Η απειλή από τον εθισμό των προγραμμάτων «ποσοτικής χαλάρωσης»

Του Γιάννη Σιάτρα - Οικονομολόγου, προέδρου του Συλλόγου «Έλληνες Φορολογούμενοι»

Όταν το απόγευμα της 17ης Ιουνίου 2013, ο τότε πρόεδρος της FED κ. Ben Bernanke ανακοίνωσε την ανάγκη για περιορισμό του προγράμματος "ποσοτικής χαλάρωσης" που είχε ξεκινήσει, στις ΗΠΑ από το φθινόπωρο του 2008, αλλά και την ανάγκη να αυξηθούν τα επιτόκια όταν ο πληθωρισμός και η ανεργία θα έφθαναν στους στόχους του 2% και του 6,5% αντίστοιχα, οι χρηματιστηριακές αγορές σε όλο το κόσμο, κατέρρευσαν. Μόλις σε 3 συνεδριάσεις, ο δείκτης Dow Jones της Νέας Υόρκης, που την περίοδο εκείνη κατέγραφε το ένα ιστορικό ρεκόρ μετά το άλλο, έχασε 4,3% της αξίας του.

Έτσι, μπροστά στην απειλή της πτώσης των χρηματιστηριακών αγορών, η FED αποφάσισε να αναβάλει τον περιορισμό της "ποσοτικής χαλάρωσης". Η ίδια αντίδραση υπήρξε και τον Ιούνιο του 2014, όταν σε κάποια ομιλία της, η Janet Yelen -που στο μεταξύ αντικατέστησε τον Ben Bernanke- ανέφερε την ανάγκη περιορισμού -ή ακόμη και διακοπής- του προγράμματος, αλλά και την ανάγκη αύξησης των αμερικανικών επιτοκίων.

Κάτι αντίστοιχο, συμβαίνει όλο αυτό το διάστημα στις διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές. Κάθε είδηση που μπορεί να σημαίνει μία βελτίωση στην οικονομία των ΗΠΑ -και κυρίως στον τομέα της ανεργίας- προκαλεί πανικό στους επενδυτές και πτώση στους δείκτες, αφού δημιουργεί φόβο για αύξηση των επιτοκίων από την αμερικανική Κεντρική Τράπεζα!

Δε μπορούμε να γνωρίζουμε για πόσο ακόμη διάστημα θα συνεχίζεται αυτό το ιδιότυπο "παιχνίδι" μεταξύ των χρηματιστηριακών αγορών και των μεγάλων Κεντρικών Τραπεζών (αφού σ' αυτό συμμετέχουν πια και η Τράπεζα της Αγγλίας, η Τράπεζα της Ιαπωνίας και -από χθες- η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα). Αυτό που μπορούμε όμως να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι, καθώς οι μνήμες της κατάρρευσης των χρηματιστηριακών αγορών, τέτοιες μέρες πριν από 6 χρόνια, είναι ακόμη νωπές, όσοι ασκούν οικονομική πολιτική σήμερα, τρέμουν μπροστά στην ιδέα να πάρουν μία απόφαση που θα "στεναχωρήσει" τις αγορές.

Όμως, είναι αποτελεσματική η μέθοδος της "ποσοτικής χαλάρωσης"; Όλοι συμφωνούν ότι τα μέτρα που πάρθηκαν το Νοέμβριο του 2008, ήταν απολύτως αποτελεσματικά στο να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη στις αγορές και να μειωθεί ο συστημικός κίνδυνος που -τότε- εμφανιζόταν αυξημένος. Όμως, υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες για το εάν και πόσο συνέβαλαν στην οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ, τα προγράμματα (QE-2 και QE-3) που ακολούθησαν στην συνέχεια. Παράλληλα, αμφισβητήσεις υπήρξαν και υπάρχουν για την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων στη Μεγάλη Βρετανία και την Ιαπωνία. Βεβαίως, κανείς δεν αμφισβητεί ότι τα προγράμματα αυτά συνέβαλαν στην εντυπωσιακή άνοδο των αγορών μετοχών και ομολόγων (κάτι που οδήγησε τις αποδόσεις των ομολόγων στα σημερινά ιστορικά χαμηλά επίπεδα).

Ναι, τα προγράμματα "ποσοτικής χαλάρωσης" μπορεί να είναι επωφελή για τις οικονομίες. Αυξάνουν τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις και -σε ορισμένες περιπτώσεις- επιτρέπουν αυξημένες δαπάνες στα κράτη. Και έτσι, βελτιώνεται η πορεία μίας οικονομίας.

Όμως, πρέπει να είναι έκτακτου χαρακτήρα. Διαφορετικά ελοχεύει ο κίνδυνος του "εθισμού" και τα αρνητικά αποτελέσματα προς όσους έρχονται σε επαφή με το "εύκολο χρήμα" που συχνά δημιουργείται. Είδαμε πώς, ο εθισμός αυτός, επιδρά στις αγορές. Μαθημένες στην εύκολη και διαρκή άνοδο, είναι έτοιμες να καταρρεύσουν αμέσως μόλις κάποιος υπονοήσει ότι αυτές οι "ενέσεις χρήματος" μπορεί να διακοπούν.

Πώς μπορεί να επιδρά στις επιχειρήσεις οι οποίες -επίσης- εθίζονται στον τραπεζικό δανεισμό με χαλαρά τραπεζικά κριτήρια; Πώς επιδρά στις τράπεζες οι οποίες και πάλι βρίσκουν πηγές για εύκολη κερδοφορία; Μήπως υπό την κάλυψη των "προγραμμάτων" και του "χρήματος που δημιουργείται από το πουθενά" αναβάλλονται ή ματαιώνονται μεταρρυθμιστικές αποφάσεις που όντως μπορούν να έχουν μακροχρόνια ευεργετικά αποτελέσματα στις οικονομίες, αλλά οι οποίες -συχνά- δεν είναι αρεστές στους ψηφοφόρους;

Τα προγράμματα "ποσοτικής χαλάρωσης" είναι άριστα όταν χρησιμοποιούνται σε έκτακτες καταστάσεις για να αποτρέψουν μία έκτακτη απειλή, η οποία έχει μεγεθυνθεί αδικαιολόγητα. Δε μπορούν όμως να χρησιμοποιούνται σε μόνιμη βάση, για να καλύψουν δομικές αδυναμίες των οικονομιών, ή για να υποστηρίξουν μία αέναη ανοδική φάση των αγορών. Αυτά τα πράγματα, απλά δε γίνονται. Και αν κάποιοι επιμένουν να τα κάνουν, τότε απλά επιδεινώνουν το μέγεθος και τα αποτελέσματα της επερχόμενης κρίσης.

Οι Κεντρικές Τράπεζες, έχουν πλέον παραδεχθεί ότι το παραδοσιακό εργαλείο τους, δηλαδή η ρύθμιση των επιτοκίων και της κυκλοφορίας του χρήματος μέσα από τις πράξεις "ανοιχτής αγοράς", με το οποίο λειτούργησαν επί περισσότερα από ογδόντα χρόνια, δεν είναι πλέον αποτελεσματικό στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, αφού η ανταγωνιστικότητα μίας οικονομίας είναι αποτέλεσμα περισσότερων και σύνθετων παραμέτρων, στις οποίες -συχνά- δε μπορούν να επέμβουν. Και έτσι, πιεζόμενες από τις καταστάσεις, συχνά πειραματίζονται και αναπτύσσουν νέα εργαλεία (τα "προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης" είναι ανάμεσα σ' αυτά), τα οποία όμως χρησιμοποιούνται -συχνά με ασύδοτο τρόπο- για να επιτευχθούν ξεπερασμένοι οικονομικοί, κοινωνικοί και ακόμη και πολιτικοί στόχοι.

Οι Κεντρικές Τράπεζες της Δύσης, σε συνεννόηση και σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις των χωρών τους, θα πρέπει να προσδιορίσουν νέους στόχους για τις οικονομίες τους και νέους λόγους της ύπαρξής τους, με βάση τα νέα δεδομένα που έχουν δημιουργηθεί στον κόσμο μας. Και να δημιουργήσουν τα κατάλληλα εργαλεία για την επίτευξη των στόχων αυτών.