Ανασκόπηση 2024: Χρονιά «ορόσημο» για την παχυσαρκία και τα νέα φάρμακα για την απώλεια βάρους

Η αλλαγή στη θεώρησή μας για την παχυσαρκία ακολουθεί τις διεθνείς επιστημονικές εξελίξεις, που πλέον την κατατάσσουν στις χρόνιες νόσους. Ήδη κάποιες χώρες, μεταξύ αυτών οι ΗΠΑ, έχουν αναγνωρίσει επίσημα την παχυσαρκία ως χρόνια νόσο.

Μάλιστα, τον Ιανουάριο του 2025, στο κορυφαίο ιατρικό περιοδικό The Lancet, αναμένεται να δημοσιευθεί διεθνής συμφωνία ειδικών, η οποία θα ορίζει σαφώς την παχυσαρκία ως χρόνια νόσο και θα καθορίζει της κλινικές ενδείξεις που την συνοδεύουν.

Γιατί όμως προέκυψε η ανάγκη αυτή;

Το κρυμμένο κόστος

Στο επίκεντρο βρίσκεται η πολυπλοκότητα της νόσου, που επηρεάζει τους ασθενείς, την κοινωνία, το σύστημα υγείας και την οικονομία. Το οικονομικό φορτίο της παχυσαρκίας μελετήθηκε σε 4 χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Συγκεκριμένα, η έρευνα -σ.σ. με επικεφαλής τον Καθηγητή Οικονομικών της Υγείας Κώστα Αθανασάκη (et al.)- εκτίμησε την οικονομική επιβάρυνση που προκαλεί η παχυσαρκία και οι σχετιζόμενες με αυτή συννοσηρότητες σε τέσσερις χώρες: την Τσεχία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία. Σε αυτές τις χώρες, το ποσοστό παχυσαρκίας έχει ξεπεράσει το 20% και η έρευνα τονίζει την αναγκαιότητα για δράση και εφαρμογή στρατηγικών πρόληψης.

Σύμφωνα με τα βασικά ευρήματα:

• Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια, υποτροπιάζουσα νόσος που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Οι παγκόσμιες προβλέψεις δείχνουν ότι έως το 2025 το ποσοστό παχυσαρκίας θα φτάσει το 16% στους άνδρες και το 21% στις γυναίκες.
• Περίπου το 60% των ενηλίκων και το ένα τρίτο των παιδιών στην Ευρώπη είναι αντιμέτωπο με αυξημένο βάρος ή παχυσαρκία.
• Στην Ελλάδα, η παχυσαρκία συνυπάρχει στο 50,8% των ατόμων με υπέρταση και υψηλή χοληστερόλη.
• Η παχυσαρκία συνδέεται με σημαντικά προβλήματα υγείας, όπως ο διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση και η υπερλιπιδαιμία, ενώ αυξάνει και τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.
• Η Ελλάδα καταγράφει το υψηλότερο κόστος για συννοσηρότητες, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια και η χρόνια νεφρική νόσος.
• Τα δεδομένα καταδεικνύουν την ανάγκη για ενίσχυση των πολιτικών πρόληψης και αντιμετώπισης της παχυσαρκίας, ώστε να μειωθεί η οικονομική επιβάρυνση στα συστήματα υγείας, ιδιαίτερα σε χώρες με υψηλά κόστη όπως η Ελλάδα.

Συγκεκριμένα, η Ελλάδα καταγράφει το υψηλότερο κόστος για πολλές συννοσηρότητες που σχετίζονται με την παχυσαρκία όπως η στηθάγχη (9.410), η χρόνια νεφρική νόσος (11.708) και η καρδιακή ανεπάρκεια (16.258), σε σύγκρισή με τις τρεις υπόλοιπες χώρες. Ειδικότερα, το κόστος της καρδιακής ανεπάρκειας είναι 2,5 φορές υψηλότερο από τις άλλες χώρες. Το υψηλό κόστος στην Ελλάδα φαίνεται να συνδέεται με τις υψηλότερες τιμές μονάδας για ιατρικές υπηρεσίες τριτοβάθμιας φροντίδας (π.χ. νοσηλεία και εξειδικευμένες θεραπείες) και τη χρήση ακριβών θεραπειών, ειδικά για τις σοβαρές ασθένειες όπως η καρδιακή ανεπάρκεια και η χρόνια νεφρική νόσος. Η έρευνα καταδεικνύει την ανάγκη για πολιτικές πρόληψης και διαχείρισης της παχυσαρκίας, ώστε να περιοριστούν οι οικονομικές επιπτώσεις στο δημόσιο σύστημα υγείας.

Από το Χόλιγουντ στην Ελλάδα

Στο τέλος του Νοεμβρίου κυκλοφόρησε και στη χώρα μας, ο αγωνιστής GIP και GLP-1 υποδοχέων που έχει εγκριθεί με ένδειξη την παχυσαρκία. Ήδη από τις πρώτες εβδομάδες κυκλοφορίας του, το ενδιαφέρον είναι μεγάλο, παρόλο που προς το παρόν δεν αποζημιώνεται.

Η κυκλοφορία του καινοτόμου σκευάσματος στη χώρα μας, ανακοινώθηκε σε ειδική εκδήλωση παρουσία του υπουργού Υγείας, Άδωνι Γεωργιάδη. Ο υπουργός Υγείας χαρακτήρισε μεγάλο γεγονός την είσοδο του φαρμάκου στην αγορά, για την προαγωγή της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα και τόνισε ότι αποτελεί διέξοδο για τις ελλείψεις που σημειώθηκαν σε σκευάσματα για το διαβήτη, τα οποία -μη ορθώς- χορηγούνταν για την απώλεια βάρους. Το πρόβλημα των ελλείψεων σε καινοτόμα αντιδιαβητικά φάρμακα ήρθε και στη χώρα μας, σαν αντανάκλαση της παγκόσμιας φρενίτιδας που δημιούργησε η κυκλοφορία τους και τα εντυπωσιακά τους αποτελέσματα.

Τα νέα φάρμακα κατά της παχυσαρκίας και κατά του διαβήτη έγιναν το πιο hot θέμα συζήτησης στο Χόλιγουντ. Στους διάσημους που τα χρησιμοποίησαν περιλαμβάνονται ο Ίλον Μασκ, ο Τζέιμς Κόρντεν, η Κάθι Μπέιτς, η Τόρι Σπέλινγκ, η Όπρα Γουίνφρι, ο Τρέισι Μόργκαν, η Γούπι Γκόλντμπεργκ, ο Στίβεν Φράι, η Κέλι και η Σάρον Όζμπορν, μεταξύ άλλων δεκάδων celebrities που έχουν μιλήσει δημόσια για την εμπειρία τους. Αρκετοί, πάντως, αφού έχασαν βάρος δηλώνουν πως δεν συνεχίζουν την αγωγή και φαίνεται πως δεν είναι οι μόνοι.

Σύμφωνα με ανάλυση του πρακτορείου Reuters που βασίζεται σε στοιχεία φαρμακείων των ΗΠΑ (Ιούλιος 2024), μόνο ένας στους τέσσερις ασθενείς στους οποίους συνταγογραφήθηκε κάποιο από τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας, εξακολουθούσε να το λαμβάνει δύο χρόνια αργότερα. Τα στοιχεία έδειξαν επίσης σταθερή μείωση της χρήσης με την πάροδο του χρόνου. Η ανάλυση δεν περιλαμβάνει λεπτομέρειες σχετικά με τους λόγους για τους οποίους οι ασθενείς σταμάτησαν, ωστόσο στη συζήτηση μπαίνει το κόστος. Τα φάρμακα που ανήκουν στην κατηγορία των αγωνιστών υποδοχέα GLP-1, στις ΗΠΑ μπορεί να κοστίζουν περισσότερα από 1.000 δολάρια το μήνα. Πρόκειται όμως για θεραπείες που θα πρέπει να λαμβάνονται εφ’ όρου ζωής για να διατηρηθούν τα αποτελέσματά τους.

Ο κίνδυνος από τα ψευδεπίγραφα φάρμακα

Από τη μία το μεγάλο κόστος των νέων φαρμάκων, από την άλλη οι περιορισμένες ποσότητες που ήταν κατά διαστήματα διαθέσιμες παγκοσμίως λόγω μεγάλης ζήτησης, έχουν οδηγήσει στην εμφάνιση είτε ψευδεπίγραφων φαρμάκων είτε μη ασφαλών αντιγράφων -σ.σ. επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις η κυκλοφορία τους στις ΗΠΑ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μέχρι τον περασμένο Νοέμβριο, είχαν καταγραφεί τουλάχιστον 10 θάνατοι και πάνω από 100 νοσηλείες εξαιτίας τέτοιων αντιγράφων για την απώλεια βάρους και τον διαβήτη, σύμφωνα με στοιχεία του πρακτορείου Reuters.

Και στην Ευρώπη, όμως, η κυκλοφορία πλαστών φαρμάκων αποτελεί απειλή για τη δημόσια υγεία. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) εξέδωσε έκτακτη ανακοίνωση για λόγους επαγρύπνησης του κοινού αλλά και των επαγγελματιών υγείας, μετά τη διαπίστωση ότι διακινήθηκαν παραποιημένα φάρμακα κατά του διαβήτη, εντός της νόμιμης εφοδιαστικής αλυσίδας σε χώρες της Ε.Ε. Ανάλογη προειδοποίηση εξέδωσε ο ΕΟΦ για τη χώρα μας, καθώς επρόκειτο για παραποίηση προϊόντος σε επίπεδο χαρακτηριστικών ασφαλείας (safety features) της συσκευασίας και σε επίπεδο του ίδιου του φαρμάκου, αφού η πένα δεν αντιστοιχούσε στο πραγματικό φάρμακο. Παρά το γεγονός ότι δεν διαπιστώθηκε στη χώρα μας διακίνηση αυτών των πλαστών φαρμάκων, εντούτοις χτύπησε συναγερμός για ένα παραποιημένο φάρμακο λόγω της εξαιρετικής ζήτησης που δημιουργήθηκε.

Αν τα ψευδεπίγραφα φάρμακα είναι μία όψη, άλλη είναι οι ελλείψεις από τη μη ορθή χορήγηση των φαρμάκων κατά του διαβήτη. Είναι κοινό μυστικό ότι και στη χώρα μας, φάρμακα κατά του διαβήτη συνταγογραφήθηκαν για απώλεια βάρους σε μη πάσχοντες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθούν συνθήκες έλλειψης, με τη σκυτάλη περνάει στο ΙΦΕΤ. Τα φάρμακα για το μεταβολισμό, μαζί με άλλα της ίδιας κατηγορίας, βρέθηκαν στη δεύτερη θέση των έκτακτων εισαγωγών του Ινστιτούτου, το πρώτο εξάμηνο του 2024, ενώ οι νέες διαγνώσεις για διαβήτη με βάση τα στοιχεία της συνταγογράφησης της ΗΔΙΚΑ, αυξήθηκαν κατά 50.000 σε ένα έτος. Στην αύξηση αυτή εκτιμάται ότι κρύβονται και περιπτώσεις μη ορθής χορήγησης αντιδιαβητικών φαρμάκων.

Η εθνική δράση κατά της παιδικής παχυσαρκίας

Όλοι οι ειδικοί, πάντως, καλούν σε δράση για την πρόληψη της παχυσαρκίας, γεγονός που συνεπάγεται και την αύξηση των διαθέσιμων κονδυλίων. Από έρευνα που διενέργησε η UNICEF μαζί με το υπουργείο Υγείας, καταγράφονται κάποιες ανησυχητικές τάσεις στη χώρα μας, σε παιδιά και εφήβους που χτυπούν «καμπανάκι».

Ένα στα τέσσερα παιδιά δεν τρώει πρωινό κάθε μέρα ενώ η καθημερινή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών μειώνεται δραστικά με την ηλικία. Μόλις το 20,3% των γονέων θεωρούν ότι το παιδί τους είναι υπέρβαρο ενώ δύο στους τρεις γονείς αξιολογούν ως κανονικό το βάρος των παιδιών τους. Κάποια από τα ευρήματα είναι εξαιρετικά ανησυχητικά ως προς τις διατροφικές συνήθειες και τη σωματική δραστηριότητα των παιδιών στην Ελλάδα. Η σωματική άσκηση της πλειονότητας των παιδιών και εφήβων στην χώρα μας είναι μη επαρκής λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, για τουλάχιστον 60 λεπτά κίνησης μέτριας προς υψηλής έντασης ημερησίως. Μόνο το 20,6% των εφήβων (15-17 ετών) και το 34,1% στο σύνολο ασκείται καθημερινά για τουλάχιστον μία ώρα. Την ίδια στιγμή παρατηρείται ότι τα παιδιά αφιερώνουν κατά μέσο όρο 2,4 ώρες την ημέρα σε δραστηριότητες με οθόνες εκτός εκπαίδευσης, φτάνοντας έως και τις 3 ώρες στους εφήβους.

Από την πλευρά τους, οι γονείς εκφράζουν την ανάγκη για πιο υγιεινές διατροφικές επιλογές και λιγότερο χρόνο μπροστά από οθόνες, ενώ θεωρούν ότι η Πολιτεία μπορεί να συμβάλλει σε αυτή την κατεύθυνση με στοχευμένες δράσεις στα σχολεία, επιδοτούμενα αθλητικά προγράμματα και καμπάνιες ενημέρωσης. Τέλος, μόνο το 28,4% των γονέων δηλώνει πλήρως ενημερωμένο για τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σχετικά με τη σωματική δραστηριότητα των παιδιών. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύχθηκε η Εθνική Δράση για την αντιμετώπιση της Παιδικής Παχυσαρκίας. Μέρος του προγράμματος αποτέλεσε η «Μεγάλη Γιορτή για Άσκηση και Διατροφή» στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από 2.000 παιδιά και πάνω από 27 σχολεία, στους πέντε πρώτους σταθμούς της δράσης. Ο δεύτερος κύκλος εκδηλώσεων αναμένεται την άνοιξη του 2025.

Η δράση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο χρηματοδότησης του Ταμείου Ανάκαμψης και το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα γίνει μετά. Πώς δηλαδή η πρόληψη της παχυσαρκίας σε μικρούς και μεγάλους θα γίνει ένα κεκτημένο, με μόνιμα χαρακτηριστικά για την Ελλάδα.