Ρεπορτάζ Newsbomb.gr: Η κομβική σημασία της απελευθέρωσης της Κοζάνης

Μια πολύ μεγάλης σημασίας ημέρα για την νεότερη ελληνική ιστορία είναι η σημερινή.

Η απελευθέρωση της Κοζάνης και στη συνέχεια της Δυτικής Μακεδονίας ήταν κομβική και αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην πορεία των επιτυχιών του ελληνικού στρατού.

Στο Newsbomb.gr ο μελετητής της Ιστορίας ο οποίος ζει στην Κοζάνη Απόστολος Παπαδημητρίου ξετυλίγει το ιστορικό κουβάρι φωτίζοντας γνωστά αλλά και άγνωστα ιστορικά γεγονότα.

Ο δήμαρχος της πόλης Λάζαρος Μαλούτας στέλνει μέσω του Newsbomb.gr το δικό του μήνυμα για την απελευθέρωση της πόλης.

Απόστολος Παπαδημητρίου: Ορατή η επιχείρηση εφάπλωσης πέπλου λήθης, ώστε ο Νεοέλληνας να αποκοπεί από τις ρίζες του τις ιστορικές

Η απελευθέρωση της Κοζάνης έγινε στις 11 Οκτωβρίου του 1912, πως έφτασε ο στρατός εκεί; Ποιες μάχες είχαν προηγηθεί;

«Η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας στις 5 Οκτωβρίου. Ο ελληνικός στρατός εξόρμησε στις 6 Οκτωβρίου από τη Μελούνα, μεταξύ Τυρνάβου και Ελασσόνας, όπου τα ελληνοτουρκικά σύνορα τότε. Ο οθωμανικός στρατός είχε τότε Γερμανούς εκπαιδευτές και οργανωτές, αποτελείτο όμως από στρατιώτες όλων των εθνοτήτων, καθώς μετά το κίνημα των Νεοτούρκων κατέστη υποχρεωτική και η στράτευση των χριστιανών. Οι χριστιανοί στρατιώτες γνώριζαν μόνο τη γλώσσα τους και σπάνια την τουρκική. Οι Γερμανοί υπαξιωματικοί γνώριζαν πέραν της μητρικής τους και την τουρκική. Υπήρχε λοιπόν σοβαρό πρόβλημα συνεννόησης. Διηγήθηκε αργότερα Κοζανίτης, ο Γ. Στοϊκός, η μονάδα του οποίου έδρευε στην Ελασσόνα: «Μόνο κατά τις 3 το απόγευμα ηκούσθησαν μερικοί πυροβολισμοί εις τα ελληνοτουρκικά σύνορα της Μελούνας, οι οποίοι μας ενέβαλαν εις μεγάλην θλίψιν και αδημονίαν πώς θα αντιμετωπίσωμεν τον θάνατον από αδελφικάς σφαίρας και εις όλων τα χλωμά πρόσωπα εζωγραφίζετο ο θάνατος χωρίς να δύναται να ομιλήση τις εις τον πλησίον του, διότι ήτο άγνωστος η εθνικότης ενός εκάστου».

Ο οθωμανικός στρατός δεν αντέταξε σθεναρή άμυνα στη Μελούνα έχοντας οργανώσει την άμυνά του στα οχυρά στενά του Σαρανταπόρου, τα οποία θα γίνονταν, κατά τον επιβλέψαντα τις εργασίες Γερμανό Κόλμαν Φράιχερ φον Ντερ Γλὀλτς, ο τάφος του ελληνικού στρατού. Να τονιστεί ότι εκεί είχε μεταφέρει το οθωμανικό επιτελείο όλες τις μεραρχίες του κατά μήκος των συνόρων αφήνοντας αφύλακτη τη διάβαση από Καλαμπάκα προς Γρεβενά. Από εκεί εισήλθαν στο οθωμανικό έδαφος Κρήτες και άλλοι εθελοντές. Η ταχεία υπερφαλάγγιση του οθωμανικού στρατού οφειλόταν και στις αθρόες λιποταξίες χριστιανών στρατιωτών. Ο ελληνικός στρατός προήλασε ταχύτατα, απελευθέρωσε την Ελασσόνα και κατευθύνθηκε προς τις υπώρειες της οροσειράς Πιερίων και Καμβουνίων, που αποτελούν το σύνορο Θεσσαλίας - Δυτικής Μακεδονίας. Το στρατηγείο του ελληνικού στρατού εγκαταστάθηκε στο χάνι του Χατζηγώγου στις υπώρειες της οροσειράς.

Τα στενά του Σαρανταπόρου είναι όντως μία φοβερή στενωπός, την οποία διασχίζει ο δρόμος από Θεσσαλία προς Δυτική Μακεδονία. Ο στρατός μας έπρεπε να διέλθει από τη στενωπό σφυροκοπούμενος από τα οθωμανικά πολυβολεία χωρίς να έχει την υποστήριξη του πυροβολικού μας. Γνωρίζοντας τη μεγάλη δυσκολία να απωθηθούν οι δυνάμεις του οθωμανικού στρατού από τα οχυρά του Σαρανταπόρου, το ελληνικό Επιτελείο είχε στείλει κάποιες μονάδες από την Ελασσόνα προς τη Δεσκάτη Γρεβενών, ώστε να βρεθούν αυτές στα νώτα του εχθρού οδεύουσες από εκεί προς τα Σέρβια. Δεν χρειάστηκε όμως να εμπλακούν. Ο ελληνικός στρατός με θυελλώδη επίθεση, την 9η Οκτωβρίου, ανάγκασε τον εχθρό να τραπεί σε φυγή, εγκαταλείποντας σημαντικό στρατιωτικό εξοπλισμό, καθώς έλαβε και την πληροφορία για την κίνηση ελληνικού στρατεύματος προς τα νώτα του. Η μάχη ήταν φονικότατη: 182 ήσαν οι νεκροί και υπέρ τους χίλιους οι τραυματίες του στρατού μας.

Ο οθωμανικός στρατός είχε οργανώσει και δεύτερη γραμμή άμυνας στην τοποθεσία Πόρτα, δυτικά των Σερβίων παρά τον Αλιάκμονα. Ούτε και εκεί όμως αντέταξε σοβαρή άμυνα υποχωρώντας προς Κοζάνη. Οι Τούρκοι των Σερβίων, έδρα του νομού Κοζάνης τότε, διέπραξαν την παραμονή την τελευταία πράξη βαρβαρότητας φονεύοντας 117 ιερείς, προκρίτους, δασκάλους, εμπόρους και άλλους πολίτες, που είχαν φυλακίσει.

Η πιο κομβική μάχη ήταν αυτή στο Σαραντάπορο;

«Ασφαλώς και ήταν σημαντική καθώς ο ελληνικός στρατός επέτυχε να προωθηθεί τάχιστα προς τη Δυτική Μακεδονία ενισχύοντας την ελπίδα να προωθηθεί στη συνέχεια πρώτος προς τη βόρεια εσχατιά του ελληνισμού το Μοναστήρι, προλαμβάνοντας τον προελαύνοντα σερβικό στρατό. Δυστυχώς αυτό τελικά δεν επετεύχθη λόγω κάποιων κακών συγκυριών και συγκεκριμένα ο αιφνιδιασμός του ελληνικού στρατού και η άτακτη υποχώρησή του από την περιοχή Αμυνταίου Φλώρινας προς την Κοζάνη».

Μπορείτε να μας διηγηθείτε κάποια στιγμιότυπα ιστορικά από εκείνη την ημέρα;

«Στην Κοζάνη ο ελληνικός στρατός εισήλθε την 11η Οκτωβρίου. Η Κοζάνη ήταν πόλη αμιγώς ελληνική. Διέμεναν σ’ αυτή μόνο οι οικογένειες των προσώπων που στελέχωναν την οθωμανική διοίκηση. Περιγράφει τη σκηνή της αγωνίας εκείνων ο τότε γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Κοζάνης και μετέπειτα ιστορικός Παναγιώτης Λιούφης: «Η αγγελία της υποχωρήσεως (του οθωμανικού στρατού) κατετάραξε τους εν Κοζάνη υπαλλήλους και ενέβαλε πανικόν. Καθ’ όλην την ημέραν της 10ης Οκτωβρίου συνοδεία ανδρών, γυναικών και παίδων εκ Σερβίων διήλαυνον δια Κοζάνης εις Καϊλάρια (σ.σ. Πτολεμαΐδα), η δε σπουδή μεθ’ ης έφευγον και ο τρόμος αποτυπούμενος εις τας όψεις των εκίνει τον οίκτον. Μολονότι δε μέχρι τελευταίας στιγμής διέδιδον νίκας και προελάσεις, ήρξαντο να εξαφανίζωνται κλείσαντες τα γραφεία των και μη προλαβόντες να συλλάβωσι τους υποτιθεμένους υπόπτους». Έτσι στην Κοζάνη δεν έγιναν εκτελέσεις. Είχαν απομείνει ακόμη στην πόλη τουρκικές οικογένειες προερχόμενες από την Ελασσόνα και τα Σέρβια. Δεν συνέβη όμως κανένα επεισόδιο βίας σε βάρος κάποιου μέλους. Έγνοια των Κοζανιτών ήταν να αντικρύσουν ερχόμενο τον ελληνικό στρατό. Περιγράφει πάλι ο ιστορικός Λιούφης: «Την 4ην και 40΄ μ.μ. Έλλην ιππεύς δρομαίως ελαύνων εμφανίζεται ως πρόσκοπος ανιχνευτής και δέχεται τους ασπασμούς και τας περιπτύξεις των αλλοφρονούντων εκ συγκινήσεως και χαράς πολιτών. Η πόλις ακαριαίως εν μέσω κωδωνοκρουσιών, συνεχών πυροβολισμών και ακράτου ενθουσιασμού καταπλημμυρίζει την προς τα Σέρβια αμαξιτήν οδόν». Ήταν εθελοντής από την Τσαριτσάνη Ελασσόνας, γνώστης των μερών, που είχε σπεύσει να καταταγεί στον ελληνικό στρατό.

Ο Λιούφης περιγράφει τη σκηνή της εμφάνισης της πρώτης μονάδας ελληνικού στρατού: «Δυσπερίγραπτοι αποβαίνουν αι σκηναί της χαράς και του ενθουσιασμού του πλήθους, αλλά και των στρατιωτών δακρυόντων εκ συγκινήσεως επί τη θέα των δακρυόντων εκ χαράς τέως υποδούλων, αναλαμβανόντων δ’ ήδη την ελευθερίαν μετά πάροδον τοσούτων αιώνων και γενεών, αίτινες έτρεφον ακοίμητον την ευγενή ελπίδα της ιεράς ταύτης στιγμής. Αι αρχαί, Δημοτικαί και Κοινοτικαί, μετά του Μητροπολίτου και Δημάρχου καταλλήλως προσφωνησάντων και δεχομένων συγχαρητήρια των ελευθερωτών, παραλαβούσαι τους επαΐοντας τους ωδήγησαν εις τον ναόν του Αγίου Νικολάου και, ψαλλείσης δοξολογίας, προσέφερον εις την Μητρόπολιν αναψυκτικά. Την ιδίαν εσπέραν εν τω Δημαρχείω παρέδωκαν τα ξίφη των ο αρχίατρος Χουσεΐν, ο αρχιφαρμακοποιός Μιχ. Πιναρδάκης, Κρης Χριστιανός, και τις Άραψ αξιωματικός. Έλήφθη δε φροντίς και περί των εν Νοσοκομείω 57 τραυματιών Τούρκων στρατιωτών, εν οις και τινες αξιωματικοί».

Τι σήμαινε για την Ελλάδα η απελευθέρωση της Κοζάνης;

«Η απελευθέρωση σε συντομότατο χρονικό διάστημα της Κοζάνης, κομβικής πόλης της Δυτικής Μακεδονίας έδωσε πολλές ελπίδες ότι ο στρατός μας, προελαύνοντας ανατολικά, θα έφθανε πρώτος στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να προλάβει τους Βούλγαρους συνδιεκδικητές της. Δυστυχώς ο αιφνιδιασμός του στρατού μας και η άτακτη υποχώρηση προς Κοζάνη, που αναφέραμε, συνετέλεσε στο να χαθεί πολύτιμος χρόνος. Ευτυχώς ο αρχηγός των οθωμανικών δυνάμεων στον Σαραντάπορο Χασάν Ταχσίν πασάς, Αλβανός, ελληνομαθής και φιλέλλην, αποφάσισε να παραδώσει την πόλη σ’ εκείνους στους οποίους ανήκει, από τους οποίους την είχαν κατακτήσει οι Οθωμανοί, στους Έλληνες, την ημέρα της γιορτής του πολιούχου της, του αγίου Δημητρίου».

Τέλος, οι ιστορίες όπως αυτές που μας διηγείστε παραμένουν στην αφάνεια για πολλούς Έλληνες σήμερα…γιατί συμβαίνει αυτό; Και επίσης η «εξαφάνιση» τους βόλεψε στην παράδοση του ονόματος «Μακεδονία»;

«Όντως παραμένουν στην αφάνεια, διότι, αν και κατά καιρούς συζητείται η στα γυμνάσια διδασκαλία της τοπικής ιστορίας, αυτό δεν κατέστη ακόμη πραγματικότητα. Βέβαια σε κάθε τόπο υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν την ιστορία και μοχθούν για την καταγραφή των ιστορικών συμβάντων. Την ιστορία της Κοζάνης του Λιούφη (1924) επανεξέδωσε ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και τεχνών νομού Κοζάνης το 1994 και είναι στη διάθεση εκπαιδευτικών και πολιτών. Το 2012, έτος της 100ης επετείου από την απελευθέρωση, ο Δήμος Κοζάνης εξέδωσε αξιόλογη εργασία του ιστορικού ερευνητού Γεωργίου Παφίλη με τίτλο «Αναστάσεως ημέρα», με πλήθος ιστορικών μαρτυριών γύρω από την απελευθέρωση της Κοζάνης. Συνεπώς αρκετές ιστορικές μαρτυρίες έχουν διασωθεί και είναι στη διάθεσή μας. Υπάρχει όμως και διάθεση για μελέτη της ιστορίας; Δυστυχώς είναι πλέον ορατή η επιχείρηση εφάπλωσης πέπλου λήθης, ώστε ο Νεοέλληνας να αποκοπεί από τις ρίζες του τις ιστορικές. Γι’ αυτό και καταντήσαμε να εκποιήσουμε στους Σλάβους γείτονες το όνομα Μακεδονία για να το προβάλουν ως εθνοτικό τον όρο Μακεδών μη Έλληνες και να αποκαλέσουν βουλγαρικό ιδίωμα ως μακεδονική γλώσσα. Και εμμένουν στο ιδεολόγημα, που συνέλαβε ο Στάλιν, επέβαλε ο Τίτο και αποδέχονται σήμερα «φίλοι», «σύμμαχοι» και «εταίροι» μας όχι μόνο εκείνοι που δεν έσπευσαν να προμηθευθούν βουλγαρικό διαβατήριο πολίτες της γείτονος, αλλά και Έλληνες κατά την ταυτότητα με τη γελοία δικαιολογία ότι αυτό επικράτησε στη διεθνή σκηνή! Αλλά στην ιστορία δεν έχει σημασία τι κάνουν οι άλλοι, αλλά πώς υπερασπίζεται τα δίκαιά του ο κάθε λαός. Στην επιχείρηση λήθης συμβάλλουν πολλοί: Η Πολιτεία, οι αδιάφοροι γονείς, οι αδιάφοροι εκπαιδευτικοί και οι προαγωγοί στη διαφθορά τηλεοπτικοί σταθμοί, ιδίως οι ιδιωτικοί».

Λάζαρος Μαλούτας, Δήμαρχος Κοζάνης: Χρόνια Πολλά Κοζάνη. Πάντα ελεύθερη

«Ο εορτασμός της 109ης επετείου της απελευθέρωσης της πόλης της Κοζάνης από τον τουρκικό ζυγό, βρίσκει την περιοχή σε μία ιδιαίτερη συγκυρία. Μια περίοδο που αναζητά ένα νέο αναπτυξιακό και παραγωγικό μοντέλο. Για να κερδίσουμε το στοίχημα κοιτάμε μπροστά αντιμετωπίζουμε με θετικό τρόπο το green deal και την απολιγνιτοποιηση Είναι μία περίοδος μετάβασης, όπου η Κοζάνη είναι έτοιμη να κάνει ένα άλμα στο μέλλον.

Αποτελώντας εδώ και 70 χρόνια την καρδιά της λιγνιτικής παραγωγής της χώρας κάτι που συνοδευόταν με δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η Κοζάνη διεκδικεί σήμερα την Κλιματική Ουδετερότητα.

Στόχος μας είναι η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Αποστολή «100 κλιματικά ουδέτερες πόλεις μέχρι το 2030». Μέσω της Αποστολής, ο Δήμος Κοζάνης στοχεύει στη βελτίωση του περιβαλλοντικού του αποτυπώματος, στην εξοικονόμηση πόρων, στον ψηφιακό μετασχηματισμό, σε μια νέα πορεία με όρους αειφορίας.

Αξιοποιώντας την εμπειρία της εξωστρεφούς στάσης της περιοχής στην ιστορική της διαδρομή, προσβλέπουμε με αισιοδοξία το μέλλον. Χρόνια Πολλά Κοζάνη. Πάντα ελεύθερη», είναι το μήνυμα του Λάζαρου Μαλούτα δήμαρχου Κοζάνης στο Newsbomb.gr

Στιγμές ιστορίας από την απελευθέρωση της Κοζάνης

Ο πρώτος Έλληνας στρατιώτης, ένας ιππέας, έφθασε στην Κοζάνη, το απόγευμα της 11/10/1912. Στο σημείο που διασταυρώνεται η οδός 11ης Οκτωβρίου με το σημερινό δρόμο Δημητρίου Παγούνη, ανάμεσα στον κόσμο, περιμένει και μια Κοζανίτισσα νοικοκυρά. Είναι η Στεργιανή Θ. Χασάπη, που κατοικούσε εκεί κοντά. Κρατά κάτι στα χέρια της. Μόλις βλέπει τον Έλληνα φαντάρο, τον πλησιάζει, τον σταματά και τον τυλίγει με την Ελληνική Σημαία που κρατούσε. Δακρυσμένος και με τη Σημαία στους ώμους του, o ελευθερωτής, ακολούθησε το δρόμο, για τον προορισμό του στο κέντρο της πόλης.

Το φέσι είναι κάτι που οι Κοζανίτες ανέχονταν υποχρεωτικά. Έτσι μόλις έφθασε ο Ελληνικός Στρατός και ποδοπατήθηκαν τα φέσια, ο καθένας φόρεσε στο κεφάλι του ότι ήταν δυνατόν να βρει, αρκεί να ήταν κάτι Ελληνικό. Ο Θωμάς Δαβόρας φορούσε την ημέρα της απελευθερώσεως, ένα παιδικό ναυτικό καπέλο, επάνω στο οποίο ήταν γραμμένη η λέξη ΑΒΕΡΩΦ.

Έξω από το εμπορικό κατάστημα του Νικολάου Κωνσταντίνου, μαζί με το πλήθος που ενθουσιασμένο υποδέχεται τον Ελληνικό Στρατό, βρίσκεται και η προχωρημένης ηλικίας Ευαγγελία Λ. Τσιτσελίκη, μητέρα των δικηγόρων Κώστα και Γιάννη Τσιτσελίκη. Είναι ντυμένη με την ενδυμασία της εποχής, ντόπια φορέματα και στο κεφάλι το φέσι. Ένας στρατιώτης βγαίνει από τη γραμμή του, την πλησιάζει, την αγκαλιάζει και της λέει: «Πολλά χιλιόμετρα έκανα, να έλθω ως εδώ. Ξέρεις γιατί; Για να μη φοράς αυτό στο κεφάλι σου». Βγάζει το φέσι από το κεφάλι της Κοζανίτισσας και της το δίνει στο χέρι.

Στο σπίτι της ηλικιωμένης Βασιλικής Δ. Δελιβάνη (70 ετών) έχουν συγκεντρωθεί συγγενικά της πρόσωπα. Πήγαν να την επισκεφθούν, να την συγχαρούν για τη λευτεριά. Όταν άκουσε να συζητούν και να λεν ότι τα φέσια ανήκουν στο παρελθόν η σπιτονοικορυρά σηκώθηκε και κατευθύνθηκε στο κελάρι του σπιτιού. Σε ένα ντουλάπι είχε φυλαγμένες τέσσερις ρεμπούπλικες. Είχε γιους που έλειπαν στο εξωτερικό, όταν ερχόταν στην Κοζάνη, φορούσαν καπέλα ευρωπαϊκά και όταν έφευγαν υποχρεωτικά φορούσαν φέσι. Εκείνη την εποχή κανένας δεν κυκλοφορούσε ασκεπής. Η μητέρα τους φύλαγε τα καπέλα που άφηναν. Τώρα τα μοίρασε στους συγγενείς της. Όταν ο γιος της Νικόλας ήλθε στο σπίτι και πήγε στο ντουλάπι δεν βρήκε καπέλο για τον εαυτό του. Στον ενθουσιασμό της η μητέρα τον είχε ξεχάσει!