Νέοι βιοδείκτες για επιδημιολογική επιτήρηση: Αυξητικές οι τάσεις σε covid, γρίπη και... ναρκωτικά

«Aυτή τη στιγμή η βασική μας επιδίωξη είναι να αναπτυχθούν μεθοδολογίες, για να μπορέσουμε μέσα από την ανάλυση των λυμάτων με έναν έμμεσο, αλλά σε πραγματικό χρόνο τρόπο, να δούμε την έκθεση του πληθυσμού της Αττικής σε διάφορες χημικές ενώσεις» λέει ο καθηγητής, φέρνοντας παραδείγματα από την καθημερινότητα μας. «Τέτοιες χημικές ενώσεις, είναι τα φυτοφάρμακα (στα οποία έχουν εκτεθεί τα τρόφιμα που καταναλώνουμε), οι υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ενώσεις ( PFAS) που υπάρχουν σε αμέτρητα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε, όπως είναι αδιάβροχα καλλυντικά, ρούχα, συσκευασίες τροφίμων, πάρα πολλά προϊόντα καθημερινής χρήσης, υλικά από το εσωτερικό περιβάλλον του σπιτιού μας κλπ. Μεταξύ άλλων χημικών που έχουν μπει στο μικροσκόπιο μας, είναι αυτά που ονομάζουμε επιβραδυντικά φλόγας, τα οποία μπαίνουν σε διάφορα προϊόντα (όπως είναι ρούχα, έπιπλα, κινητά, υπολογιστές κλπ), για να μην αναφλέγεται το υλικό γρήγορα».

Πιέσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να αλλάξει η αδειοδότηση των χημικών

Όπως εξηγεί ο επικεφαλής του Εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας, η επιτήρηση στην έκθεση των χημικών θα ολοκληρωθεί με το πέρας διαφόρων ερευνητικών προγραμμάτων, που τρέχουν. «Η επιτήρηση δεν θα γίνει στο σύνολο των χημικών που θέλουμε να δούμε, αλλά σε ένα μέρος. Πχ έχει ολοκληρωθεί η επιτήρηση στα φυτοφάρμακα και με την ανάλυση των δεδομένων από την προηγούμενη δεκαετία, φαίνεται ότι έχουμε μία συστηματική έκθεση σε χαμηλά σχετικά επίπεδα, κυρίως σε κάποια φυτοφάρμακα ευρείας χρήσης. Σε μεγάλες ποσότητες είναι τοξικά, ωστόσο οι ποσότητες που εμείς εντοπίσαμε είναι πολύ μικρές. Όμως έχουν ενοχοποιηθεί ως ενδοκρινικοί διαταράκτες.

Δηλαδή επηρεάζουν το μεταβολισμό, την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη. Ενώ οι υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ενώσεις, τα λεγόμενα παντοτινά χημικά, έχουν ενοχοποιηθεί για το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών». Τι θα αλλάξει όμως επί του πρακτέου η επιδημιολογική επιτήρηση στην έκθεση του ανθρώπου σε χημικά; Θα αλλάξουν οι εταιρείες τη σύσταση των χημικών που παράγουν, ή ακόμα ακόμα θα αποσύρουν κάποια; ερωτάται εύλογα ο καθηγητής Θωμαΐδης: «Η αλήθεια είναι ότι κάποια έχουν απαγορευθεί. Είναι ένας ατέρμονος αγώνας που έχει ξεκινήσει πολλά χρόνια. Συμμετέχω σε ένα δίκτυο σε ευρωπαϊκό επίπεδο που παράγουμε δεδομένα και πιέζουμε μέσα από εθνικές αρχές, κυρίως από τις Σκανδιναβικές χώρες και τη Γερμανία, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (μέσα από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Επιτήρηση των Χημικών), να αλλάξει η αδειοδότηση των χημικών».

Δεκαπλασιάστηκε η χρήση αλκοόλ στην πανδημία- 40% μείωση του καπνίσματος σε εσωτερικούς χώρους-Παραμένει σε υψηλότερα επίπεδα απ ότι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος

Το Εργαστήρι Αναλυτικής Χημείας, εκτός από την επιδημιολογική επιτήρηση αναπνευστικών ιών για τους οποίους και έγινε ευρύτατα γνωστό από εποχής κορονοϊού, επιβλέπει ακόμη τη χρήση αλκοόλ, το κάπνισμα αλλά και τη χρήση φαρμάκων και ναρκωτικών, στην Αττική. « Οφείλω να σας πω ότι η μέση κατανάλωση αλκοόλ στην Ελλάδα για το γενικό πληθυσμό, είναι χαμηλή. Και όλα τα προηγούμενα χρόνια προ πανδημίας, η κατανάλωση στη χώρα μας ήταν σχετικά χαμηλή. Κατά μέσο όρο περίπου στο 1.7 ml ανά ημέρα, ανά κάτοικο. Δηλαδή μέση κατανάλωση ένα ποτηράκι κρασί την ημέρα.

Στην κορυφή της κρίσης της πανδημίας, τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο του 2021 φτάσαμε να καταναλώνουμε 20 ml. H αύξηση ήταν δεκαπλάσια. Η μέση κατανάλωση του 2021 ήταν 11,6 ml ανά ημέρα, ανά κάτοικο. Και αφού τελείωσε η πανδημία και έχουμε επανέλθει σε μία "κανονικότητα", αυτή τη στιγμή η μέση κατανάλωση που εμείς βλέπουμε από τα λύματα είναι στα 3.4ml ανά ημέρα, ανά κάτοικο». Για το κάπνισμα, λέει ο κύριος Θωμαϊδης υπάρχουν τρεις διαφορετικοί βιοδείκτες: πρώτου βαθμού (οι καπνιστές), δεύτερου βαθμού (παθητικοί καπνιστές) και τρίτου βαθμού που είναι η έκθεση από το δέρμα και τα ρούχα, όταν είναι κάποιος σε εσωτερικό χώρο. «Δυστυχώς απ' ό,τι φαίνεται από το 2016 μέχρι σήμερα, δεν έχει μειωθεί συστηματικά η τρίτου βαθμού έκθεση. Δηλαδή το κάπνισμα σε εσωτερικό χώρο, παρά την ψήφιση του σχετικού νόμου που το απαγορεύει. Έχει μειωθεί περίπου στο 40%, αλλά παραμένει σε υψηλότερα επίπεδα απ' ό,τι είναι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος».

Περίπου 1,6 εκατ. δισκία γνωστού αγχολυτικού εντοπίζονται μηνιαίως στα λύματα της Αττικής- Στα 400 mg η κατανάλωση κοκαΐνης ανά ημέρα στους 1000 κατοίκους

Σχετικά με την κατανάλωση φαρμάκων, σύμφωνα με τον καθηγητή, οι δραστικές ουσίες «πρωταθλητές» από πλευράς αντικαταθλιπτικών, είναι η σιταλοπράμη και βενλαφαξίνη, οι οποίες έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και παραμένουν σε σταθερά υψηλά επίπεδα και το 2023 και το 2024. «Υπάρχει δηλαδή συστηματική χρήση αντικαταθλιπτικών. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και με τα αγχολυτικά, η χρήση των οποίων είχε αυξηθεί πάρα πολύ μέσα στην οικονομική κρίση. Αλλά παρουσίασαν μία σημαντική αύξηση και από το 2021 στο 2022. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί κατανάλωση περίπου 1,6 εκατ. δισκίων μηνιαίως από ένα συγκεκριμένο αγχολυτικό».

Όσον αφορά τα ναρκωτικά, η χρήση των οποίων παρακολουθείται μέσω των λυμάτων εδώ και πολλά χρόνια, ο κ. Θωμαίδης αναφέρει ότι παρατηρείται πλέον μία σημαντική κατανάλωση κοκαΐνης, η οποία αυξήθηκε πολύ το 2020 και το 2021. «Παραμένει σε σταθερά υψηλά επίπεδα. Υπάρχει μία μικρή μείωση, αλλά είναι πολύ υψηλότερα σε σχέση με την πανδημία. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε περίπου στα 400 mg ανά ημέρα, στους 1.000 κατοίκους».

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο καθηγητής Θωμαίδης είχε ανακοινώσει για πρώτη φορά σε συνέντευξη του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στην Τάνια Μαντουβάλου το Μάιο του 2020, (https://www.amna.gr/health/article/455382/Nea-methodo-epidimiologias-lumaton-gia-ton-entopismo-tou-koronoiou-anaptussoun-EKPA-kai-EODY) την τότε νέα μέθοδο επιδημιολογίας λυμάτων, η οποία όπως είχε πει «παρέχει τη δυνατότητα εξεύρεσης του συνολικού αριθμού των προσβληθέντων ατόμων (νοσούντων, ασυμπτωματικών και με ήπια συμπτώματα) ενός πληθυσμού από τον κορονοϊό». Σχεδόν πέντε χρόνια μετά με αυτή τη μέθοδο, όπως πλέον είναι ευρέως γνωστό, γίνεται επιδημιολογική επιτήρηση και στη γρίπη και στον RSV. Ως εκ τούτου ζητήθηκε από τον καθηγητή να σκιαγραφήσει τον χάρτη των αναπνευστικών ιών στην παρούσα φάση και ενόψει εορτών.

Αύξηση σε covid και γρίπη την τελευταία εβδομάδα- Σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα ο RSV

«Το ιικό φορτίο του Sars Cov2 αυξήθηκε την τελευταία εβδομάδα κατά 32%. Υπάρχει μία ξεκάθαρη αύξηση που σημαίνει ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει διάδοση, όχι όμως αυτή η απότομη αύξηση που βλέπαμε άλλες χρονιές στην έναρξη του κύματος. Παρατηρούμε όμως, μία σταθερή αύξηση από εβδομάδα σε εβδομάδα. Θα σημειώσω βέβαια ότι την αντίστοιχη περίοδο πέρυσι το ιικό φορτίο ήταν σαφώς υψηλότερο από φέτος. Αυτό ισχύει και για τη γρίπη.

Έχουμε δει θετικά δείγματα της τελευταίες τρεις εβδομάδες. Έχουμε μία αύξηση την τελευταία εβδομάδα περίπου 20%. Το ιικό φορτίο όμως της γρίπης τύπου Α, είναι σε χαμηλότερα επίπεδα από ό,τι ήταν πέρυσι. Όσον αφορά τον RSV κυμαίνεται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα αυτή τη στιγμή στα λύματα και μάλιστα σε ακόμα χαμηλότερα επίπεδα από πέρσι. Αυτό μπορεί να οφείλεται στις πολύ καλές καιρικές συνθήκες που επικρατούν αυτή την εποχή. Ωστόσο, είναι σαφές ότι υπάρχουν αυξητικές τάσεις σε covid και γρίπη τύπου Α. Και αυτό είναι αναμενόμενο να ενταθεί μέσα στις γιορτές».