Ίμια: 31 Ιανουαρίου 1996 - Τα μοιραία πρόσωπα που οδήγησαν στην εθνική τραγωδία

Το ξημέρωμα της 31^ης Ιανουαρίου του 1996 βρίσκει την Ελλάδα πληγωμένη με τρείς αξιωματικούς νεκρούς και με προσβολή της εθνικής μας κυριαρχίας. Εικοσιέξι χρόνια μετά, η κρίση των Ιμίων αποτελεί αναμφίβολα τη μεγαλύτερη εθνική τραγωδία μετά την εισβολή στην Κύπρο, ενώ τα δεινά που προκάλεσε στα ζητήματα της εθνικής μας κυριαρχίας τα «πληρώνουμε» ακόμα και σήμερα.

Η κρίση των Ιμίων 1996 είναι μέχρι σήμερα η σημαντικότερη ελληνοτουρκική κρίση, η οποία εκτός των άλλων είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της ζωής τριών Αξιωματικών των Ενόπλων Δυνάμεων, του υποπλοίαρχου Χ. Καραθανάση, του υποπλοίαρχου Π. Βλαχάκου και του αρχικελευστή Ε. Γιαλοψού. Για το τι συνέβη εκείνες τις ημέρες έχουν γραφτεί πάρα πολλά και έχουν ακουστεί ακόμα περισσότερα. Η εθνική ήττα στοιχειώνει μέχρι σήμερα την ελληνική εξωτερική πολιτική όσον αφορά τις επιλογές και τις κατευθύνσεις της και τα τραγικά γεγονότα που έλαβαν χώρα κατέδειξαν με τον πιο οδυνηρό τρόπο την παντελή απουσία ενός εθνικού συστήματος διαχείρισης κρίσεων, την ελλιπή προετοιμασία το χειρότερο την ολοκληρωτική απουσία συνεννόησης μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας.

Το τι έγινε στα Ίμια τον Γενάρη του 1996, είναι - λίγο έως πολύ - γνωστό στην κοινή γνώμη, αν και ακόμα παραμένουν αναπάντητα πολλά ερωτήματα γύρω από τους χειρισμούς της τότε κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη, αλλά και της στρατιωτικής ηγεσίας. Μετά το «Βατερλώ» των Ιμίων προέκυψε ένα από τα μεγαλύτερα παράδοξα εθνικής κυριαρχίας σε παγκόσμιο επίπεδο και σίγουρα το πλέον παράδοξο καθεστώς στην Ευρώπη. Εκείνο το βράδυ η Ελλάδα έχασε πολλά περισσότερα από όσα αντιληφθήκαμε. Η απώλεια του ελικοπτέρου με τους τρεις Έλληνες αξιωματικούς όπως κι αν συνέβη, η αποβίβαση τούρκων κομάντος στην αφύλακτη δεύτερη νησίδα και η αποχώρηση στα πλαίσια των επιταγών των ΗΠΑ τις οποίες ευχαριστήσαμε, δημιούργησε συνθήκες απώλειας εθνικής κυριαρχίας.

Κυριαρχία και κυριαρχικό δικαίωμα είναι το δικαίωμα του κράτους να δρα όπως κρίνει, προς όφελος των πολιτών του. Η νομική βάση της παραπάνω διατύπωσης είναι η «αποκλειστικότητα δικαιοδοσίας» (exclusivity of jurisdiction), που στο διεθνές δίκαιο σημαίνει ότι το κράτος έχει τον πλήρη έλεγχο των υποθέσεών του εντός των ορίων του, δίχως να λογοδοτεί για τον τρόπο που ασκεί τον έλεγχο αυτόν. Η εισβολή ξένου στρατού σε ελληνικό έδαφος αλλά και το δόγμα Χόλμπρουγκ που επιβλήθηκε το ξημέρωμα της 31ης Ιανουαρίου: «Νο ships, no troops, no flags» ήταν αρκετό για να δημιουργήσει νομικό προηγούμενο για τους Τούρκους και να θέσει ζήτημα «αδιευκρίνιστης κυριαρχίας» στα Ίμια. Τα λάθη της πολιτικής ηγεσίας πολλά και εγκληματικά. Ίσως τα πιο σημαντικά που καταγράφηκαν μέσα σε αυτά τα 26 χρόνια είναι τα ακόλουθα:

1. Το ΚΥΣΕΑ δεν συνεδρίασε στο Υπουργείο Άμυνας, αλλά στη Βουλή τη νύχτα 30 προς 31/1/1996. Αποτέλεσμα αυτού του θλιβερού λάθους ήταν ο τότε Υπουργός Άμυνας (Γεράσιμος Αρσένης) και ο Α/ΓΕΕΘΑ (Χρήστος Λυμπέρης) να βρίσκονται μακριά από την αίθουσα επιχειρήσεων και να μην έχουν εικόνα του Θαλάμου Επιχειρήσεων σε πραγματικό χρόνο. Την ίδια ώρα ο τότε υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος ήταν σε τηλεοπτικό πλατό και συνέχισε αμέριμνος να μιλάει στα τηλεπαράθυρα σα να μην συμβαίνει απολύτως τίποτα.
2. Ο Διοικητής της ΕΥΠ δεν έγινε ποτέ δεκτός από τον Πρωθυπουργό και περίμενε στον διάδρομο έξω από το γραφείο του Σημίτη στη Βουλή. Ο τότε Διοικητής της ΕΥΠ Λεωνίδας Βασιλακόπουλος είχε πληροφόρηση ότι οι Τούρκοι θα επιχειρούσαν απόβαση στη μη επανδρωμένη από εμάς βραχονησίδα των Ιμίων τουλάχιστον 1 ώρα νωρίτερα από την επιχείρηση των Τούρκων. Δυστυχώς δεν μπόρεσε να διαμηνύσει τη σοβαρότατη αυτή πληροφορία στον Πρωθυπουργό, αφού δεν έγινε δεκτός από αυτόν. Τον έστειλαν στον Τάσο Μαντέλη που ήταν τότε γενικός γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου, ο οποίος είπε στον διοικητή της ΕΥΠ ότι έχει πολύ δουλειά και δεν προλαβαίνει να τον δει.
3. Δεν επανδρώθηκαν από την Ελλάδα και οι δύο βραχονησίδες των Ιμίων, αλλά μόνο η μία. Εγκληματική παράλειψη. Η εκδοχή ότι δεν επανδρώθηκε για να μην φανεί ότι κλιμακώνουμε την κρίση δεν ευσταθεί σε καμία περίπτωση, αφού η στρατιωτική κλιμάκωση είχε ήδη επέλθει με την παρουσία τόσων πολεμικών πλοίων στην περιοχή. Συνεπώς θα έπρεπε να επανδρωθεί και η δεύτερη βραχονησίδα των Ιμίων με δυνάμεις μας και μάλιστα με επαρκείς δυνάμεις. Κατόπιν εορτής ο Κώστας Σημίτης κατηγορούσε τον Α’ ΓΕΕΘΑ Χρήστο Λυμπέρη και ο ναύαρχος τον πρωθυπουργό λέγοντας ότι ο Σημίτης του απάντησε αρνητικά για τη δεύτερη Ίμια επειδή υπήρχε πάνω η σημαία.
4. Οι βραχονησίδες Ίμια ανήκαν στην Ζώνη ευθύνης της ΑΣΔΕΝ (Ανώτερη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων), και συνεπώς ο Διοικητής της θα έπρεπε να φροντίσει για την επάνδρωσή τους. Αντί αυτού ο Α/ΓΕΕΘΑ δεν ενεργοποίησε την ΑΣΔΕΝ και χειρίστηκε την κατάσταση, ως πολεμικό ναυτικό, αδρανοποιώντας τον Στρατό ξηράς, που και Καταδρομείς είχε, αλλά και ελικόπτερα διέθετε στην περιοχή τα οποία μπορούσαν να επέμβουν.
5. Η χώρα μας δεν κινήθηκε ποτέ σε επιθετικό αντιπερισπασμό αν και θα μπορούσε με τον ίδιο τρόπο να καταλάβει και αυτή τουρκικές βραχονησίδες στο Αιγαίο, έναντι Χίου και Λέσβου και οι οποίες το βράδυ εκείνο ήταν αφύλακτες, χωρίς επάνδρωση. Κάτι τέτοιο όπως εκτιμούν στρατιωτικοί αναλυτές θα δημιουργούσε συνθήκες διαπραγμάτευσης επί ίσοις όροις και φυσικά η χώρα μας θα γνωστοποιούσε αυτήν την ενέργεια στις ΗΠΑ, ζητώντας απεμπλοκή και αποχώρηση των Τούρκων από την Ελληνική βραχονησίδα Ίμια, με αντάλλαγμα να φύγουμε και εμείς από τις τούρκικες βραχονησίδες που θα είχαμε καταλάβει.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν έγινε. Αντιθέτως οι Έλληνες υπουργοί (Αρσένης και Πάγκαλος) μιλούσαν μόνο με τον τότε Υφυπουργό Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ενώ αντίθετα η Τούρκος πρόεδρος Τανσού Τσιλέρ μιλούσε απευθείας με τον Κλίντον. Ο Μπιλ Κλίντον (πολλά χρόνια αργότερα στην Αθήνα, το 2007) διηγήθηκε γελώντας σε μεγάλο ακροατήριο ότι «με πήρε τηλέφωνο η Τανσού Τσιλέρ και προσπαθούσε να μου εξηγήσει ότι η Τουρκία και η Ελλάδα θα πήγαιναν σε πόλεμο, επειδή δυο Τούρκοι δημοσιογράφοι και κάποιοι Έλληνες βαρκάρηδες τσακώθηκαν για έναν βράχο πάνω στον οποίον κατοικούσε μια κατσίκα». Αυτή λοιπόν ήταν η εικόνα που είχαν οι Αμερικανοί για την Ελλάδα και το Αιγαίο; Μια κατσίκα; Δυστυχώς αυτή ήταν η εικόνα και αυτή ήταν η υποτακτική στάση της τότε πολιτικής ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ που αποδείχτηκε κατώτερη των περιστάσεων. Ακόμα πιο τραγικό είναι ότι την ώρα της μεγαλύτερης κρίσης στη σύγχρονη πολιτική Ιστορία του τόπου οι σχέσεις Σημίτη – Αρσένη ήταν κάκιστες, ενώ ο κ. Σημίτης δεν εμπιστεύθηκε ούτε την ΕΥΠ, ούτε την ηγεσία των Ε.Δ. διότι τους θεωρούσε ανθρώπους του μακαρίτη Ανδρέα Παπανδρέου.

Το χρονικό της τραγωδίας των Ιμίων

Τα Ίμια (Καρντάκ στα τουρκικά) είναι δύο μικρές ακατοίκητες βραχονησίδες μεταξύ του νησιωτικού συμπλέγματος των Δωδεκανήσων και των νοτιοδυτικών ακτών της Τουρκίας. Απέχουν 3,8 ναυτικά μίλια από το Μποντρούμ (Αλικαρνασσός) της Τουρκίας, 5,5 ν.μ. από την Κάλυμνο και 2,5 ν.μ. από το πλησιέστερο ελληνικό έδαφος, τη βραχονησίδα Καλόλιμνος. Τα Ίμια παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα από την Ιταλία το 1947 με τη Συνθήκη των Παρισίων, ακολουθώντας την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το Τουρκικό κράτος είχε αποδεχτεί το καθεστώς επικυριαρχίας της Ελλάδας στα νησιά αυτά. Η αμφισβήτηση της ελληνικότητας των Ιμίων ξεκίνησε από ένα ναυτικό ατύχημα που συνέβη στις 25 Δεκεμβρίου 1995. Οι Τούρκοι προσπάθησαν να εφαρμόσουν για την περίσταση τη δική τους ερμηνεία στη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), με την οποία είχαν παραχωρηθεί τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία στο σύνολό τους και όχι ονομαστικά, και να αμφισβητήσουν την ελληνική κυριαρχία κάποιων βραχονησίδων.

Το Χρονικό της Κρίσης

25 Δεκεμβρίου 1995: Το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσαράζει σε αβαθή ύδατα κοντά στην Ανατολική Ίμια και εκπέμπει σήμα κινδύνου. Ο πλοίαρχός του αρνείται βοήθεια από το Λιμενικό, υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν σε τουρκική περιοχή και ότι οι μόνες αρμόδιες είναι οι αρχές της χώρας του.

26 Δεκεμβρίου 1995: Το Λιμεναρχείο Καλύμνου ενημερώνει το Υπουργείο Εξωτερικών και αυτό με τη σειρά του το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών ότι αν δεν παρέμβει ρυμουλκό, το τουρκικό πλοίο θα κινδυνεύσει.

27 Δεκεμβρίου 1995: Το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών ενημερώνει την ελληνική πρεσβεία ότι, ανεξαρτήτως του ποιος θα ανελάμβανε τη διάσωση του πλοίου, υπήρχε θέμα γενικότερα.

28 Δεκεμβρίου 1995: Δύο ελληνικά ρυμουλκά αποκολλούν το τουρκικό φορτηγό και το οδηγούν στο λιμάνι Κιουλούκ της Τουρκίας. Το πρωί της ίδιας μέρας ένα τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος συντρίβεται στα ελληνικά χωρικά ύδατα, στην περιοχή της Λέσβου, ύστερα από εμπλοκή με ελληνικά μαχητικά. Με ελληνική βοήθεια, ο τούρκος πιλότος διασώζεται.

29 Δεκεμβρίου 1995: Το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών εκμεταλλεύεται την κατάσταση και επιδίδει ρηματική διακοίνωση στο αντίστοιχο ελληνικό, στην οποία αναφέρεται ότι οι βραχονησίδες Ίμια είναι καταχωρισμένες στο κτηματολόγιο Μουγκλά του νομού Μπουντρούμ (Αλικαρνασσού) και ανήκουν στην Τουρκία.

9 Ιανουαρίου 1996: Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών απαντά με καθυστέρηση, απορρίπτοντας τη διακοίνωση.

15 Ιανουαρίου 1996: Παραιτείται ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, που νοσηλεύεται στο «Ωνάσειο».

16 Ιανουαρίου 1996: Το Υπουργείο Εξωτερικών αντιλαμβανόμενο το παιγνίδι των Τούρκων και ζητά αυξημένα μέτρα επαγρύπνησης στην περιοχή των Ιμίων από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.

19 Ιανουαρίου 1996: Η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ εκλέγει νέο πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Σημίτη.

26 Ιανουαρίου 1996: Ο δήμαρχος Καλύμνου, Δημήτρης Διακομιχάλης, θορυβημένος από το γεγονός της αμφισβήτησης της ελληνικότητας των Ιμίων, υψώνει την ελληνική σημαία σε ένα από τα δύο νησιά, συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διευθυντή Καλύμνου, τον ιερέα και δύο κατοίκους του νησιού. Θα κατηγορηθεί αργότερα από τους συντρόφους του στο ΠΑΣΟΚ ότι ήταν αυτός που έριξε λάδι στη φωτιά.

27 Ιανουαρίου 1996: Δύο δημοσιογράφοι της εφημερίδας «Χουριέτ» στη Σμύρνη μεταβαίνουν με ελικόπτερο στη Μεγάλη Ίμια. Υποστέλλουν την ελληνική σημαία και υψώνουν την τουρκική. Η όλη επιχείρηση βιντεοσκοπείται και προβάλλεται από το τηλεοπτικό κανάλι της «Χουριέτ».

28 Ιανουαρίου 1996: Το περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού «Αντωνίου» κατεβάζει την τουρκική σημαία και υψώνει την ελληνική. Το βράδυ έλληνες βατραχάνθρωποι αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τα παραπλέοντα εκεί τουρκικά πολεμικά. Η πολιτική εντολή προς τους έλληνες στρατιωτικούς είναι να αποφευχθεί κάθε κλιμάκωση της έντασης.

29 Ιανουαρίου 1996: Ο νέος πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, στις προγραμματικές του δηλώσεις στη Βουλή, στέλνει μήνυμα προς τη Τουρκία, ότι σε οποιαδήποτε πρόκληση η Ελλάδα θα αντιδράσει άμεσα και δυναμικά. Η πρωθυπουργός της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ ζητά διαπραγματεύσεις για το καθεστώς των βραχονησίδων του Αιγαίου. Τουρκικά πολεμικά παραβιάζουν τα ελληνικά χωρικά ύδατα και πλησιάζουν τα Ίμια. Γίνονται διαβήματα από την Ελλάδα σε Ε.Ε. και ΗΠΑ.

30 Ιανουαρίου 1996: Ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης έχει τηλεφωνική επικοινωνία με τον αμερικανό πρόεδρο Μπιλ Κλίντον. Του εκφράζει την ελληνική θέση ότι η χώρα μας δεν επιθυμεί την ένταση, αλλά εφόσον προκληθεί θα αντιδράσει δυναμικά. Η κυβέρνηση δηλώνει έτοιμη να αποσύρει το άγημα, όχι όμως και την ελληνική σημαία. Στα Ίμια σπεύδουν τα πολεμικά πλοία «Ναυαρίνο» και «Θεμιστοκλής». Ο τούρκος Υπουργός Εξωτερικών δηλώνει ότι υπάρχουν και άλλα νησιά του Αιγαίου με ασαφές νομικό καθεστώς και δεν αποδέχεται την ελληνική πρόταση (αποχώρηση του αγήματος, όχι και της σημαίας).

31 Ιανουαρίου 1996

00:00 Συγκαλείται σύσκεψη στο γραφείο του Πρωθυπουργού. Ο Υπουργός Εξωτερικών, Θεόδωρος Πάγκαλος, φθάνει καθυστερημένα, επειδή παίρνει μέρος σε τηλεοπτική εκπομπή.

01:40 Στο ΓΕΕΘΑ καταφθάνουν πληροφορίες ότι τούρκοι κομάντος αποβιβάζονται στη Μικρή Ίμια.

04:30 Ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού απονηώνεται από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» για να επιβεβαιώσει την πληροφορία. Επικρατούν άσχημες καιρικές συνθήκες.

04:50 Το πλήρωμα του ελικοπτέρου αναφέρει ότι εντόπισε περί τους 10 τούρκους κομάντος με τη σημαία τους. Δίνεται εντολή να επιστρέψει στη βάση του κι ενώ πετά μεταξύ των βραχονησίδων Πίτα και Καλόλιμνος αναφέρει βλάβη και χάνεται από τα ραντάρ. Αργότερα θα ανασυρθούν νεκρά και τα τρία μέλη του πληρώματος, ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός, σκοτώθηκαν. Σχετικά με τις αιτίες πτώσης του ελικοπτέρου έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Η επίσημη άποψη του ελληνικού κράτους ήταν ότι το σκάφος κατέπεσε λόγω κακοκαιρίας και απώλειας προσανατολισμού του πιλότου. Ωστόσο, στην Ελλάδα υπάρχει ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι το ελικόπτερο καταρρίφθηκε είτε από το Τουρκικό Ναυτικό είτε από τους τούρκους καταδρομείς που υπήρχαν πάνω στο νησί και ότι το γεγονός αποκρύφθηκε, προκειμένου να λήξει η κρίση και να μην οδηγηθούν οι δύο χώρες σε γενικευμένη σύρραξη ή ακόμα και σε πόλεμο.

06:00 Οι αμερικανοί διά του Υφυπουργού Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ επιβάλλουν και στις δύο πλευρές τη θέληση τους. «No ships, no troops, no table-flags» διαμηνύουν ή σε πιο κομψή διπλωματική γλώσσα να ισχύσει το status quo ante. Μέχρι το μεσημέρι της 31ης Ιανουαρίου 1996 τα πλοία, οι στρατιώτες και οι σημαίες είχαν αποσυρθεί από τα Ίμια.

Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Newsbomb.gr.