Ποιον περιθάλπτει ο Καλός Σαμαρείτης στα social media: Τους χρήστες ή τις Κυβερνήσεις;

Ι. Οταν συμβεί ένα δυστύχημα με σοβαρό τραυματισμό, για παράδειγμα μετωπική σύγκρουση αυτοκινήτων σε εθνική οδό, πριν ακόμη φθάσουν τα ασθενοφόρα και η πυροσβεστική, όσοι έχουν προστρέξει να βοηθήσουν, αναζητούν εναγωνίως μεταξύ τους ένα γιατρό ή, έστω, ένα έμπειρο νοσηλευτή. Και όταν ο γιατρός παρουσιασθεί, όλοι του ζητούν να προσπαθήσει να βοηθήσει τους τραυματίες που είναι εγκλωβισμένοι στα τσαλακωμένα υπολείμματα των τρακαρισμένων αυτοκινήτων. Ο γιατρός παρέχει αφιλοκερδώς και με αυταπάρνηση τις υπηρεσίες του, ακόμη και εάν δεν έχει την ειδικότητα ή την εμπειρία, ως Καλός Σαμαρείτης. Εχει όμως παρατηρηθεί, ότι, σε μερικές περιπτώσεις, αυτός που έλαβε τις πρώτες βοήθειες, αργότερα και εκ των υστέρων, στρέφεται δικαστικώς κατά του γιατρού κατηγορώντας τον για κακές υπηρεσίες. Και, κάποιες φορές, ο γιατρός καταδικάζεται σε καταβολή αποζημιώσεων.

Στη διεθνή νομική θεωρία, αρχικά στις αγγλοσαξωνικές χώρες, επικράτησε η ορολογία Good Samaritan Laws για μιά ειδική κατηγορία νομοθετικών προβλέψεων. Οι νόμοι αυτοί παρέχουν προστασία και απαλλαγή από ευθύνη σε ιατρούς και νοσηλευτές που προστρέχουν, συχνά αυτόκλητοι και εθελοντικά, για να παράσχουν περίθαλψη σε επείγοντα περιστατικά τραυματισμών. Με την πάροδο του χρόνου διευρύνθηκε το πεδίο ρύθμισης των διατάξεων αυτών και υιοθετήθηκαν και από πολλές χώρες στη Ευρώπη.

ΙΙ. Στις ΗΠΑ, το 1996, κατά τη θητεία του 42ου Προέδρου Bill Clinton, ψηφίσθηκε η Communications Decency Act (ομοσπονδιακός νόμος για την Ευπρέπεια των Επικοινωνιών).

Είναι ευρύτατα γνωστή η πρώτη παράγραφος του άρθρου 230 (Section 230-1) ως «οι 26 λέξεις που άλλαξαν το internet»: "Κανένας πάροχος ή χρήστης μιας διαδραστικής υπηρεσίας υπολογιστών δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εκδότης ή συντάκτης των πληροφοριών που παρέχονται από άλλον πάροχο περιεχομένου των πληροφοριών αυτών".

Η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 230 προβλέπει ως εξής: "Αστική ευθύνη. Κανένας πάροχος ή χρήστης μιας διαδραστικής υπηρεσίας υπολογιστών δεν φέρει ευθύνη λόγω - (Α) οποιασδήποτε εθελοντικής ενέργειας που πραγματοποίησε με καλή πίστη για τον περιορισμό της πρόσβασης ή της διαθεσιμότητας του υλικού που ο πάροχος ή ένας χρήστης θεωρεί άσεμνο, πρόστυχο, ασελγές, βρώμικο, υπερβολικά βίαιο, παρενοχλητικό ή με άλλον τρόπο απαράδεκτο, ανεξάρτητα από το εάν το υλικό αυτό τυγχάνει συνταγματικής προστασίας ή όχι, ή (Β) οποιασδήποτε ενέργειας που ανέλαβε για να ενεργοποιήσει ή να καταστήσει διαθέσιμα στους παρόχους περιεχομένου πληροφοριών τα τεχνικά μέσα για τον περιορισμό της πρόσβασης στο υλικό που περιγράφεται στην παράγραφο (1)". Αυτή η δεύτερη παράγραφος του άρθρου 230 βαπτίσθηκε, κατ’ ευφημισμόν, Good Samaritan Act, από το πολιτικό προσωπικό των ΗΠΑ.

Με το άρθρο 230 οι πάροχοι υπηρεσιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας – κυρίως οι κολοσσοί πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης - απαλλάχθηκαν από την ευθύνη για το εκ μέρους τους διακινούμενο περιεχόμενο που αναρτούν τρίτοι - και επιπλέον τους παραχωρήθηκε άδεια εν λευκώ για να αυτενεργούν λογοκριτικώς, χωρίς πρότερη δικαστική εντολή, επί του διακινούμενου περιεχομένου. Με την επίκληση του άρθρου 230, το Instagram, το Τwitter και άλλοι κολοσσοί, ιδιωτικές εταιρίες εδρεύουσες στις ΗΠΑ και υπαγόμενες στη νομοθεσία τους, ανέστειλαν τους λογαριασμούς του, εν ενεργεία τότε, 45ου Προέδρου Donald Trump, τον Ιανουάριο 2021. Δεν προηγήθηκε δικαστική εντολή ή άλλη νόμιμα προβλεπόμενη εντολή διοικητικού οργάνου. Τα λεγόμενα «θεσμικά αντίβαρα» δεν λειτούργησαν. Τον Ιούλιο 2021, μετά την απώλεια της εξουσίας, ο τέως Πρόεδρος καταφεύγει στα δικαστήρια για να κριθεί ως αντισυνταγματική η διάταξη της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 230, η οποία, βεβαίως, δεν ήταν καθόλου ενοχλητική, όσο κυβερνούσε ο ίδιος τις ΗΠΑ.

ΙΙΙ. Στην Ευρώπη, το 2000, ουραγό των ΗΠΑ ως προς την παροχή υπηρεσιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας τεχνολογικά και επιχειρηματικά, μετά από στάθμιση αφενός των επιχειρηματικών συμφερόντων των κολοσσών πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης και αφετέρου της ελευθερίας έκφρασης των χρηστών κατόχων λογαριασμών, εκδόθηκε η Οδηγία 2000/31. Με αυτήν θεσμοθετήθηκε μια πιό μέση ρύθμιση, με αντίστροφη διατύπωση. Ως προς την αστική ευθύνη: «δεν υφίσταται ευθύνη του φορέα παροχής υπηρεσιών όσον αφορά τις μεταδιδόμενες πληροφορίες, υπό τον όρο ότι ο φορέας παροχής υπηρεσιών: α) δεν αποτελεί την αφετηρία της μετάδοσης των πληροφοριών· β) δεν επιλέγει τον αποδέκτη της μετάδοσης και γ) δεν επιλέγει και δεν τροποποιεί τις μεταδιδόμενες πληροφορίες». Ως προς το δικαίωμα λογοκρισίας: η σιωπή (εκκωφαντικά έμμεση).

ΙV. Και το ερώτημα είναι το εξής: Εάν με βάση το δίκαιο των ΗΠΑ, τόπου πραγματικής διεύθυνσης καθεμιάς πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης, οι Καλοί Σαμαρείτες είναι οι πλατφόρμες, ποιός είναι ο αναξιοπαθών οδοιπόρος, στον οποίο οι πλατφόρμες παρέχουν παγκοσμίως εθελοντικά και στοργικά πρώτες βοήθειες, δια της λογοκρισίας των λογαριασμών των χρηστών τους;

1. Η απάντηση, πολιτικώς, είναι μία: Ο περιθαλπτόμενος από τον Καλό Σαμαρείτη οδοιπόρος είναι η εκτελεστική εξουσία (και, παρεπομένως, και η νομοθετική πρωτοβουλία) κάθε κράτους. Εχει επιτευχθεί, προς ανακούφισή τους, η μετάθεση της πολιτικής ευθύνης για λύση ενοχλητικών ζητημάτων της ελευθερίας της έκφρασης (και του συνέρχεσθαι, θα έλεγα), από αυτές τις θεσμικές εξουσίες σε εκτός των κρατών τους αλλοδαπούς ιδιώτες, κατά παράκαμψη του θεσμού της δικαστικής εξουσίας.
2. Συμβαίνει εν τοις πράγμασι και ημι-θεσμικώς, ό,τι δεν νομοθετήθηκε ποτέ σε δημοκρατικές χώρες, από την γαλλική επανάσταση και εντεύθεν: Μεταφορικώς, τα πρακτορεία διανομής του Τύπου απέκτησαν την εξουσία να μη διανέμουν το φύλλο μιάς εφημερίδας, εάν δεν εγκρίνουν το πρωτοσέλιδο μιάς ημέρας χωρίς πρότερη δικαστική κρίση. Ή, με ανάλογη μεταφορά, οι ανά τις επικράτειες καφενέδες, απέκτησαν τη εξουσία να απαγορεύουν την είσοδο σε καφενόβιους πελάτες τους, επειδή δεν εγκρίνουν αυτά που συζητούν με την παρέα τους.

VII. Δεν υποτιμώ κρίσιμες και πολύ σημαντικές παραμέτρους, που, πράγματι, συντρέχουν: Η μη δημοσιογραφική/εκδοτική ιδιότητα της συντριπτικής πλειονότητας των χρηστών των λογαριασμών, η διακίνηση ποινικώς κολάσιμων δημοσιευμάτων που αφορούν trafficking, ρατσιστική βία, προστασία παιδιών, κυβερνοεπιθέσεις με ψευδείς ειδήσεις, κ.ο.κ. Ομως, θα συμφωνήσουμε πιστεύω ότι τα δικαστήρια των κρατών είναι τα μόνα αρμόδια να κρίνουν με θεσμικές εγγυήσεις για τα ζητήματα ad hoc λογοκρισίας. Και, στην Ευρώπη, ήδη, εδώ και μιά οκταετία, τα δικαστήρια έχουν αρχίσει να επιλαμβάνονται πολλαπλώς υποθέσεων για social media.

VIII. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη μαχητική αρμόδια Επίτροπο Margrethe Vestager εξήγγειλε πολιτική πρωτοβουλία για τροποποίηση της Οδηγίας 2000/31, με την επισήμανση, βέβαια, της ίδιας της Επιτρόπου: «Συζήτησα πρόσφατα την προσέγγισή μας στην Ουάσινγκτον όπου κατάλαβα ότι έχει πολλά κοινά με τις προτάσεις των ΗΠΑ για μία ψηφιακή Διακήρυξη Δικαιωμάτων».

1. Ας ελπίσουμε ότι, με αυτήν την πρωτοβουλία, θα παύσουν να ισχύουν οι διαπιστώσεις: “The Internet is not a public sphere. It is a private sphere that tolerates public speech” - “To internet δεν είναι δημόσια σφαίρα. Είναι μιά ιδιωτική σφαίρα που ανέχεται το δημόσιο λόγο” (Clay Shirky, New York University, Foreign Affairs, 90.1: Jan/Feb 2011) και “But Facebook’s Not a Country” - “Aλλά το Facebook δεν είναι Κράτος” (Susan Benesch, Yale Law School, Yale Journal on Regulation Bulletin, Vol. 38:86 2020).
2. Και ότι, τελικώς, θα επιβεβαιωθεί ότι: “Τhe State cannot absolve itself from responsibility by delegating its obligations to private bodies or individuals”. “Το κράτος δεν μπορεί να αυτοαπαλλάσσεται από την ευθύνη του εκχωρώντας τις υποχρεώσεις του σε ιδιωτικούς φορείς ή ιδιώτες” (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Υπόθεση Costello-Roberts v the United Kingdom, 25 March 1993, σημείο 27).

Αθήνα, Φεβρουάριος 2022