να υπογράψουν για να δηλωθεί εγκεφαλικά νεκρός ένας ασθενής. Άρα είναι πολύ δύσκολο να γίνει λάθος».
Τι ισχύει στην Ελλάδα
Εναρμονισμένη με τα διεθνή ιατρικά πρωτόκολλα, η πιστοποίηση του εγκεφαλικού θανάτου και στην Ελλάδα γίνεται από 3 ιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων (αναισθησιολόγο, νευρολόγο ή νευροχειρουργό και τον θεράποντα ιατρό του ασθενούς) με πολλές ειδικές και αλάνθαστες κλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίες και επαναλαμβάνεται μάλιστα δύο φορές μετά από τουλάχιστον ένα 6ωρο από την πρώτη διάγνωση.
Στην ομάδα των ιατρών που διαγιγνώσκουν τον θάνατο δεν συμμετέχει ιατρός μεταμοσχευτικής ομάδας, ούτε του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, διότι η διαδικασία της διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου είναι ανεξάρτητη από το ενδεχόμενο της Δωρεάς Οργάνων και αποτελεί καθήκον των ιατρών της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας.
