Η «Κουλούρα της Ζακύνθου» και τα έθιμα την παραμονή των Χριστουγέννων

Πρόκειται για το "κόψιμο της χριστοπαραμονιάτικης κουλούρας", λίγες ώρες πριν τη γέννηση του Χριστού σε ένα τραπέζι λιτό, λόγω της νηστείας των προηγούμενων ημερών, αλλά πλούσιο σε φαντασία και ενθουσιασμό.

Όλα ξεκινούν αρκετές ώρες πριν, όταν οι νοικοκυρές ζυμώνουν με τον παραδοσιακό τρόπο την κουλούρα. Μέσα σε ξύλινες σκάφες και με τη χρήση αλευριού πολύ καλής ποιότητας, ψιλοκοσκινισμένου, με πολλά αρωματικά βότανα και με αρκετή δόση από καρύδια, σταφίδα, κρασί και λάδι, δημιουργούν ένα υπέροχο ψωμί, αφράτο και εύγευστο.

Αυτό το ψωμί, αφού το στολίσουν με πολλά περίτεχνα σχέδια από το ίδιο ζυμάρι και αφού το εμπλουτίσουν με κάποιο χρυσό ή ασημένιο νόμισμα, που το αποκαλούν "ηύρεμα", το ψήνουν σε φούρνο με ξύλα και το διατηρούν ζεστό μέχρι τη βραδινή οικογενειακή ιεροτελεστία, στην οποία παίρνουν μέρος όλα τα μέλη της οικογένειας.

Παραμονή Χριστουγέννων, το απόγευμα, η οικογένεια μαζεύεται στο εορταστικό τραπέζι το οποίο φιλοξενεί στο κέντρο του, τη μεγάλη χριστουγεννιάτικη κουλούρα, μια νταμιτζάνα κόκκινο κρασί και τα πιάτα για το βραδινό έδεσμα. Το έδεσμα δεν είναι άλλο από μια μπροκολόσουπα που φτιάχνεται μέσα σε λίγα λεπτά από τις νοικοκυρές και σερβίρεται με λεμόνι, ντόπιες ελιές και κρεμμύδι. Όλα τα φαγητά είναι νηστίσιμα και υγιεινά.

Δίπλα από την αναμμένη εστία του σπιτιού βρίσκεται ένα ποτήρι που περιέχει λάδι με κρασί και ένα θυμιατό κάτω από την εικόνα της Παναγίας με το θείο βρέφος.

Ο μεγαλύτερος άνδρας της οικογένειας παίρνει τον δίσκο με την κουλούρα στα χέρια του. Πάνω στον δίσκο ακουμπάνε τα χέρια τους όλα τα μέλη της οικογένειας. Ο δίσκος με την κουλούρα μεταφέρεται πάνω από τη φωτιά στο αναμμένο τζάκι. Εκεί ο αρχηγός της οικογένειας τη σταυρώνει τρεις φορές και χύνει πάνω της λαδόκρασο, ψάλλοντας το γνωστό απολυτίκιο "Η Γέννησις σου Χριστέ...".

Η νοικοκυρά θυμιατίζει όλο το σπίτι και ένας από τους νεότερους της οικογένειας παίρνει το τουφέκι του σπιτιού και πυροβολεί από το παράθυρο στον αέρα. Τα σμπάρα συμβολίζουν την χαρμόσυνη είδηση ότι στο σπίτι αυτό γεννήθηκε ήδη ο Χριστός. Η ιεροτελεστία κρατά λίγα μόλις λεπτά και μετά αρχίζουν οι ευχές. Η κουλούρα επιστρέφει στο τραπέζι κι εκεί ο αρχηγός τής οικογένειας αρχίζει να κόβει τα κομμάτια. Το πρώτο ανήκει στον Χριστό, το δεύτερο στον φτωχό, το τρίτο στο σπίτι και μετά στα μέλη της οικογένειας στα οποία διανέμεται κατά σειρά ηλικίας.

Το ενδιαφέρον όλων στρέφεται πλέον στον τυχερό του σπιτιού. Σε αυτόν δηλαδή που θα τύχει το κομμάτι με το "ηύρεμα". Αυτός θα είναι -λένε οι παραδόσει - ο τυχερός για τους μήνες που θα ακολουθήσουν μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα.

Μετά και από αυτήν τη διαδικασία ακολουθούν το δείπνο και οι οινοποσίες.

Η παραμονή των Χριστουγέννων συμβολίζει πολλά για τους κατοίκους του νησιού που διατήρησαν τον ορθόδοξο χαρακτήρα της πίστης τους παρά το γεγονός ότι έζησαν για πολλούς αιώνες με καθολικούς προστάτες.

Είναι η πιο στενή οικογενειακή γιορτή για το νησί και διατηρεί στοιχεία από έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Στην ουσία δηλαδή οι Χριστιανοί της Ζακύνθου γιορτάζουν, με το κόψιμο της κουλούρας και το ηύρεμα στον τυχερό του σπιτιού, εκτός από τη γέννηση του Χριστού και την έλευση του νέου έτους. Σημειώνεται ότι στις εκκλησιαστικές παραδόσεις της δυτικής εκκλησίας στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια, αναφέρεται πως η αλλαγή του έτους ταυτιζόταν ημερολογιακά με τα Χριστούγεννα.