Πώς ένα... σταυρόλεξο παραλίγο να «προδώσει» την απόβαση στη Νορμανδία

Μερικά ασπρόμαυρα τετραγωνάκια, μια σειρά από γρίφους κι ένα μπλε στυλό αρκούν για να περάσεις πολλή ώρα «κολλημένος» στην καρέκλα σου. Το σταυρόλεξο, η αγαπημένη σπαζοκεφαλιά μικρών και μεγάλων, αποτελεί σταθερή αξία μέσα στο χρόνο, ακόμα και σήμερα που δεν αφήνουμε το κινητό από το χέρι μας. Μας προσφέρει μια μοναδική και αυθεντική ευκαιρία απόδρασης από την πιεστική καθημερινότητα και τις ψηφιακές οθόνες. Άλλωστε ποιος δεν το έχει συνδέσει με χαλαρές στιγμές στην παραλία το καλοκαίρι, ή ένα σαββατιάτικο πρωϊνό την ώρα που απολαμβάνει τον καφέ του. Βέβαια, υπάρχουν και μερικοί που το έχουν συνδέσει με μια θεωρία συνωμοσίας του μακρινού παρελθόντος, καθώς υπήρχαν βάσιμες υποψίες ότι ένας δάσκαλος από την Αγγλία το χρησιμοποίησε με σκοπό την προδοσία, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Σε κάθε περίπτωση το σταυρόλεξο έχει σημαδέψει ολόκληρο τον 20ό αιώνα και συνεχίζει να τραβά το ενδιαφέρον μας μέχρι και σήμερα, εν έτη 2022. Ίσως ένα από τα στοιχεία που μας έκαναν να λατρέψουμε και να εκτιμήσουμε λίγο παραπάνω το σταυρόλεξο, είναι το γεγονός ότι η βασική του μορφή έχει παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτη μέσα στο χρόνο και μόνο μερικές παραλλαγές του έχουν εμφανιστεί στα περιοδικά και τις εφημερίδες από τη μέρα της «γέννησής» του.

Η «γέννηση» στις ΗΠΑ το 1913

Σε λίγες ημέρες από τώρα, στις 21 Δεκεμβρίου, θα έχουν περάσει ακριβώς 109 χρόνια από τότε που δημοσιεύτηκε το πρώτο σταυρόλεξο στην εφημερίδα New York World. Η ιδέα ανήκε στον Άγγλο δημοσιογράφο Άρθουρ Γουάιν, ο οποίος εργαζόταν στην εφημερίδα ως υπεύθυνος για την σελίδα της ψυχαγωγίας.

Είχε δώσει στο σταυρόλεξο την ονομασία «FUN's Word-Cross Puzzle», όμως επρόκειτο για τυπογραφικό λάθος και στα επόμενα φύλλα τις εφημερίδας εμφανιζόταν με το γνωστό σε όλους μας Cross-word. Στην πρώιμη αυτή μορφή του το σταυρόλεξο είχε σχήμα διαμαντιού και λόγω του ότι αποδείχθηκε αμέσως ότι είναι πολύ δημοφιλές, ο Άρθουρ Γουάιν ζήτησε από τους αναγνώστες να κατασκευάσουν δικά τους σταυρόλεξα και να τα στείλουν στην εφημερίδα.

Αν και λίγο καιρό αργότερα η New York World το απέσυρε από τα φύλλα της, αναγκάστηκε να το επαναφέρει μετά από ηχηρό αίτημα του κόσμου. Το σταυρόλεξο διέθετε πλέον ορθογώνια μορφή και μαύρα τετραγωνάκια για να ξεχωρίζουν οι λέξεις.

Άνοιξε έτσι ο δρόμος για να αποκτήσει «φανατικό» κοινό καθώς προσέφερε στους αναγνώστες μια διέξοδο από την ζοφερή πραγματικότητα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου που βρισκόταν τότε σε εξέλιξη. Μάλιστα όσο προχωρούσε ο πόλεμος και τα νέα ήταν ακόμα πιο δυσάρεστα, στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων υπήρχαν τίτλοι που «έστελναν» τον αναγνώστη κατευθείαν στη σελίδα με το σταυρόλεξο ώστε να μην επιβαρυνθεί ψυχολογικά.

Από ένα απλό παιχνίδι, κομμάτι της καθημερινότητας

Έπειτα, κατά τη δεκαετία του '20 η φήμη του σταυρόλεξου είχε πραγματικά εκτοξευθεί και βρισκόταν κυριολεκτικά παντού στις ΗΠΑ. Υπήρχαν μαγιό και κάλτσες με σταυρόλεξα ραμμένα πάνω τους, μιούζικαλ με θέμα το σταυρόλεξο ακόμα και σχετικά κόμικ.

Μπορεί η νέα αυτή μόδα να είχε σαρώσει την Αμερική εκείνη την περίοδο, όμως η κατάσταση στην άλλη μεριά του Ατλαντικού ήταν τελείως διαφορετική. Τα βρετανικά μέσα όχι μόνο δεν ακολούθησαν τις αμερικανικές τάσεις αλλά χλεύασαν του πολίτες των ΗΠΑ, με άρθρο στους Times να χαρακτηρίζει τη χώρα «An Enslaved Nation» (ένα υποδουλωμένο έθνος). Αλλά η «αντίσταση» των Βρετανών δεν κράτησε πολύ με το πρώτο σταυρόλεξο να δημοσιεύεται στο βρετανικό περιοδικό Pearson το 1922 ενώ το 1924 η Sunday Times έγινε η πρώτη βρετανική εφημερίδα που περιείχε σταυρόλεξο στις σελίδες της.

Το μυστήριο με τον παρ’ ολίγον προδότη

Έχουμε φτάσει στο 1944 κι ενώ το σταυρόλεξο έχει μπει για τα καλά στην καθημερινότητα των Βρετανών, συνέβη κάτι τελείως αναπάντεχο. Aπό τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Μάιο εκείνης της χρονιάς, σταυρόλεξα με απαντήσεις τις λέξεις UTAH, OMAHA, OVERLORD, MULBERRY και NEPTUNE, εμφανίζονται στην εφημερίδα Daily Telegraph. Γιατί είναι εξαιρετικά η ύποπτη η εμφάνιση αυτών των λέξεων; Επρόκειτο για κωδικές ονομασίες που χρησιμοποιούνταν για την απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στην Νορμανδία στις 6 Ιουνίου του 1944, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αμέσως σήμανε κόκκινος συναγερμός στη βρετανική υπηρεσία αντικατασκοπείας και ασφάλειας ΜI5 διότι οι συγκεκριμένες πληροφορίες ήταν άκρως απόρρητες. Mάλιστα λίγα χρόνια πριν, το 1942, οι Σύμμαχοι είχαν πραγματοποιήσει απόβαση στη Διέππη και ακριβώς την προηγούμενη ημέρα το σταυρόλεξο είχε ως απάντηση το γαλλικό λιμάνι. Εκείνη η περίπτωση θεωρήθηκε πως ήταν σύμπτωση αλλά το 1944 οι φόβοι για προδοσία ήταν ιδιαίτερα έντονοι ενώ, υπήρξαν σκέψεις μέχρι και να ακυρωθεί οριστικά η επιχείρηση. Κινδύνεψε έτσι η μεγαλύτερη απόβαση που ίσως έχει γίνει ποτέ να μείνει στον «πάγο» λόγω ενός... σταυρόλεξου.

Πίσω από τα σταυρόλεξα της Telegraph βρισκόταν ένας άνθρωπος υπεράνω υποψίας, ο διευθυντής του σχολείου αρρένων στο Σάρρεϊ, Λεονάρντο Ντόου. Όσο καιρό ασχολήθηκε με τη δημιουργία σταυρόλεξων, ο Ντόου έφτιαξε πάνω από 5.000 όλο εκείνο το διάστημα. Συνέβαλε τα μέγιστα ώστε τα σταυρόλεξα να διαδοθούν στη Βρετανία, αυξάνοντας παράλληλα κατακόρυφα τις πωλήσεις της Telegraph. Οι αρχές τον ανέκριναν, δεν εντόπισαν κάτι ύποπτο σε όσα τους είπε, ούτε να έχει σχέση με τους Γερμανούς κι έτσι και τον άφησαν ελεύθερο. Φυσικά δεν άλλαξε τίποτα σε σχέση με την «D-day» και η κρίσιμη επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία στις 6 Ιουνίου του 1944.

«Εγκληματική αφέλεια» η λύση στο αίνιγμα;

Mια εξήγηση στο μυστήριο δόθηκε πολλά χρόνια αργότερα το 1984, στο πλαίσιο της επετείου για τα 40 χρόνια από την απόβαση στη Νορμανδία. Ο Ντόου δεν βρισκόταν πια στη ζωή όμως ένας από τους μαθητές του φρόντισε να αποκαλύψει ότι τίποτα δεν έγινε τυχαία. Συγκεκριμένα μιλώντας στην Daily Telegraph υποστήριξε ότι Ντόου δεν έφτιαχνε μόνος του τα σταυρόλεξα αλλά ανέθετε σε νεαρούς μαθητές να βρίσκουν «περίεργες» και ενδιαφέρουσες λέξεις για να τις προσθέτει σε αυτά. Κοντά στο σχολείο του Σάρρεϊ που πήγαιναν οι μαθητές βρίσκονταν και οι στρατιωτικές βάσεις Αμερικανών και Καναδών στρατιωτών. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του πρώην μαθητή του Ντόου, κρυφάκουγαν τις συζητήσεις μεταξύ των στρατιωτών οι οποίοι σύχναζαν στις γύρω παμπ. Επαναλάμβαναν συγκεκριμένες λέξεις και κατάφεραν να τις αποσπάσουν, όπως Utah και Omaha που ήταν τα σημεία που επρόκειτο να κάνουν την απόβαση οι συμμαχικές δυνάμεις αλλά και τις κωδικές ονομασίες της ίδιας της επιχείρησης Overlord και Neptune.

To ευτύχημα για τους Συμμάχους ήταν ότι οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες δεν αντιλήφθηκαν ποτέ την ύπαρξη των πληροφοριών αυτών κι έτσι η αφέλεια ενός Βρετανού δασκάλου δεν εμπόδισε τη διεξαγωγή της απόβασης στη Νορμανδία, η οποία άλλαξε εντελώς την πορεία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Πάντως η αποκάλυψη αυτή δεν φαίνεται να βάζει οριστικό τέλος στην υπόθεση με τα σταυρόλεξα του Ντόου, με τα βρετανικά μέσα να χαρακτηρίζουν «άλυτο» το μυστήριο ακόμα και σήμερα.

Μάλιστα αναφέρεται πως το 1984 όταν έκανε ο μαθητής την παραπάνω αποκάλυψη, ο τότε συντάκτης της Daily Telegraph, Bill Deedes έδωσε εντολή να ελεγχθούν τα σταυρόλεξα της εφημερίδας ανησυχώντας μήπως περιείχαν κάποια πληροφορία σχετικά με την πολεμική σύγκρουση στα νησιά Φώκλαντ στην οποία ενεπλάκη το Ηνωμένο Βασίλειο το 1982. Κάτι τέτοιο εν τέλει δεν επιβεβαιώθηκε.

Διαβάστε επίσης

Πώς ένας... «ηλίθιος» ενέπνευσε το δημοφιλέστερο κομμάτι της ροκ

Ο τάφος της Κλεοπάτρας και τα 4 άλλα ιερά δισκοπότηρα των αρχαιολόγων

Στα χέρια του Έλον Μασκ το Twitter - Οι πρακτικές και οι απολύσεις

Γέφυρα της Κριμαίας: Η στρατηγική και συμβολική σημασία για τη Ρωσία

Δείτε όλο το Weekend Edition εδώ