Από τον στρατό του Μεγαλέξανδρου στις σημερινές συγκρούσεις

Από τον Παναγιώτη Χριστόπουλο

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος, στα τέλη του Μαρτίου του 334 π.Χ., ξεκινούσε για την Περσία, δεν είχε μόνο ένα σπουδαίο στρατό και τις εξαιρετικές του στρατηγικές ικανότητες. Αυτά δεν θα έφταναν για να τα βάλει με την υπερδύναμη στην Ανατολή, ούτε για να ελπίζει πως θα καταφέρει να φθάσει βαθιά μέσα στην επικράτειά της. Η πολεμική του ισχύς θα του έδινε μία-δύο νίκες, σύμφωνοι, αλλά το κτίσιμο της Αυτοκρατορίας που οραματιζόταν χρειαζόταν διάρκεια και επιμονή. Πράγματα που δεν θα μπορούσε να έχει χωρίς την δυνατότητα να πληρώνει με ζεστό χρήμα τους στρατιώτες, τους αξιωματικούς και τους επιτελείς του.

Η κινητήρια δύναμη της πολεμικής μηχανής του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν ήταν άλλη από τα μεταλλεία χρυσού της Χαλκιδικής. Τα περίφημα μεταλλεία της Κασσάνδρας δεν έδιναν μόνο χρυσό, αλλά και μαγγάνιο, άργυρο, χαλκό, ψευδάργυρο, μόλυβδο, μέταλλα που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή των όπλων του μακεδονικού στρατού.

Από εκείνα τα χρόνια στην περιοχή έχουν μείνει εκατοντάδες πηγάδια αλλά και μεγάλες ποσότητες μεταλλουργικών απορριμάτων, οι λεγόμενες «σκουριές», από την εκκαμίνευση των μεταλλευμάτων. Σκουριές λέγεται η περιοχή όπου σήμερα σημειώνονται τα επεισόδια μεταξύ των ΜΑΤ και των κατοίκων. Προφανώς το χωριό έχει πάρει το όνομά του από την μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε στα βάθη της Ασίας, ο στρατός του πια μπορούσε να αυτοχρηματοδοτηθεί από τα περσικά θησαυροφυλάκια που κατακτούσε. Θα ήταν αδύνατον να διοικηθεί μια τόσο μεγάλη αυτοκρατορία μόνο με τα έσοδα από τα μικρά μεταλλεία της Χαλκιδικής. Με τα χρόνια, και καθώς η περιοχή ήταν πάντοτε κομμάτι ενός τεράστιου κράτους (κατά σειρά: Μακεδονική, Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Οθωμανική Αυτοκρατορία) τα μεταλλεία έπαιζαν το ρόλο μιας ζωογόνας φλέβας του κεντρικού θησαυροφυλακίου.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, και συγκεκριμένα το 1705, ένα σουλτανικό φιρμάνι έδωσε στους κατοίκους της περιοχής το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται εκείνοι τις εξορύξεις αργύρου. Αυτό, όμως, που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ότι οι Οθωμανοί έφεραν την γερμανική τεχνογνωσία και νέες μεθόδους εξόρυξης και επεξεργασίας των μετάλλων.

Το 1893 οι Τούρκοι αφήνουν την συνεργασία με τους Γερμανούς και τα βρίσκουν με τους Γάλλους. Συστήνουν μάλιστα εταιρεία, με έδρα το Παρίσι, και την επωνυμία «Μεταλλεία Κασσάνδρας». Εκείνη την περίοδο λειτουργούν στην περιοχή πάνω από 600 καμίνια και εργάζονται πάνω από 6.000 άντρες, διαφόρων εθνοτήτων και θρησκειών, Έλληνες χριστιανοί, πολλοί Μουσουλμάνοι, αλλά και Εβραίοι, και φυσικά αρκετοί Γάλλοι και άλλοι Ευρωπαίοι επιστήμονες και τυχοδιώκτες.

Οι «ελληνικές» επιχειρήσεις

Στα 1920 την Γάλλο-Οθωμανική εταιρεία διαδέχεται η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων. Επειδή τα κοιτάσματα χρυσού μειώνονται διαρκώς (υπολογίζεται ότι μέχρι το 1900 είχαν εξορυχθεί 72.000 τόνοι μεταλλευμάτων), η νέα εταιρεία δίνει μεγαλύτερη βάση στην γεωργία –που ήταν τότε ο κινητήριος μοχλός της ελληνικής οικονομίας- και στην παρασκευή λιπασμάτων. Η νέα εταιρεία αγόρασε τα μεταλλεία του Στρατωνίου, της Κύπρου, της Ερμιόνης, του Ωρωπού και της Κορώνης, και ίδρυσε εργοστάσιο λιπασμάτων στην Δραπετσώνα.

Μέχρι τότε η εξόρυξη γινόταν κυρίως μέσα σε στοές. Στην περιοχή Στρατώνι υπήρχε μια μεγάλη σκάλα εκφόρτωσης του μεταλλεύματος και εκεί άρχισαν να δημιουργούνται μικροί καταυλισμοί. Μέχρι τότε οι εργαζόμενοι ζούσαν στις εγκαταστάσεις της Γαλλο-Οθωμανικής εταιρείας, στην Ιερισσό. Μετά την μικρασιατική καταστροφή εκατοντάδες πρόσφυγες ήλθαν να εργαστούν στα μεταλλεία κι έτσι το Στρατώνι μετατράπηκε σε μεταλλευτικό χωριό.

Η ιστορία των αντιδράσεων

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το πλειοψηφικό πακέτο μετοχών της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων περνάει στην ιδιοκτησία του Μποδοσάκη Αθανασιάση, ο οποίος δίνει νέα πνοή στα μεταλλεία και κατά την δεκαετία του ’70 χτίζει εργατικές πολυκατοικίες για τους εργαζομένους, στις οποίες θα συμπληρωθούν μερικές ακόμη από τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας.

Στο μεταξύ, στα τέλη της δεκαετίας του ’60 η εταιρεία ανακαλύπτει ένα νέο κοίτασμα χρυσού (όπως και μολύβδου, αργύρου και ψευδάργυρου) στρέφοντας τα βλέμματα ξένων επενδυτών επάνω της. Ο Πρόδρομος «Μποδοσάκης» Αθανασιάδης πεθαίνει το 1979 και η δράση του θα συνεχιστεί από το Ίδρυμα Μποδοσάκη. Το 1986 αποφασίζεται η πώληση των μεταλλείων στην ΜΕΤΒΑ, την κρατική εταιρεία.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70, στο μεταξύ, είχαν ξεκινήσει οι απεργίες στα μεταλλεία, καθώς οι εργαζόμενοι διαμαρτύρονταν για τις πολύ επικίνδυνες συνθήκες εργασίας που συχνά οδηγούσαν σε ατυχήματα. Το ’77 γίνεται μια πολύ μεγάλη απεργία που κρατάει 7 ολόκληρους μήνες και λήγει τελικά με την επέμβαση των ΜΑΤ και απολύσεις πολλών εργαζομένων.

Όταν το 1987 η ΜΕΤΒΑ παρουσιάζει πλάνο για την μεταλλουργία του χρυσού –του νέου κοιτάσματος που έχει ανακαλυφθεί- οι αντιδράσεις γίνονται πλέον από τους κατοίκους της περιοχής, που μιλούν για οικολογική καταστροφή. Οι κάτοικοι καταφέρνουν να ματαιώσουν τα σχέδια της ΜΕΤΒΑ, η οποία και αναγκάζεται να παραχωρήσει τα μεταλλεία το 1995 στην καναδική πολυεθνική TVXGold. Τα επόμενα χρόνια οι αντιδράσεις των κατοίκων θα κλιμακωθούν. Τα επεισόδια θα κορυφωθούν το 1997 όταν και θα επιβληθεί στρατιωτικός νόμος με απαγόρευση κυκλοφορίας το βράδυ!

Το Συμβούλιο της Επικρατείας τελικά, στις αρχές της δεκαετίας του 2000 θα δικαιώσει τους κατοίκους και θα σταματήσει την εξόρυξη, κάτι που όμως θα οδηγήσει σε πολλές απολύσεις. Η καναδική επιχείρηση αποχωρεί και το 2003 δημιουργείται το νέο σχήμα «Ελληνικός Χρυσός» με την συμμετοχής της πολυεθνικής European Goldfields και του Άκτωρα. Οι κάτοικοι προσφεύγουν και κατά της νέας εταιρείας και οι δραστηριότητές της περιορίζονται από τα δικαστήρια.

Η κατάσταση σήμερα

Αυτήν τη φορά το ΣτΕ θα δώσει το πράσινο φως για την εξόρυξη χρυσού, θεωρώντας πως το σχέδιο της νέας εταιρείας είναι και συμφέρον για την ελληνική οικονομία, αλλά και πως δεν επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο το περιβάλλον όπως το καναδικό πλάνο. Η απόφαση πάρθηκε στα τέλη του περασμένου Ιουλίου. Την Κυριακή, 9 Σεπτεμβρίου, οι κάτοικοι, αποφασισμένοι να μην αφήσουν την εταιρεία να συνεχίσει τις μεταλλευτικές της δραστηριότητες στις Σκουριές ήλθαν σε συμπλοκή με τις ομάδες των ΜΑΤ που κλήθηκαν στην περιοχή για μία ακόμη φορά για να περιφρουρήσουν την εξόρυξη. Ένα νέο κεφάλαιο στην ταραγμένη ιστορία του τόπου άνοιξε…