Οι μεγαλύτερες προκλήσεις της Εκκλησίας για το 2017 - Οι σταθμοί στις σχέσεις με την Πολιτεία

Tης Κάτιας Τσιμπλάκη

Το Νewsbomb.gr καταγράφει το περιβάλλον όπως διαμορφώνεται στις σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας και κάνει αναδρομή στους σταθμούς που διαμόρφωσαν το πλέγμα των σχέσεων των δύο θεσμών. Επίσης, κάνει σύντομη αναδρομή στις περίπλοκες σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας και εστιάζει στην Εκκλησιαστική Περιουσία, στη μισθοδοσία του κλήρου, στη Συνταγματική Αναθεώρηση, στον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας (το «Σύνταγμα» της Εκκλησίας που αποτελεί Νόμο του Κράτους), στο Θρησκευτικό Όρκο του Προέδρου της Δημοκρατίας, στις Επίσημες Κρατικές Τελετές με Θρησκευτικό Μέρος, στα άρθρα της Εκκλησιαστικής Δικαιοσύνης αλλά και στα άρθρα του Συντάγματος που προσδιορίζουν τις σχέσεις των δύο θεσμών.

Οι προκλήσεις του 2017

Το νέο έτος οι σχέσεις της Εκκλησίας με την κυβέρνηση Τσίπρα, μετά την απόφαση του πρωθυπουργού να απομακρύνει το Νίκο Φίλη, από το υπουργείο Παιδείας, έχουν εξομαλυνθεί. Ο πρωθυπουργός με τον Αρχιεπίσκοπο διατηρούν άριστες σχέσεις. Ο νέος υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου, έκανε ένα βήμα πιο κοντά προς την Εκκλησία, μετά την αρχική του δήλωση: «μακριά και αγαπημένοι». Συγκεκριμένα, έδωσε το παρόν του στην κοπή της Βασιλόπιτας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και ο Αρχιεπίσκοπος από την πλευρά του, του προσέφερε το πρώτο κομμάτι.

Τις επόμενες εβδομάδες αναμένεται να συνεδριάσουν οι επιτροπές της Ιεράς Συνόδου και του υπουργείου Παιδείας για το μάθημα των Θρησκευτικών. Ενώ η Ιεραρχία συγκαλείται εκτάκτως στις 8 και 9 Μαρτίου 2017, με θέμα την Εκκλησιαστική Εκπαίδευση και τα Θρησκευτικά.

Προσφυγικό/Μεταναστευτικό

Η Εκκλησία της Ελλάδος μέσω της ΜΚΟ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών «Αποστολή» προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια στους πρόσφυγες/μετανάστες που έχουν εγκλωβιστεί στη χώρα μας και σηκώνει στις πλάτες της αρμοδιότητες ακόμη και τους κρατικού μηχανισμού. Η «Αποστολή» συνεργάζεται με τη Νορβηγική Εκκλησία (ΝCA), το Διεθνή Οργανισμό IOCC και από κοινού υλοποιούν προγράμματα Ύδρευσης, Αποχέτευσης και Υγιεινής (Wa.S.H) σε Δομές Φιλοξενίας Προσφύγων και Μεταναστών.

Ανέγερση τεμένους στην Ελαιώνα

Η ανέγερσή του τεμένους έχει προκαλέσει αμηχανία στην ιεραρχία, όπως επίσης και σε μεγάλο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού. Βέβαια μεγάλο τμήμα των ιεραρχών είναι υπέρ του να υπάρχει λατρευτικός χώρος μουσουλμάνων, αλλά οι ενστάσεις για το εάν υπάρχει ο κίνδυνος να παρεισφρήσουν άτομα τα οποία δεν επιθυμούν να προσευχηθούν αλλά να αναπτύξουν άλλες δραστηριότητες. Το τέμενος αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Απριλίου σε έκταση 7 στρεμμάτων και δεν θα έχει μιναρέ.

Το σχέδιο του τεμένους στον Ελαιώνα.

Ακανθώδη θέματα στις Σχέσεις Εκκλησίας - Πολιτείας

Η κυβέρνηση έχει συστήσει επιτροπή για την αναθεώρηση του Συντάγματος. Θα προχωρήσει κατά τη Συνταγματική Αναθεώρηση στην κατάργηση άρθρου 3 του Συντάγματος (το οποίο αναφέρεται και την επικρατούσα Θρησκεία) γεγονός που σηματοδοτεί το χωρισμό Κράτους – Εκκλησίας ή θα προχωρήσει σε τροποποιήσεις που θα σημάνουν την αποστασιοποίηση των δύο θεσμών; Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας μιλώντας από τη Βουλή έχει πει ότι είναι ώριμο το αίτημα για τη ρητή κατοχύρωση της θρησκευτικής ουδετερότητας του κράτους, με παράλληλη διατήρηση για ιστορικούς και πρακτικούς λόγους της αναγνώρισης της Ορθοδοξίας ως επικρατούσας θρησκείας.

Καταστατικός Χάρτης

Ο Καταστατικός Χάρτης θα συνεχίσει να είναι νόμος του Κράτους, θα τον ψηφίζει η ίδια η Εκκλησία και τι ρόλο θα έχει στη διαμόρφωση του η Πολιτεία; Θα περνά από την έγκριση της Βουλής; Αυτά είναι ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα που απασχολούν και τους δύο θεσμούς.

Θρησκευτικός Όρκος του Προέδρου της Δημοκρατίας

Το άρθρο 33 του Συντάγματος αναφέρεται στον όρκο του Προέδρου της Δημοκρατίας ο οποίος είναι και θρησκευτικός: «Oρκίζομαι στο όνομα της Aγίας και Oμοούσιας και Aδιαίρετης Tριάδας να φυλάσσω το Σύνταγμα και τους νόμους, να μεριμνώ για την πιστή τους τήρηση, να υπερασπίζω την εθνική ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Xώρας, να προστατεύω τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Eλλήνων και να υπηρετώ το γενικό συμφέρον και την πρόοδο του Eλληνικού Λαού».

Επίσημες Κρατικές Τελετές με Θρησκευτικό Μέρος

Θα συνεχίσει να γίνεται Αγιασμός στα δικαστήρια και κατά την έναρξη των εργασιών της Βουλής; Έχουν αναπτυχθεί δύο θεωρίες. Οι καθηγητές Σταθόπουλος και Αλιβιζάτος, εκτιμούν ότι πρέπει να καταργηθεί από το άρθρο 3 του Συντάγματος ο όρος επικρατούσα θρησκεία. Ενώ οι καθηγητές. Βενιζέλος και Κονιδάρης εκτιμούν ότι δεν μας εμποδίζει η διατήρηση του όρου επικρατούσα θρησκεία καθώς με νομοθετικές παρεμβάσεις μπορούν να διευκολυνθούν οι σχέσεις Κράτους – Εκκλησίας και να γίνουν διακριτοί οι ρόλοι.

Εκκλησιαστική Δικαιοσύνη

Θα αναμορφωθεί ο Νόμος περί Εκκλησιαστικής Δικαιοσύνης δεδομένου ότι έχει διατάξεις από το 1931, οι οποίες δεν εξασφαλίσουν τη δίκαιη δίκη ιερέων. Και αυτό γιατί σύμφωνα με αυτόν ένας μητροπολίτης είναι και κατήγορος και εισαγγελέας και δικαστής. Το ΣτΕ αντιμετωπίζει τα Εκκλησιαστικά Δικαστήρια ως Πειθαρχικά Συμβούλια και θεωρεί ότι δεν απολαμβάνουν ανεξαρτησίας. Για αυτό άλλωστε υπάρχουν και μαζικές προσφυγές στο ΣτΕ για ακύρωση των αποφάσεών τους.

Εκκλησιαστική Περιουσία: οι μύθοι για την αμύθητη περιουσία

-Η Αντιβασιλεία του Όθωνα εξέδωσε διάταγμα το 1833 που όριζε την ίδρυση Εκκλησιαστικού Συμβουλίου για την οργάνωση της νεοσύστατης Εκκλησίας της Ελλάδος. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε η Γραμματεία Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως (πρόκειται για τον... πρόγονο του σημερινού υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων).

- Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο ξεκίνησε απογραφή των μοναστηριών και της περιουσίας τους. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1833 η Αντιβασιλεία με νέο διάταγμα επέβαλλε το κλείσιμο των εγκαταλελειμμένων μονών, βάσει του καταλόγου που είχε δημιουργήσει το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο.

- Σε όλη την Ελληνική Επικράτεια υπήρχαν 563 ανδρικά μοναστήρια με 3000 μοναχούς και 18 γυναικεία με 277 μοναχές. Συνολικά έκλεισαν 417 μοναστήρια. Το κλείσιμο των μονών είχε στόχο, σύμφωνα με το διάταγμα, την αξιοποίηση της περιουσίας τους για τη βελτίωση, μεταξύ άλλων και της Παιδείας, κάτι που δεν έγινε.

- Το 1836 απαλλοτριώθηκαν υποχρεωτικά και άλλες μοναστηριακές εκτάσεις.

Με τους νόμους 1072/1917 και 2050/1920 απαλλοτριώθηκαν μοναστηριακές εκτάσεις για την αποκατάσταση προσφύγων και ακτημόνων. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης απαλλοτρίωσης μοναστηριακής περιουσίας, ψηφίστηκε στη Βουλή αναθεωρημένος Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδος χωρίς όμως περιλαμβάνει αναφορές για την εκκλησιαστική περιουσία. Προσπάθεια διαχείρισης της εκκλησιαστικής περιουσίας έγινε το 1930, με την ίδρυση του ΟΔΕΠ (Οργανισμός Διοίκησης Εκκλησιαστικής και Μοναστηριακής Περιουσίας) ο οποίος κατήργησε το Εκκλησιαστικό Ταμείο. (Ο ΟΔΕΠ καταργήθηκε από το 1988. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1998 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος συνέστησε την Εκκλησιαστική Κεντρική Υπηρεσία Οικονομικών (ΕΚΥΟ) με σκοπό την διοίκηση, τη διαχείριση και την αξιοποίηση της κινητής και ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας και της εκποιητέας μοναστηριακής περιουσίας, δηλαδή με λίγα λόγια της περιουσίας που ανήκε στον ΟΔΕΠ).

Η μονή Πετράκη στο Κολωνάκι. Δίπλα ακριβώς βρίκονται τα γραφεία της Ιεράς Συνόδου και τα κεντρικά γραφεία της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Το 1931 η μοναστηριακή περιουσία, με νέο νόμο, διακρίθηκε σε «διατηρουμένη» ή «διατηρητέα» και σε «εκποιητέα» ή «ρευστοποιητέα».

Η μισθοδοσία των ιερέων

Η μισθοδοσία του κλήρου καθιερώθηκε το 1945 και θεμελιώθηκε στη συμφωνία Κράτους και Εκκλησίας το 1952 που αφορούσε την εκκλησιαστική περιουσία.

Με την από 18/9/1952 "Σύμβαση περί εξαγοράς υπό του Δημοσίου κτημάτων της Εκκλησίας προς αποκατάστασιν ακτημόνων γεωργικών κτηνοτρόφων", η Εκκλησία της Ελλάδος υποχρεώθηκε να παραχωρήσει στο Κράτος το 80% της καλλιεργούμενης ή καλλιεργήσιμης αγροτικής περιουσίας της με αντάλλαγμα να λάβει αστικά ακίνητα και μετρητά. Στη σύμβαση αυτή αναφερόταν ότι δεν θα γίνει εκ νέου απαλλοτρίωση εκκλησιαστικής περιουσίας και υπήρχε η δέσμευση ότι η Πολιτεία θα παρέχει κάθε αναγκαία υποστήριξη ώστε η Εκκλησία να μπορέσει να αξιοποιήσει την περιουσία της.

Στην ίδια σύμβαση καθιερώθηκε και η μισθοδοσία των κληρικών από τον Κρατικό Προϋπολογισμό ως υποχρέωση του Κράτους ως αντάλλαγμα για τις μεγάλες παραχωρήσεις γης που είχε κάνει η Εκκλησία της Ελλάδος.

Ο νόμος Τρίτση

Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Νόμου Τρίτση N.1700/1987 μεταβίβαζε όλη την μοναστηριακή περιουσία στο Κράτος. Η ψήφιση του Νόμου Τρίτση ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στην Ιεραρχία, η οποία διοργάνωσε συλλαλητήρια με μεγάλη λαϊκή συμμετοχή. Ο Νόμος Τρίτση πρακτικά ακυρώθηκε και ακολούθησε η Σύμβαση του N.1811/1988.

Πριν πάντως προλάβει να υλοποιηθεί το νέο αυτό νομοθετικό καθεστώς, υπό την πίεση των αντιδράσεων της Εκκλησίας, υπεγράφη στις 11.5.1988 Σύμβαση παραχωρήσεως στο Δημόσιο της δασικής και αγροτολιβαδικής περιουσίας 149 Μονών της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία κυρώθηκε με το «άρθρο πρώτο» του Ν. 1811/1988.

Η μοναστηριακή περιουσία διέπεται σήμερα από δύο διαφορετικά συστήματα κανόνων δικαίου, εκείνο της Συμβάσεως που κυρώθηκε με τον Ν. 1811/1988 και αφορά στις Μονές που προσχώρησαν στη Σύμβαση, και εκείνο του Ν. 1700/1987, που εξακολουθεί να ισχύει, με ρητή μάλιστα διάταξη του Ν. 1811 και αφορά στις υπόλοιπες Μονές της Εκκλησίας της Ελλάδος. Και οι δύο νόμοι, όμως, παραμένουν ανενεργοί.

Η νομοθεσία για τη μοναστηριακή περιουσία απασχόλησε ήδη και τη νομολογία, τόσο του Συμβουλίου Επικρατείας όσο και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, εξάλλου, στο οποίο παραπέμφθηκε η υπόθεση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μετά από προσφυγή οκτώ Μονών της Εκκλησίας της Ελλάδος, τρεις από τις οποίες είχαν προσχωρήσει στη Σύμβαση που κυρώθηκε από τον Ν. 1811/1988, έκανε δεκτές μόνον τις προσφυγές των πέντε Μονών που δεν είχαν προσχωρήσει στη Σύμβαση. Το δικαστήριο, περαιτέρω, ομοφώνως έκρινε ότι ο Ν. 1700/1987 παραβιάζει τόσο τις διατάξεις του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Συμβάσεως της Ρώμης, που κατασφαλίζει σε κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο την απόλαυση της περιουσίας του, όσο και το άρθρο 6 § 1 της ίδιας Συμβάσεως, που εγγυάται το δικαίωμα κάθε προσώπου να τύχει δικαστικής προστασίας (Απόφαση της 9.12.1994).

Ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος (τότε μητροπολίτης Δημητριάδος) και ο Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος (νυν Θεσσαλονίκης) σε τηλεοπτική εκμπομπή για την εκκλησιαστική περιουσία και το νόμο Τρίτση.

Πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση, επέφερε σημαντικές αλλαγές στο δίκαιο που διέπει τη μοναστηριακή περιουσία. Νόμος του 2014 ορίζει, ότι τα διατάγματα που εκδόθηκαν, δυνάμει της περί Ο.Δ.Ε.Π. νομοθεσίας, για τον διαχωρισμό της μοναστηριακής περιουσίας σε διατηρητέα και εκποιητέα συνιστούν νόμιμους τίτλους ιδιοκτησίας και αποτελούν πλήρη απόδειξη των εμπράγματων δικαιωμάτων των Μονών και του Δημοσίου έναντι παντός τρίτου.

Το Σύνταγμα για τις σχέσεις Εκκλησίας - Πολιτείας

Το άρθρο 3 του Συντάγματος προσδιορίζει τις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας.

Εικόνα από το Σύνταγμα του 1937

Το Άρθρο 13 του Συντάγματος αναφέρεται στη Θρησκευτική Ελευθερία:

Το Άρθρο 14 του Συντάγματος.

Στο Άρθρο 16, που αναφέρεται στην Παιδεία, Τέχνη, Επιστήμη.

Σχετικές ειδήσεις

• «Απεταξάμην» της Ιεράς Συνόδου στον Αρτέμη Σώρρα
• Αρχιεπισκοπή Αθηνών: Ανθρωπιστικό έργο χωρίς θρησκευτικά και φυλετικά κριτήρια
• Ανασκόπηση 2016: Τα εκκλησιαστικά γεγονότα που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας