Έλληνες επιστήμονες καταπολέμησαν τη νόσο Πάρκινσον σε πειραματόζωα

Αν και σε προκλινικό ακόμη στάδιο, η ανακάλυψη μπορεί μελλοντικά να αποτελέσει μια θεραπευτική οδό για τη συγκεκριμένη νευροεκφυλιστική πάθηση, από την οποία πάσχουν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον ερευνητή Δημήτρη Βασιλάτη του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS).
Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν επίσης άλλοι ερευνητές του ΙΙΒΕΑΑ (Α. Σπαθής, Δ. Ζιάβρα, Θ. Καράμπελας, Ζ. Κούρνια, Π. Aλεξάκος. Κ. Ταμβακόπουλος), καθώς επίσης του Τμήματος Επιστήμης Υλικών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Δημοσθένης Φωκάς και Ξενοφών Ασβός), του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών (Σταύρος Τοπούζης) και του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Χριστίνα Δάλλα).

Στη νόσο Πάρκινσον, μια προοδευτικά επιδεινούμενη νευροεκφυλιστική νόσο, σταδιακά εκφυλίζονται οι νευρώνες του εγκεφάλου που παράγουν ντοπαμίνη, με συνέπεια την εκδήλωση των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων, όπως του τρέμουλου, της αστάθειας, της ακαμψίας κ.ά.

Τα υπάρχοντα φάρμακα δεν αντιμετωπίζουν την ίδια τη διαδικασία της νευροεκφύλισης, αλλά προσπαθούν να αυξήσουν την ποσότητα ντοπαμίνης που λείπει από τον εγκέφαλο. Αυτό όμως με το πέρασμα του χρόνου είτε είναι αναποτελεσματικό, είτε προκαλεί σοβαρές κινητικές και άλλες παρενέργειες σχεδόν σε όλους τους ασθενείς. Θεραπείες που να προστατεύουν τους ίδιους τους νευρώνες που παράγουν ντοπαμίνη, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής, με συνέπεια η νόσος να παραμένει ανίατη, παρά τις μεγάλες προόδους στην κατανόηση της παθοφυσιολογίας της.

Οι ερευνητές εστίασαν την προσοχή τους σε μια πρωτεΐνη (Nurr1:RXRα) που απαιτείται για την ανάπτυξη και τη λειτουργία των νευρώνων που παράγουν ντοπαμίνη. Σχεδίασαν έτσι -μετά από πολλούς υπολογισμούς- ένα νέο χημικό μόριο με την ονομασία BRF110, το οποίο, ενεργοποιώντας την εν λόγω πρωτεΐνη, αυξάνει την παραγόμενη ντοπαμίνη στον εγκέφαλο.
Όπως έδειξαν τα πειράματα με τα ποντίκια, η θεραπεία όχι μόνο βελτιώνει τα συμπτώματα της νόσου Πάρκινσον χωρίς τις σημερινές παρενέργειες των φαρμάκων, αλλά ταυτόχρονα αποτρέπει την εκφύλιση των ίδιων των νευρώνων. Σύμφωνα με τους Έλληνες επιστήμονες, αυτό δημιουργεί ελπίδες για μια μελλοντική -τόσο νευροπροστατευτική όσο και συμπτωματική- θεραπεία, η οποία αφενός θα εμποδίζει την επιδείνωση της νόσου και αφετέρου θα απαλύνει τα συμπτώματα.

Ο κ. Βασιλάτης εξήγησε στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων τη σημασία και τους στόχους της έρευνάς του:

Ερ.: Τι ακριβώς είναι αυτό που πέτυχε η ερευνητική ομάδα σας;

Απ.: Η ερευνητική μου ομάδα στις ΗΠΑ, σε συνεργασία με το τμήμα νευρολογίας του Baylor College of Medicine, ήταν η πρώτη που ανακάλυψε μεταλλάξεις, οι οποίες καταστέλλουν το γονίδιο Nurr1 σε ασθενείς με νόσο Πάρκινσον. Η έρευνα του εργαστηρίου μου στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια επικεντρώθηκε στην απάντηση του ερωτήματος εάν η ενεργοποίηση του Nurr1 μπορεί να είναι θεραπευτική σε ζωικά μοντέλα της νόσου Πάρκινσον. Επειδή στους ντοπαμινεργικούς νευρώνες το Nurr1 δημιουργεί ετεροδιμερή με το RXRα, αποφασίσαμε να στοχεύσουμε χημικά το Nurr1:RXRα.

Σε συνεργασία με τον δρα Δημοσθένη Φωκά του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ανακαλύψαμε διάφορες χημικές ενώσεις, μεταξύ των οποίων το BRF110, το οποίο ενεργοποιεί επιλεκτικά το Nurr1:RXRα. Στο εργαστήριό μου στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, με τον συνεργάτη μου δρα Αθανάσιο Σπαθή, δείξαμε ότι το BRF110 όχι μόνον έχει τη δυνατότητα να προστατεύσει ντοπαμινεργικούς νευρώνες από τον εκφυλισμό αλλά και να βελτιώσει τα συμπτώματα ζωικών μοντέλων της νόσου Πάρκινσον.

Ερ.: Ποια είναι η σημασία της ανακάλυψής σας σε σχέση με άλλες έρευνες που γίνονται διεθνώς σχετικά με τη νόσο Πάρκινσον;

Απ.: Ο σταδιακός εκφυλισμός των ντοπαμινεργικών νευρώνων που χαρακτηρίζει την νόσο Πάρκινσον, οδηγεί στην έλλειψη ντοπαμίνης η οποία είναι υπεύθυνη για τα κινητικά συμπτώματα της νόσου. Οι υπάρχουσες φαρμακευτικές αγωγές αναπληρώνουν την έλλειψη ντοπαμίνης και βελτιώνουν τα κινητικά συμπτώματα των ασθενών.
Όμως δεν σταματούν τον εκφυλισμό των νευρώνων και η μακροχρόνια χρήση τους προξενεί δυσκινησίες, που αναιρούν την ευεργετική τους δράση. Οι δε προσπάθειες ανακάλυψης νευροπροστατευτικών παραγόντων προσκρούουν στην αξιόπιστη αξιολόγησή τους σε κλινικές δοκιμές εν μέρει λόγω της αδυναμίας τους να προσφέρουν βελτίωση των συμπτωμάτων των ασθενών.

Τα πειράματά μας δείχνουν ότι η ενεργοποίηση του Nurr1 μέσω του BRF110 σε προ-κλινικά ζωικά μοντέλα είναι ταυτόχρονα και νευροπροστατευτική αλλά και αναπληρώνει την έλλειψη ντοπαμίνης, βελτιώνοντας άμεσα τα συμπτώματά τους. Επιπλέον, η μακροχρόνια χρήση του BRF110 δεν προξενεί δυσκινησίες.

Ερ.: Ποια θα είναι τα επόμενα ερευνητικά βήματά σας; Πόσο πιθανό είναι να υπάρξουν τελικά κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους και σε πόσα περίπου χρόνια;

Απ.: Τα ερωτήματα που απορρέουν από τα πειράματά μας, είναι πολλά και η έρευνα που απαιτείται, είναι πολυδιάστατη, περιλαμβάνοντας βασική και μεταφραστική έρευνα. Η ανακάλυψη φαρμάκων είναι μακρόχρονη και πολυσταδιακή διαδικασία και εμείς βρισκόμαστε στο προ-κλινικό στάδιο.

Θα θέλαμε να είμαστε οι πρώτοι που θα αξιολογούσαν ενεργοποιητές/αγωνιστές του Nurr1 σε κλινικές δοκιμές. Προς αυτήν την κατεύθυνση, συνεργαστήκαμε με τον Δρα Jens Schwamborn από το Centre for Systems Biomedicine του Πανεπιστημίου του Λουξεμβούργου και αξιολογήσαμε το BRF110 σε ντοπαμινεργικούς νευρώνες προερχόμενους από βλαστοκύτταρα ασθενούς με νόσο Πάρκινσον, με πολύ θετικά αποτελέσματα.

Τα επόμενα στάδια περιλαμβάνουν τη βελτίωση των υπαρχουσών χημικών ενώσεων σε υποψήφια κλινικά μόρια, τα οποία θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στα επόμενα δύο με τρία χρόνια.